خط ویژه؛ از فلسفه ایجاد تا عبور خودروهای مجاز
- روزنامه خراسان نوشت: به احتمال زیاد شما هم ویدیوی جنجالی یک پلیس راهور در خط ویژه اتوبوس و درگیری او با یکی از نمایندگان مجلس را را دیده اید. اما موضوعی که در کنار این حواشی قابل توجه است این است که چرا این روزها خط ویژه که برای تشویق مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی بود حالا جولانگاه خودروهای شیشه دودی چراغ گردون داری شده که سرنشینان آن به دلیل مسئولیتی که دارند خود را محق استفاده از آن می دانند.
خط ویژه برای چیست؟
در بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان برای این که وسایل حمل و نقل عمومی بتوانند سرعت بیشتری نسبت به خودروهای شخصی داشته باشند تا باعث شود مردم ترغیب به استفاده از آن‌ها شوند خطوط ویژه‌ای را اختصاص داده اند در تهران از سال ۱۳۸۶ اولین خط بی آر تی احداث شد.
البته در برخی موارد که جان و مال و امنیت مردم هم در خطر باشد خودروهای امدادی و امنیتی هم از این خطوط برای سرعت بیشتر در امداد رسانی استفاده می‌کنند که کاملا قابل دفاع است و برای این که خودروهای دیگر از آن استفاده نکنند جریمه‌هایی برای حضور در این خطوط در نظر گرفته شده است. با این حال هر روز بار‌ها شاهد خودروهای سواری پلاک معمولی هستیم که با شیشه‌های دودی و چراغ فلاشر دورنگ آبی و قرمز که روی داشبورد قرار گرفته در این خطوط ویژه تردد می‌کنند. وضعیتی که انگار دارد استثنا را جایگزین قاعده می‌کند.
خودروهای مجاز
سرهنگ داوود قاسمیان، معاون عملیات پلیس راهور ناجا در آبان امسال درباره خودرو‌هایی که مجازند از خطوط ویژه استفاده کنند گفته: «اتوبوس‌های شرکت واحد اتوبوسرانی، خودروهای تعمیراتی وابسته به این شرکت، خودروهای ماموریتی سازمان آتش نشانی که مجهز به وسایل امدادی و اطفای حریق و در حال انجام ماموریت هستند و خودروهای فوریت‌های پزشکی می‌توانند از خط ویژه استفاده کنند. همچنین وسایل نقلیه انتظامی و راهور دارای علایم سمعی و بصری که غالبا در ماموریت یا در حال اسکورت هستند، می‌توانند از خط ویژه استفاده کنند.» سرهنگ قاسمیان درباره خودروهای مسئولانی که از این خطوط استفاده می‌کنند هم گفته: «خودروهای تشریفات وزارت امور خارجه و ریاست جمهوری در زمان حضور خودروی پیشرو راهور نیز می‌توانند از خط ویژه استفاده کنند. همچنین خودروهای دیپلمات‌های کشور‌های خارجی مقیم در ایران با نصب پرچم کشورشان می‌توانند از خط ویژه عبور کنند، اما سایر خودروهای متعلق به سفارتخانه‌ها نمی‌توانند از خط ویژه عبور کنند. خودروهای مسئولان کشوری و لشکری نیز با اخذ مجوز از پلیس راهور ناجا می‌توانند از این خطوط عبور کنند.» البته معاون عملیات پلیس راهور ناجا عبور خودروهای حمل پول بانک‌ها در خط ویژه را هم که مجوز گرفته اند مجاز دانسته است.
جریمه حضور در خط ویژه
در ابتدای خطوط ویژه، تابلوی ورود ممنوع به استثنای اتوبوس و وسایل نقلیه امدادی و انتظامی نصب شده است؛ بنابراین به غیر از این خودرو‌ها سایر وسایل نقلیه حق تردد در خطوط ویژه را ندارند. حتی اعلام شده که تردد دوچرخه سواران و موتورسیکلت‌ها هم از این خطوط ممنوع است. با این حال طبق اعلام پلیس راهور در سال ۱۳۹۹ استفاده وسایل نقلیه غیرمجاز از خطوط ویژه در کلان شهر‌ها ۸۰ هزار تومان و در دیگر شهر‌ها ۶۰ هزار تومان جریمه برای رانندگان در پی خواهد داشت و به ازای هر بار عبور هم این جریمه رانندگی اعمال می‌شود. در ضمن وسیله نقلیه‌ای که به صورت غیرمجاز از مسیر ویژه حرکت می‌کند اگر تصادف کند حتی اگر مقصر در حادثه نباشد، مقصر شناخته می‌شود.
نظر قانون درباره تردد نمایندگان از خط ویژه
احمد علیرضابیگی، نماینده وقت مردم تبریز در ۱۶ آذر سال ۱۳۹۷ از نامه‌ای خبر داد که سربرگ محرمانه داشته و در آن معاونت اجرایی مجلس به نمایندگان خبر داده که می‌توانند مجوزی ویژه برای تردد در خطوط ویژه شهر تهران داشته باشند. علیرضابیگی در آن زمان با این موضوع مخالف بود و معتقد بود، عبور از خطوط ویژه عبور از حقوق مردم است. دو روز بعد یعنی ۱۸ آذر ۹۷ حسین رحیمی، رئیس پلیس پایتخت با تکذیب ارائه درخواست صدور مجوز تردد از خطوط ویژه اعلام کرد مجوز عبور از خطوط ویژه طبق دستورالعمل‌هایی ارائه می‌شود. او در آن زمان به طور خاص در خصوص تردد خودروهای نمایندگان مجلس از خطوط ویژه گفته: «خطوط ویژه برای عبور خودروهای امدادی، پلیس و دستگاه‌هایی است که باید اقدامات خود را با فوریت به مردم ارائه کنند.» با این حال مرور قوانین نشان می‌دهد شخصیت‌هایی که بر اساس مصوبات شورای امنیت کشور دارای اسکورت و حفاظت هستند، به بهانه حفاظت و سرعت می‌توانند از خطوط ویژه استفاده کنند.
مسئولان «خط ویژه» ندارند
همان طوری که در ابتدای این گزارش نوشتیم خط ویژه در شهر‌های بزرگ برای سرعت بیشتر سیستم حمل و نقل عمومی و ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی زده شد، اما متاسفانه این روزها شاهد جولان LED دار‌ها در این خطوط هستیم که با این روند فلسفه این خطوط هم در حال زیر سوال رفتن است.
بماند که قائل شدن چنین امتیازات و مزایایی برای مسئولان می‌تواند احساس تبعیض را در جامعه ایجاد کند. قبول داریم وقت یک نماینده یا مقام مسئول که برای حل مسائل و مشکلات مردم باید صرف شود ارزشمند است، اما اگر نگاهی به بخشی از واکنش‌های ابراز شده به این ماجرا داشته باشیم این احساس تبعیض را در سخنان برخی حاضران در صحنه این اتفاق می‌بینیم.
آسیبی که قطعا زیان بارتر از کارکرد‌های این امتیازی است که برای برخی مسئولان قرار داده شده است؛ بنابراین حتی اگر عبور خودروی مسئولان را در این خطوط قانونی بدانیم (حتی در صورت داشتن مجوز اگر در ماموریت نباشند استفاده از این خطوط غیر قانونی است.) استفاده از خطوط ویژه دو اشکال دارد. اشکال اول این که شهروندانی که در ترافیک معطل هستند احساس تبعیض می‌کنند و موجب این می‌شود که تمایلی برای همراهی با قانون و محدودیت‌های ترافیکی نداشته باشند و هر گاه چشم ناظر پلیس را دور دیدند، مرتکب تخلف ترافیکی شوند.
اشکال دوم در این موضوع این است که مسئولانی که بی دردسر در خطوط ویژه تردد می‌کنند، مشکلات شهروندانی را که در شهر و ترافیک وقتشان هدر می‌رود حس نمی‌کنند و در جریان ماهیت واقعی ترافیک شهری آن گونه که عموم تجربه می‌کنند، قرار نمی‌گیرند. با این حال به نظر می‌رسد حذف برخی از مزایای غیر قابل توجیه می‌تواند از جهات متعدد صحیح و منطقی باشد.
در پایان باید به این نکته هم اشاره کنیم که سید نظام الدین موسوی دبیر مجمع نمایندگان تهران در توئیتی از ناجا خواسته تا مجوز‌های تردد در خطوط ویژه را حذف کند. او نوشت: «برای هیچ مقام مسئولی (جز موارد امنیتی) استفاده از مجوز تردد در خط ویژه اتوبوس و خودروهای امدادی، ضروری نیست. ناجا همه مجوز‌ها را لغو کند و به این تبعیض غیرمردمی پایان دهد.»