کانالیزه کردن اقتصاد ایران با اینستکس؛ خطری که رفع شد!
- کسری آصفی کارشناس مسائل بین‌الملل - اخیراً یک مقام آلمانی اعلام کرد که مقصر عدم راه اندازی اینستکس ایران بود. لازم است که در ابتدا ببینیم که اینستکس چه بود که ما به دنبال راه اندازی آن بودیم اما از طرف اروپایی‌ها به عنوان مقصر عدم راه اندازی معرفی شدیم.
بعد از اینکه که آمریکایی‌ها از برجام خارج شدند، اروپایی‌ها اعلام کردند که ما هوای ایران را خواهیم داشت و ایران نگران نباشد. ما به لحاظ اقتصادی، مزایای ایران در برجام را تضمین خواهیم کرد و کانال مالی راه اندازی کرده، از ایران نفت می‌خریم و ایران نگران بازگشت تحریم‌ها نباشد.
اینستکس در چه صورتی برای ایران فایده داشت و مشکلاتش را حل میکرد؟
اینستکس برای تعاملات تجاری و مالی ایران، ایجاد شده بود. تعاملات تجاری ایران هم عمدتاً شامل این است که ایران به اروپایی‌ها نفت می‌فروخت و اروپا هم کالا در اختیار ایران می‌گذاشت.
تنها در صورتی اینستکس به درد ایران می‌خورد که اروپایی‌ها از ایران نفت بخرند تا این کانال شارژ بشود و منابع مالی داخل این کانال قرار بگیرد؛ به نوعی یک منبع مالی در اروپا ایجاد شود که از طرف این کانال بتوان از اروپایی‌ها کالا خریداری کرد.
اما اروپایی‌ها بر خلاف آنچه که در ابتدا گفته بودند، بعد‌ها گفتند که نمی‌توانیم از ایران نفت بخریم و در چند سال اخیر هم فروش نفت ایران به اروپا تقریباً صفر بوده است. پس منبع مالی برای خرید کالا از اروپا وجود نداشته و ندارد.
اقلام بشردوستانه هم بسیار محدود است و فقط در غذا، دارو و تجهیزات پزشکی می‌گنجد؛ لذا دومین شرط فایده اینستکس برای ایران یعنی مصرف آزادانه منابع مالی و یا خرید آزادانه کالا‌های تحریمی و غیرتحریمی هم رخ نداد و اروپایی‌ها آن را فقط به حوزه بشردوستانه محدود کردند.
اروپایی‌ها از ایران انتظار داشتند که یه جای اینکه از ایران نفت بخرند و ایران بتواند از پول آن استفاده کند، منابع مالی ایران در کشور‌های دیگر از جمله چین، هند، کره جنوبی و ... به اروپا و کانال مالی منتقل شود تا بتوانیم از اروپا خرید کنیم؛ یعنی نفتمان را به کشور‌های دیگر بفروشیم و در ازای آن از اروپا کالا بخریم.
مسئله مهم دیگری که وجود دارد این است که وزارت خزانه داری آمریکا ۳ آبان ۹۸ دستورالعملی را برای تعاملات بشردوستانه با ایران منتشر می‌کند که درواقع شروط و چارچوبی است برای این تعاملات. به نوعی می‌توان گفت شروط اجرایی شدن کانال اینستکس است.
این دستورالعمل بسیار عجیب است؛ عملاً اینطور است که هرگونه تعامل بشردوستانه‌ای که بخواهد با ایران انجام بشود باید اطلاعات اقتصادی آن ماهیانه به وزارت خزانه داری آمریکا منتقل شود و کاملاً با مجوز و تحت تسلط وزارت خزانه داری آمریکا باید صورت گیرد.
ما می‌دانیم که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در موضوع اینستکس کاملاً باهم همراه بودند و حتی اعلام کردند که ما در تعامل با وزارت خزانه داری هستیم؛ بنابراین این دستورالعمل نشان می‌دهد که اینستکس به نوعی ابزار جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی ایران هم بود و این حرف به معنای اجرای همان FATF با اسم دیگری است. در واقع FATF هم به خاطر این بود که طرف مقابل بتواند به اطلاعات اقتصادی ایران دست پیدا کند و بتواند مسیرهای دور زدن ایران را مسدود کند.
انتقال اطلاعات از طریق اینستکس هم همین کارکرد را داشت و اگر چنین اتفاقی می‌افتاد؛ عملاً مسیرهای دور زدن تحریم توسط ایران، مشخص می‌شد. لذا این انتظار طرف اروپایی بود که تعاملاتی که در قالب اینستکس بخواهد شکل بگیرد، ذینفع نهایی تا انتهای زنجیره باید شفاف می‌شد و کسی که در ایران با طرف مقابل تعامل می‌کند و شرکت‌هایی که بخواهند با اروپا تعامل کنند، باید اطلاعات اقتصادی آن‌ها به وزارت خزانه‌داری آمریکا منتقل شود تا راه باز شود و بتوانند تعامل کنند.
این مسیر بسیار خطرناکی بود که اروپایی‌ها به اسم مقابله با تحریم‌های آمریکا، می‌خواستند اجرای تحریم‌های آمریکا را شدیدتر و موثرتر کنند.
اروپا، مجری نقشه آمریکا در ماجرای اینستکس
بنابراین باتوجه به شرایطی که این کانال داشت، عملاً مشخص است که مقصر عدم راه‌اندازی آن اروپا بود و انتظار ایران برای مقابله با تحریم‌ها براورده نشد و اروپایی‌ها می‌خواستند با فریب ایران نقشه آمریکا را در ماجرای اینستکس پیاده کنند و تعاملات اقتصادی ایران را کانالیزه کرده و فقط در مسیر اینستکس قرار دهند.
حتی مسیرهای دیگر ارزی که ما در کشور داریم و به دور زدن تحریم‌ها کمک می‌کند، لو بدهیم و منابع مالی خودمان را به اینستکس بدهیم و به واسطه آن، شاهراه مالی ایران در اختیار آمریکا و اروپا قرار بگیرد.
اجرایی نشدن اینستکس اتفاق بدی نبود
ایران با آن مخالفت کرد و به نوعی. عدم راه‌اندازی اینستکس به معنای این است که نقشه اروپا و آمریکا آن طور که می‌خواستند جلو نرفته و با این شرایطی که اینستکس داشته و اروپایی‌ها انتظار داشتند، راه نیفتادن آن بهتر از راه افتادن آن بود.
با این شرایطی که مطرح شد، اجرایی نشدن اینستکس اتفاق بدی نبود. اگر قرار باشد کانالی ایجاد شود و اروپایی‌ها هم از ما نفت بخرند و اطلاعات اضافی هم از ما نخواهند و کالای تحریمی و غیرتحریمی هم به ما بفروشند، یعنی هر کالایی که ما نیاز داشتیم، نه صرفاً غذا و دارو. در این شرایط شاید راه اندازی چنین کانالی به نفع ایران باشد؛ ولی در شرایطی که گفته شد، قطعا برای ایران نه تنها نفعی نخواهد داشت، بلکه بسیار خطرناک خواهد بود.