مشعل سوزی چه زمانی به پایان می‌رسد؟
- روزنامه خراسان نوشت: برای خیلی‌ها سوال است که چرا در مکان‌های استخراج نفت و گاز مشعل‌هایی وجود دارد که ۲۴ ساعته می‌سوزد و در کنار انرژی که هدر می‌دهد هوای منطقه را هم آلوده می‌کند. تا چند سال پیش از سوختن، این مشعل‌ها به عنوان نماد کار و تلاش در شرکت نفت استفاده می‌شد و البته هنوز هم برخی سوختن مشعل‌ها را جذاب و دیدنی می‌دانند و از آن در تیزر‌های تبلیغاتی استفاده می‌کنند این در حالی است که گفته می‌شود گاز‌هایی را که در این مشعل‌ها در حال سوختن است می‌توان با مدیریت صحیح مورد استفاده قرار داد تا در کنار بهره برداری از آن‌ها از آلوده کردن محیط زیست هم جلوگیری کرد.
هر چند از سال‌ها پیش قرار است این گازها به جای سوختن مورد استفاده بهینه قرار بگیرند، اما روز پنج شنبه ۲ بهمن امسال و با شروع فعالیت پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس به عنوان بزرگ‌ترین تأسیسات جمع‌آوری و فراورش گاز‌های همراه نفت کشور، رئیس جمهور وعده جمع آوری همه مشعل‌ها بر سر چاه‌های نفت تا دو سال آینده را داد وعده‌ای که باید سال‌ها پیش اجرایی می‌شد. امروز در این گزارش به سراغ این گازها رفتیم که سال هاست در حال سوختن است و در کنار راه‌های بهره وری از آن از میلیارد‌ها دلاری نوشته ایم که سالانه در مشعل‌ها می‌سوزد و خواهد سوخت.
گاز فلر چیست؟
اولین سوالی که باید برای شروع به آن پاسخ دهیم این است که این گازی که در مشعل‌ها می‌سوزد چیست. زمانی که نفت خام استخراج می‌شود، گاز طبیعی خام همراه با نفت نیز استخراج می‌شود. در مناطقی از جهان که فاقد خطوط لوله و دیگر زیرساخت‌های حمل گاز هستند، معمولا مقادیر زیادی از این گاز همراه به عنوان گاز‌های زاید یا غیر قابل استفاده فلر می‌شوند.
در اصل به گاز‌هایی که در فرایند استخراج نفت به دست می‌آید و به دلیل نبود تاسیسات لازم برای استفاده، باید سوزانده شود گاز فلر گفته می‌شود. هرچند می‌توان از این گاز به جای سوزاندن بهره برداری‌های مفیدتری کرد، اما برخی هم معتقدند که عملیات فلرگاز به منظور ایمنی کارکنان و تجهیزات موجود در محل اتفاق می‌افتد تا با آن بتوان فشار بر میدان نفتی را کنترل کرد.
این گازها چه کاربرد‌هایی دارند
شاید برایتان این سوال پیش‌آمده باشد که این گازها در صورت سوزانده نشدن، چه کاربرد یا کاربرد‌هایی خواهند داشت؟ آیا صرف هزینه برای جمع‌آوری آن‌ها در مقابل استفاده‌شان در مصارف دیگر معنادار است؟ باید در ابتدا بررسی کرد که این گازها در چه زمینه‌هایی قابل استفاده هستند. یکی از کاربرد‌های گاز‌های همراه نفت، استفاده از آن‌ها در تولید LNG و CNG برای مصرف خودرو‌ها یا مصارف شهری است.
این سوخت‌ها آلودگی کمتری دارند و جزو گزینه‌های خوب برای مصرف گاز‌های همراه نفت هستند. یکی دیگر از کاربرد‌های این گازها، تبدیل آن‌ها به برق است. البته برای این کار باید امکان‌سنجی شود؛ اما به طورکلی از گزینه‌های پیش رو برای استفاده از گاز‌های فلر، سوزاندن آن برای تولید برق است.
تولید مشتقات شیمیایی و پتروشیمی و استفاده به‌عنوان خوراک برای تولید محصولات، از دیگر کاربرد‌های این گازهاست. همچنین می‌توان این گازها را مجدد به مخزن نفتی تزریق کرد و فشار را در آن افزایش داد تا سطح نفت بالاتر بیاید و هزینه‌های برداشت و استخراج را کمتر کند. این کار برای احیای مخازنی که خشک شده‌اند یا به خشک شدن نزدیک هستند، بسیار کاربردی است. البته این که کدام یک از این کاربرد‌ها ارجح‌تر است نیاز به محاسبه و آمار دقیق دارد.
سابقه اجرای خاموشی مشعل‌ها
سابقه اجرای طرح جمع‌آوری گاز‌های همراه میدان‌های نفتی در شرکت ملی نفت ایران به سال ۱۳۴۹ همزمان با تاسیس شرکت ملی گاز ایران مربوط می‌شود. حتی می‌توان دلیل اولیه ایجاد شرکت ملی گاز ایران را جمع‌آوری گاز‌های همراهی دانست که در میدان‌های تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب سوزانده می‌شد.
در دهه ۵۰ به دلیل بهره‌برداری نشدن از میدان‌های مستقل گازی، گاز‌های همراه پس از جمع‌آوری و فراورش به خط لوله اول سراسری (به طول ۱۱۰۰ کیلومتر) به منظور گازرسانی شهری و نیروگاهی (بخش‌هایی از شیراز و تهران) تزریق و بخش عمده‌ای از آن نیز به شوروی سابق صادر می‌شد. بعد از انقلاب هم هرچند موضوع جمع آوری گاز‌های همراه نفت هر ساله بودجه‌ای را به خود اختصاص داده، اما در نهایت در سال ۱۳۹۳ قانونی مصوب شد که دولت را موظف به سرمایه گذاری در طرح‌هایی برای جمع آوری مشعل‌ها از چاه‌های نفت می‌کرد. البته طبق برنامه ششم توسعه دولت موظف بوده که سالانه ۲۰ درصد از سوختن گاز فلر را کاهش دهد و تا سال ۱۴۰۰ به ۱۰ درصد برساند.
هرچند پالایشگاه گاز بید بلند به عنوان بزرگ‌ترین تأسیسات جمع‌آوری و فراورش گاز‌های همراه نفت کشور به بهره برداری رسید، اما به نظر می‌رسد با توجه به مشعل‌های روشن همچنان فلرسوزی در کشور عقب تر از برنامه ششم توسعه قرار دارد.
میزان فلر سوزی جهان و ایران
سالانه افزون بر ۱۵۰میلیارد متر مکعب گاز در مشعل‌های بالای چاه‌های نفت در جهان به مواد آلاینده تبدیل می‌شود که براساس آمار‌های بانک جهانی این رقم معادل یک سوم مصرف گاز کل اروپاست. بر اساس آمار‌های بانک جهانی، ایران تا سال ۲۰۱۸ سومین کشور بعد از روسیه و عراق در میان تولید کنندگان این گازها بود که آن را به آتش می‌کشید. البته در سال ۲۰۱۹ به دلایلی از جمله کاهش استخراج نفت باعث شد ایران با کمی کاهش در تولید گاز فلر به رتبه چهارم برسد.
با این حال گفته می‌شود که میزان مشعل سوزی در کشورمان از ۱۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۸ به ۱۳.۷۸ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۹ رسیده است. این یعنی حدودا روزانه ۳۸ میلیون متر مکعب گاز در حال سوختن است. از آن جایی که طی سال‌های قبل این میزان بالاتر از سال گذشته بوده اگر برای محاسبه قیمت ۲۰ ساله گاز‌هایی که در مشعل‌ها سوخته متوسط سوخت روزانه مشعل‌ها را ۴۰ میلیون مترمکعب و با توجه به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۶ قیمت هر متر مکعب گاز فلر را ۹ سنت در نظر بگیریم روزانه حدود سه میلیون و ۶۰۰ هزار دلار سوزانده ایم که این رقم در سال می‌شود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و در بیست سال معادل رقمی حدود ۲۶ میلیارد دلار خواهد شد. البته باید به این مبلغ هزینه‌های گزافی را که مشعل سوزی بر محیط زیست دارد هم اضافه کرد که در گزارش‌های آینده به آن خواهیم پرداخت.