کتاب سال و سایر جوایز با یکدیگر همپوشانی دارند

- طبق اعلام روابط عمومی خانه کتاب؛ در ابتدای این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدعلی مهدوی‌راد، دبیر برگزاری جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در رابطه با فلسفه وجودی این جوایز، ابعاد و جوانب آن گفت: در رابطه با این رویداد‌ها به لحاظ نظری و تحلیل اجتماعی، فرهنگی و فکری نکاتی وجود دارد که لازم است به آن‌ها توجه شود. در خصوص جوایز کتاب سال در کشور‌های اسلامی که روی آن‌ها مطالعه داشته‌ام باید بگویم در همه کشور‌های اسلامی جایزه کتاب سال برگزار می‌شود. در این برگزاری‌ها، آسیب‌ها، مشکلات و کاستی‌هایی به چشم می‌خورد که لازم است به آن‌ها بپردازیم.

این استاد دانشگاه بیان کرد: اینکه کتاب سال و سایر جوایز با یکدیگر همپوشانی دارند و چگونه باید برگزار شوند، موضوعاتی است که باید در جای دیگر به آن‌ها پرداخته شود. اما گمان نمی‌کنم شخصی اهل علم و دانش باشد و در چرایی برگزاری اینگونه جوایز شک کند. چراکه، توجه به فرهنگ نشان‌دهنده آن است که جامعه زنده است و برنامه‌ریزان فرهنگی جامعه به دانش اهمیت می‌دهند.

وی با اشاره به این که نخستین کارکرد این جایزه اطلاع‌رسانی است اظهار کرد: به این معنا که اگر بناست جامعه علمی از آنچه که تولید می‌شود مطلع شود، باید چنین جوایزی برگزار شود. محققان نمی‌توانند از همه آثاری که در حوزه تخصصی آن‌ها به وجود آمده، آگاه شوند. ضمن اینکه، همه آثار ارزش مطالعه و بررسی ندارند. از این رو، نخستین کار این جایزه ارزیابی و بررسی آثار و معرفی آن به عنوان منبعی قابل مطالعه است. بنابراین، جامعه علمی باید با هم تعامل داشته باشند که جایزه کتاب سال این امر را محقق می‌کند.

مهدوی‌راد افزود: نکته بعدی مقوله دیده‌شدن است. روشن است که محقق، مولف و پژوهشگری که کار علمی را آغاز کرده چندان جنبه مادی برایش اهمیت ندارد بلکه پشتوانه علمی و فرهنگی آن مهم است. بنابراین، اگر جایزه کتاب سال به جایگاهی برسد که به آثار برگزیده توسط هیات داوران این جایزه اهمیت داده شود، محقق و مولف با این جایزه دیده می‌شوند که قطعا برای آن‌ها ارزشمند است.

این استاد دانشگاه تهران توجه به مخاطب را از دیگر کارکرد‌های این جایزه دانست و تصریح کرد: در این جوایز مشخص می‌شود که برگزارکنندگان مخاطب را مد نظر قرار داده و سنجش کتاب‌ها را متناسب با نیاز آن‌ها انجام داده‌اند. به این معنا که مولفان برای کسب امتیاز لازم باید استاندارد‌هایی را رعایت کنند که متناسب با نیاز مخاطبان در نظر گرفته شده است.

جایزه کتاب سال، رویدادی است که هیچ رویداد مشابهی به گرد پای آن نمی‌رسد

در ادامه این نشست حسین میرزایی دبیر جشنواره ملی فارابی با بیان اینکه که دولت و مجموعه دستگاه‌های فرهنگی و علمی کشور باید تقدیر از آثار برگزیده در جشنواره‌های ملی را وظیفه خود بدانند گفت: موضوع اصلی استمراری است که در برگزاری جشنواره‌ها و جایزه‌ها وجود دارد که نشان‌دهنده جدیت و ضرورت این امر است. در رابطه با تعدد دانشگاه‌ها در کشور آماری می‌گوید حدود دو هزار و ۷۰۰ دانشگاه وجود دارد که این آمار جعلی است. چراکه، حدود ۱۲۰ دانشگاه در کشور وجود دارد، بقیه مراکز دانشگاه نیستند و حتی نام دانشگاه را هم با خود یدک نمی‌کشند. درباره جشنواره‌های علمی هم ماجرا همین است. یعنی جشنواره ملی که به صورت رسمی مصوب شده است جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جشنواره‌های خوارزمی، فارابی، رازی و جایزه ادبی جلال آل احمد که چندسالی است توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده را شامل می‌شود.

وی تاکید کرد: بنابراین، کل آن چیزی که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است به تعداد انگشتان دست است. ضمن اینکه جشنواره‌های فصلی و دوره‌ای هم قابل تقدیرند، اما نباید تکثر جشنواره‌ها در کشور را ادعا کرد. هیچ رویداد مشابهی به گرد پای جایزه کتاب سال نمی‌رسد، بنابراین لازم است تقسیم کار و توجهی پیرامون آن صورت گیرد. البته برخی این عملکرد را نقد می‌کنند، اما از باب محدودیت‌های موجود جوایز این رویداد‌ها معادل هم تلقی شده و اگر کتابی در جایزه کتاب سال برگزیده شود دیگر در جشنواره فارابی معرفی نمی‌شود، چون معتقدیم تراز علمی را کسب کرده است.

رئیس مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری افزود: این رویکرد‌ها در چند سال اخیر در دولت و مجموعه دست‌اندکاران این جوایز جای گرفته است. در حالی‌که فی‌نفسه هریک ماموریت خاص خودشان را دارند و تا کنون آیین‌نامه‌ها و خروجی‌های متفاوتی هم داشته‌اند. به عنوان مثال جشنواره فارابی به عنوان جشنواره‌ای که ریاست آن را وزیر علوم برعهده دارد به پایان نامه‌های مقطع دکتری می‌پردازد. اما جایزه کتاب سال فقط به کتاب پرداخته و به نمایندگی از فعالیت‌های وسیع و فاخری که در کشور انجام می‌شود از یک اثر تقدیر می‌کند. البته در مراحل نیمه نهایی آثار فاخر معرفی می‌شوند ولو اینکه برگزیده نشوند.

میرزایی عنوان کرد: قرار نیست اینگونه رویداد‌ها آنقدر کثرت پیدا کنند که از شمارش خارج شوند. البته این صحبت مربوط به بخش رسمی است وگرنه، در بخش مدنی تعدد این جوایز هیچ اشکالی ندارد و نباید نسبت به آن حساسیتی وجود داشته باشد. چون ادعای کثرت، این واهمه کاذب را به وجود می‌آورد که تعدد وجود دارد و باید همه رویداد‌ها را یک کاسه کنیم؛ در حالی که اکنون هم گلایه‌هایی وجود دارد که چرا اثر فاخر فلان نویسنده برگزیده نشده است. در هرحال، جایزه کتاب سال جایزه جامع ملی و جوایز سه گانه دیگر هم در حوزه پژوهش و تحقیق در رشته‌های مختلف فعالیت می‌کنند. بنابراین، وضع موجود با رعایت شرط برقراری تعامل و عدم همپوشانی وضع بهینه‌ای است.

عکس‌العمل درباره جریان‌ها در جوامع اسلامی وجود ندارد

مهدوی‌راد در ادامه با بیان اینکه دانش هیچ‌گاه به بلوغ نمی‌رسد در رابطه با مشکلات مربوط به این حوزه گفت: اشکال عامی که در جامعه ما وجود دارد و در تصمیم‌گیری‌های کلان هم به چشم می‌خورد عدم توجه به آمار است. اگر شرایطی باشد که نمونه‌ها و اعداد و ارقام را بررسی و باهم مقایسه کنیم قطعا نتایج حیرت‌آور خواهد بود.

وی افزود: عکس‌العمل درباره جریان‌ها در جوامع اسلامی وجود ندارد. یعنی پیرامون کتاب‌هایی که منتشر می‌شود، نقد و بررسی نشده و مقاله‌ای تدوین نمی‌شود. با همه این چالش‌ها، در جایزه کتاب سال به وضوح این اثرگذاری قابل مشاهده است. البته همانطور که اشاره کردم آماری در این راستا وجود ندارد. اما همین که شخصیت بزرگی تماس می‌گیرد و از آثار برگزیده و نحوه داوری‌ها گلایه و سوال می‌کند، نشان‌دهنده آن است که رویداد مورد توجه قرار گرفته است. البته در این دوره در نظر داریم آماری ارائه دهیم از اینکه در ۶ سال گذشته چه کرده‌ایم.

دبیر علمی جایزه کتاب سال عنوان کرد: معضل دیگر این است که بعد از اتمام این رویداد جریان را رها می‌کنیم و تشکیلات دائمی و مستمری در اختیار نداریم. رسانه ملی و صداوسیما هم توجهی به آثار برگزیده و نقد و بررسی آن‌ها ندارند. در صورتی که اگر نقد علمی پیرامون این جشنواره‌ها صورت گیرد قطعا اثر کیفی آن ارتقا پیدا می‌کند، البته معتقدم با همین شرایط موجود هم این رویداد بی تاثیر نیست.

مسئولیت و رسالت این جشنواره‌ها، کیفی سازی آثار نیست

در ادامه، دبیر جشنواره فارابی با بیان اینکه وقتی این جوایز اعتبار و شان خود را به لحاظ مادی و معنوی داشته باشند، قطعا اثرگذارند، اظهار کرد: ارتقای کیفی یعنی مولف می‌داند باید اثر با کیفیت خلق کند تا اجازه حضور در رویداد‌های این چنینی را پیدا کند. اما واقعیت این است که مسئولیت و رسالت این جشنواره‌ها، کیفی سازی آثار نیست، بلکه این موضوع بخشی از کارکرد‌های پنهان آن است. کارکرد اصلی چنین رویداد‌هایی رصد آثار است، به این معنا که در سیستم علمی و فرهنگی کشور وظیفه دیده‌بانی را برعهده داریم.

حسین میرزایی در پایان صحبت‌هایش با بیان اینکه گاهی در برخی حوزه‌ها آثاری که قابل برگزیده‌شدن باشند وجود ندارد زنگ خطری است که نباید نادیده گرفته شود، گفت: انتظار از این گونه جشنواره‌ها ارتقای کیفیت آثار علمی نیست، بلکه باید فرآیندی تدارک دید که آثار برگزیده رها نشوند و بین مولف و دستگاه‌های مرتبط با موضوع اثر ارتباط برقرار شود. وقتی ما اثر را معرفی می‌کنیم باید دیگرانی آن را ادامه دهند، هنگامی که این ماجر استمرار نمی‌یابد مشکلاتی به وجود می‌آید. خلاصه کلام اینکه، این کشور مهد تمدن و فرهنگ بوده و همه با هم باید در هر شرایطی که هستیم برای اعتلای آن تلاش کنیم. در این میان هر دستگاهی که به این موضوع توجه کند احترام به علم و عالم را ملی کرده است.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول بهمن آغاز و تا ششم بهمن ماه در سامانه tehranbookfair.ir ادامه خواهد داشت.