دست‌درازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای به جیب و ذائقه مردم/ شغل‌هایی که قربانی می‌شوند

- شبکه توزیع یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی یک جامعه است که به عنوان پل ارتباطی بین مصرف کننده و تولید کننده همواره مورد توجه فعالان اقتصادی بوده است و با توجه به نقش مهم آن در حوزه تجارت، تاجران و تولیدکنندگان نگاه ویژه‌ای به آن داشتند به طوریکه در طول دوران مختلف، سیاست‌های متفاوتی را برای این حوزه درنظر گرفتند تا علاوه بر جلب رضایت مصرف‌کننده، منافع تولیدکننده و عرضه کننده را نیز تامین کنند.

یکی از این سیاست‌ها در چند دهه اخیر، توسعه فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای و جایگزین‌کردن مگامال‌ها به جای شبکه توزیع سنتی و مغازه‌های خُرد بوده است؛ اجرای این سیاست در ابتدا به دلیل صرفه‌جویی در زمان، خرید یکجا (تهیه همه مایحتاج زیر یک سقف) و البته انتخاب‌های متنوع تر، مورد توجه و استقبال مصرف کنندگان قرار گرفت و در کنار این عوامل، وجود حراج‌ها و تخفیفات چشمگیر، جامعه را بیشتر به سمت این فروشگاه‌ها کشاند.

مزایایی که در ظاهر و نگاه اول بیشتر شامل حال مشتری است و به نظر می‌رسد چندان برای فروشنده و تولیدکننده منفعتی را ندارد، اما اگر با تامل بیشتری به این موضوع نگاه کنیم متوجه می‌شویم این سیاست جدید تجاری، به گونه‌ای است که نه تنها در حوزه اقتصادی، که در حوزه فرهنگی و سبک زندگی نیز سرمایه‌گذاری کرده است به طوریکه امروزه نه تنها با کنترل ذائقه و سلیقه مشتری، قادر به ایجاد نیاز جدید در جامعه است، که بر نوع، کیفیت و مشخصات محصولات نیز کنترل دارد و تولید کننده را وادار به تولید محصولی با مشخصات مورد نظر خود می‌کند.

در حقیقت سیاست این شبکه توزیع، تامین منافع عرضه کننده کالا از طریق انحصاری کردن بازار عرضه است، سیاستی که باعث حذف شبکه توزیع سنتی و سوپرمارکت‌ها و واحد‌های عرضه خُرد می‌شود و حتی آن‌ها را مجبور به تبعیت از خواسته و قوانین خودشان می‌کند؛ به عبارت ساده‌تر، کسب وکار‌های کوچک را قربانی رشد قارچ‌گونه و تبلیغات خود می‌کنند.

سعید درخشانی در گفت‌وگو با میزان با تاکید بر اینکه اصناف خُرد به عنوان شبکه توزیع سنتی، آسیب زیادی از توسعه غیرکارشناسی فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیدند، گفت: ما بار‌ها اعلام کرده‌ایم که این فروشگاه‌ها نباید در هر جایی تاسیس شوند بلکه باید در محل‌هایی فعالیت داشته باشند که نیاز آن وجود دارد به عنوان مثال در شهرک‌ها و یا گلوگاه‌های شهر، تا لطمه‌ای به اصناف خُرد نرسد.

مگر تولید چقدر برای تولید کننده سود دارد که بتواند با تخفیف بالای ۵۰ درصد، کالای این فروشگاه‌ها را تهیه کند

رئیس اتحادیه سوپرمارکت و مواد پروتئینی در خصوص عرضه کالا به صورت حراج و با تخفیف در این فروشگاه‌ها، با اظهار تعجب از میزان تخفیفات زیادی که این فروشگاه‌ها دارند، تصریح کرد: مگر تولید چقدر برای تولید کننده سود دارد که بتواند با تخفیف بالای ۵۰ درصد، کالای این فروشگاه‌ها را تهیه کند، اگر تولید کننده تا این میزان سود در تولید دارد و هزینه تولیدش پایین است، خب چرا کالا را ارزان‌تر به همه شبکه توزیع عرضه نمیکند؟! اگر ما سود تولیدکننده و همینطور سود فروشگاه‌ها را درنظر بگیریم، قیمت‌ها با این مقدار تخفیف منطقی به‌نظر نمی‌رسند و نهایت تخفیفی که میتوان درنظر گرفت ۲۰ درصد است، حالا اینکه این تخفیفات در کیفیت و کمیت کالا تاثیر دارد یا نه، باید توسط دستگاه‌های مربوطه بررسی مورد رصد و پیگیری قرار گیرد.

این در حالی است که امیر خسرو فخریان، رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای چندی پیش، این تخفیفات را به عنوان یکی از امتیازات این فروشگاه‌ها عنوان کرد که به دلیل حذف واسطه، معرفی برند‌های گمنام و خرید انبوه، برای فروشگاه‌ها قابل اجرا است و با افزایش فروشی که اتفاق می‌افتد، سود پایین ناشی از این تخفیفات را جبران می‌شود.

در مقابل برخی از کارشناسان بازار، اِعمال این تخفیف‌ها را بستری مناسب برای سوءاستفاده و گرانفروشی می‌دانند، چرا که این تخفیف‌ها و چند نرخی شدن کالاها، باعث مبهم شدن قیمت واقعی کالا برای مصرف کننده و سردرگمی خریداران می‌شود و این امر میتواند مورد استفاده سودجویان قرار گیرد.

موضوع توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای که در مواردی بدون در نظر گرفتن جمعیت منطقه و تراکم واحد‌های صنفی و فروشگاه‌های دیگر انجام می‌شود یکی از پیامد‌های منفی تاسیس این مال‌هاست؛ به طوریکه باعث از بین رفتن واحد‌های صنفی کوچک اطراف خود می‌شود.

قاسم نوده فراهانی، رئیس اتاق اصناف تهران، چندی پیش در گفت‌وگوی اختصاصی با میزان در این خصوص گفت: ما در کشور بالغ بر ۳ میلیون واحد صنفی داریم و با این متد‌های (روش‌ها) جدید در حال کوچک کردن این شبکه و تجمع آن هستیم در حالی که این واحد‌های کوچک یک مزیت برای کشور هستند و بدون این که بار مالی و هزینه برای دولت داشته باشند به خدمت رسانی و ارائه کالا مشغول هستند که بهترین ابزار برای رساندن کالا به دست مصرف کننده هست.

 

صدور مجوز فروشگاه‌های بزرگ بر عهده وزارت صنعت و دولت است

نوده فراهانی با بیان اینکه صدور مجوز فروشگاه‌های بزرگ بر عهده وزارت صنعت و دولت است نسبت به سیاست فعلی در خصوص توسعه این فروشگاه‌ها مخالف کرد و گفت: درست است که باید با تکنولوژی و علم روز پیش رفت و به نظر می‌رسد که فروشگاه‌های سنتی در بازار امروز جایگاهی ندارند، اما باید این را در نظر گرفت که راه اندازی این فروشگاه‌ها در شهر‌های کم جمعیت باعث از بین رفتن تعطیل شدن واحد‌های صنفی کوچک می‌شود که موجب افزایش نرخ بیکاری و به دنبال آن ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود؛ بنابراین در توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در شرایطی که فرصت شغلی برای جامعه کم است، باید این موارد نیز مورد توجه قرار گیرد.

رئیس اتحادیه سوپرمارکت و مواد پروتئینی تهران نیز در این راستا و با انتقاد از توسعه غیرکارشناسی فروشگاه‌ها گفت: این موضوع بار‌ها از طرف اتحادیه اعلام شده است که در شهر تهران به اندازه کافی واحد و مغازه‌های تجاری وجود دارد و نیاز به توسعه در این حوزه نیست، اما متاسفانه این فروشگاه‌های زنجیره‌ای تاسیس شد و با رشد بسیار بالا در سطح شهر گسترش پیدا کرد.

 

در شرایط بحران، شبکه توزیع سنتی بسیار موثرتر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای عمل می‌کند

درخشانی در ادامه به اهمیت شبکه توزیع سنتی به ویژه در شرایط بحران اشاره کرد و گفت: شبکه توزیع سنتی و واحد‌های صنفی کوچک بسیار موثرتر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در شرایط بحران عمل می‌کنند، به عنوان مثال در ابتدای شیوع کرونا قفسه‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای در بسیاری از کشور‌ها خالی شد، اما شبکه عرضه سنتی در ایران، که در سطح جامعه و در هر کوچه و خیابانی وجود دارد، اجازه نداد این اتفاق بیفتد؛ از طرفی در واحد‌های صنفی کوچک، چون خود فرد در مغازه به خدمت‌رسانی مشغول است، برای حفظ مشتری و جلب رضایت او، تمام تلاش خود را انجام می‌دهند و معمولاً فعالیت صنفی شان مطابق با خواسته جامعه است؛ از نظر من مشتری مداری در واحد‌های کوچک از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و مگامال‌ها بیشتر است و خرده فروش‌ها در شرایط بحران، بهتر با مردم کنار می‌آیند.

حرکت به سمت تجارت نوین اتفاقی است که نمی‌توان جلوی آن را گرفت، و باید فروشگاه‌های زنجیره‌ای را به عنوان بخشی از سیستم تجارت جدید بپذیریم چرا که این فروشگاه‌ها با ایجاد امکان خرید سریع‌تر و یا حق انتخاب بیشتر برای مصرف کننده و همچنین فروش و برندسازی سریع برای تولیدکننده منافعی را ایجاد می‌کنند، اما در عین حال لازم است با مدیریت بهتر در توسعه این سیستم، ازکسب و کار‌های خرد نیز حمایت شود.

جلوگیری از انحصاری شدن بازار و شبکه عرضه توسط این اَبَر مراکز، نه تنها با ایجاد رقابت به کیفیت خدمت رسانی در شبکه توزیع کمک می‌کند که می‌تواند اقتصاد کشور را از امتیازات سیستم عرضه سنتی نیز بهره‌مند سازد؛ بنابراین با برقراری توازن و تامل بیشتر در این حوزه می‌توان حقوق تمام حلقه‌های زنجیره در بازار از تولید کننده تا مصرف کننده را تامین کرد.