برجام در مه؛ غنی سازی ۲۰ درصد آری یا خیر؟

- روز دوشنبه ۱۳ دی‌ماه علی‌اکبر صالحی، از اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی برای انجام غنی ساری ۲۰ درصد اورانیوم و اعلام آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد.

 

این در حالی است که بر اساس گزارش رسانه‌ها این تصمیم در روز ۱۱ دی‌ماه به آژانس ابلاغ‌شده تا جایی که روز جمعه اول ژانویه (۱۲ دی‌ماه) آژانس بین المللی انرژی اتمی از تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد در سایت فردو خبر داد و مدیرکل آژانس طی گزارشی آغاز تولید اورانیوم تا غنای ۲۰ درصد را تایید و ادعا کرد بازرسان آژانس مهر و موم یک سیلندر ۱۳۷.۲ کیلوگرمی اورانیوم ۴.۱ درصد را برداشته و این سیلندر به خط تولید وصل و تولید اورانیوم تا غنای ۲۰ درصد از سوی ایران آغاز شده‌است.

 

 

این اقدام در حالی صورت گرفت که مجلس یازدهم با هدف تقویت موضع ایران در بحث هسته‌ای و تلاش برای وادار کردن طرف غربی به انجام تعهدات خود طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران را به تصویب رساند.

در این میان مطابق ماده اول قانون اقدام راهبردی، سازمان انرژی اتمی موظف است جهت مصارف صلح‌آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای بیست درصد اقدام و سالانه به میزان حداقل یک‌صد و بیست کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند.

 

همچنین سازمان مذکور موظف است نیاز کشور برای مصارف صلح‌آمیز اورانیوم با غنای بالای بیست درصد را به‌طور کامل و بدون تأخیر تأمین کند. 

 

مطابق ماده ۶ قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، دولت موظف است در صورت عادی نشدن روابط کامل بانکی، عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش نفت دو ماه پس از لازم اجرا شدن قانون، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند.

اما واکنش‌ها نسبت به این تصمیم متفاوت بود تا جایی که برخی مدعی شدند انجام غنی سازی ۲۰ درصد به معنای مرگ برجام است، اما سید عباس عراقچی تاکید کرد که ما تعهدات خود را جزیی و مرحله به مرحله متوقف کردیم و غنی سازی ۲۰ درصدی براساس برجام است. ما اسنپبک را اجرا کردیم و کماکان برجام سر جای خود باقی است لذا ۲۰ درصد غنی سازی به معنای مرگ برجام نیست بلکه عکس العمل ما به عدم تعهدات طرف مقابل در برجام است.

 

همچنین میخاییل اولیانوف نماینده روسیه در نهاد‌های بین‌المللی در شهر وین، اقدام ایران درخصوص رساندن غنی‌سازی اورانیوم به ۲۰ درصد را قابل پیش‌بینی و قابل برگشت خواند، اما در مقابل اتحادیه اروپا اقدام ایران برای آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی را «انحراف قابل ملاحظه» از تعهداتش در برجام نامید.

در این میان برخی تحلیلگران معتقدند که ایران این اقدام را در راستای امتیازگیری در مذاکرات احتمالی انجام داده‌است و از آنجایی که سیاست مداران ایرانی فرض را بر این موضوع نهاده‌اند که بایدن به میز مذاکره بازخواهد گشت باید دست پری را در مذاکرات داشته باشند، زیرا ترامپ با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های گسترده زمین بازی آمریکا را در برجام فراخ‌تر کرده‌است. با این وجود این سوال شکل می‌گیرد که آیا برجام با شرایطی که اکنون با آن مواجه شده احیاء خواهد شد و یا در سی سی یو در حالت احتضار خواهند ماند؟

شواهد نشان می‌دهد حتی اگر بایدن هم با روحیه جهانگرایانه خود بخواهد به برجام بازگردد و مذاکرات را با ایران از سر بگیرد برجام به این شکل احیا نخواهد شد. تصور دیدن دوباره برجام به شکل اولیه در قامتی که در هتل کوبورگ وین به امضا رسید سخت است، زیرا از ابتدا با هدف تغییر زمین بازی، برجام بهم ریخته و میز مذاکره دیگر با شکل اولیه چیده نخواهد شد مانند فردی که دچار مرگ مغزی شده و ما امیدوار باشیم که دوباره زندگی را از سر بگیرد.

 

در واقع با اقدامات آمریکا و خروج از برجام مغز این معاهده با آسیب جدی مواجه شد، زیرا نه تنها تحریم‌ها علیه ایران کاهش نیافت بلکه بی سابقه‌ترین تحریم‌ها از فردای روز امضای برجام تا کنون علیه تهران اعمال شده است؛ بنابراین شروع غنی سازی ۲۰ درصد ایران و یا کاهش تعهدات برجامی شاید به گفته برخی کارشناسان ایران را دست پر به میز مذاکرات احتمالی در آینده راهی کند، اما نباید به این موضوع خوشبین بود که برجام با همان مفاد سال ۲۰۱۵ زنده می‌شود و ایران خوشحال از پیروزی بایدن دوباره گلابی‌های برجام را می‌چیند.

 

برجام از ابتدا یک قرارداد ناموزن و نامتعادل بود، زیرا بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت که دارای حق وتو هستند این مذاکرات صورت گرفت در نتیجه از همان ابتدا پایه‌های صندلی طرف مقابل محکم‌تر از پایه‌های لرزان صندلی دیپلمات‌های ایرانی بود بنابراین احتمال هر نوع تغییری در مفاد این معاهده از همان ابتدا وجود داشت برای مثال می‌توان به انتقاد مطرح شده توسط مقامات اروپایی نظیر مکرون و ترامپ اشاره کرد که برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران را مخرب توصیف کردند.

 

همین انتقادات نشان می‌داد که آن‌ها تنها به برنامه هسته‌ای ایران رضایت نخواهند داد و سایر موارد مانند برد موشک‌های ایران نیز باعث نگرانی‌های امنیتی برای آن‌ها شده‌است؛ لذا بحث گسترش برجام در همان روز‌های آفتابی نیز مطرح بود، اما ترامپ به یکباره سر اصل موضوع رفت و کاملا ناشیانه از دیدگاه اروپایی‌ها البته! میز مذاکره را برهم زد؛ بنابراین با توجه به گمانی زنی‌ها در مورد بازگشت بایدن به برجام و آغاز غنی سازی ۲۰ درصد از سوی ایران می‌توان به دو نکته اشاره کرد:

*حتی با وجود آغاز غنی سازی ۲۰ درصد از سوی ایران و مهیا شدن دوباره میز مذاکره تحریم‌ها از سوی دولت بایدن به طور کامل رفع نخواهد شد، زیرا این تحریم‌ها ابزاری برای طرح مسائل جدید برای مذاکره با ایران است،

*با توجه به اقدامات صورت گرفته از سوی ایران و طرف‌های مقابل یعنی آمریکا و اروپا برجام علنا در محاق رفته و در خوشبینانه‌ترین حالت ما شاهد یک توافق با مفاد جدید خواهیم بود،