رخنه معدنکاران در یک طبیعت بکر و دنج

- با وجود اینکه اکتشاف و بهره‌برداری از معادن همواره یکی از اصلی‌ترین عوامل آسیب به محیط زیست و تخریب زیستگاه‌های کشور شناخته می‌شود بی‌تفاوتی و سهل‌انگاری دو نهاد متولی حفاظت از طبیعت یعنی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و کوتاه آمدنشان در برابر متقاضیان معدنکاوی و وزارتخانه‌هایی چون صمت، طبیعت کشور را در معرض آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر قرار داده است.

فرزاد علی‌زاده، فعال محیط زیست به میزان گفت: استان پهناور اصفهان در مرکز ایران، به‌دلیل وجود رشته کوه‌های زاگرس مرکزی و تلاقی آن با کویر مرکزی ایران (دشت کویر)، آب و هوا و اقلیم منحصر به‌فردی دارد. حیات‌وحش در این استان به ‌حدی متنوع است که ۱۸ منطقه تحت حفاظت، شامل شکار ممنوع، حفاظت شده، پناهگاه حیات‌وحش و پارک ملی را در خود جای داده است.

وی با بیان اینکه از پارک ملی قمیشلو در استان اصفهان، به‌عنوان قدیمی‌ترین منطقه حفاظت شده در جهان یاد می‌شود گفت: اما در کنار این طبیعت زیبا و منحصر به‌فرد، وجود انبوهی از  معادن در دل کوهستان و طبیعت این استان، همچون زخمی جانکاه خودنمایی می‌کند. نمونه‌ی بارز آن را می‌توانیم در شهرستان نطنز ببینیم. این شهرستان حدود ۷۰ معدن را در دل خود جای داده است که حدود ۲۴ مورد از آن، در قلب منطقه حفاظت شده کرکس‌کوه قرار دارند.

وی افزود: اما در شرق جاده‌ نطنز به اصفهان، در جنوب شرقی طرق رود و (جنوب غربی روستای فسخورد)، منطقه‌ای دشتی کوهستانی به ‌نام منطقه علیا وجود دارد که محلی‌ها به آن "دهانه وناوند" می‌گویند. پوشش گیاهی انبوه این منطقه که عمدتاً گون و درختچه‌های بادام تلخ است از یک سو و نبود جاده دسترسی که به عدم دسترسی انسان به این منطقه منجر شده، فضای امنی را برای حیات‌وحش ایجاد کرده است.

علی‌زاده با ابراز تعجب از اینکه این منطقه تا کنون از سوی اداره محیط‌زیست اصفهان، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه یا دستکم منطقه شکار ممنوع ارتقاء نیافته است گفت: حیات ‌وحش این منطقه شامل کبک، قوچ و میش، گربه پالاس، گربه وحشی، انواع مارهای بزرگ، پایکا و انواع پرندگان شکاری و دیگر حیوانات می‌شود.

این فعال محیط زیست با ابراز تاسف از اینکه حتی این سرزمین امن و عاری از انسان هم از چشم معدنکاران پنهان نمانده است گفت: از خرداد ماه سال جاری برای اکتشاف باریت در این منطقه مجوز صادر شده است. این در حالی است که صدور مجوز بهره‌برداری از معادن، مستلزم استعلاماتی از سازمان‌های ذی‌ربط است که مهمترین آن‌ها، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع است.

وی افزود: بر اساس قانون، اگر منطقه‌ مورد نظر خارج از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست باشد، وزارت صمت تنها موظف است از اداره کل منابع طبیعی استعلام بگیرد. در این مورد، اداره کل منابع طبیعی اصفهان، ابتدا به دلیل جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی، شیب منطقه و وجود حیات‌وحش بکر و بی‌نظیر در آن از صدور مجوز بهره‌برداری از معادن در آن خودداری می‌کند اما متاسفانه در نهایت، این مجوز را صادر می‌کند!

این فعال محیط زیست اضافه کرد: وزرات صمت، برای اکتشافات در ۱۴۰۰ هکتار از این معدن مجوز صادر کرده است اما اداره کل منابع طبیعی اصفهان برای اکتشافات در ۲۶۸ هکتار مجوز صادر کرده و در مرحله کنونی تنها با کاوش در ۱۰۰ هکتار موافقت کرده است.

 علی‌زاده تصریح کرد: متاسفانه تجربه نشان داده که معدنکاوان بی‌توجه به محدوده‌ تعیین شده از سوی سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری و یا سازمان حفاظت محیط زیست و بدون در نظرگرفتن ملاحظات محیط ‌زیستی و توافقات به ‌عمل آمده با این دو نهاد صرفا بر اساس مجوز صادر شده توسط وزارت صمت فعالیت خود را آغاز کرده و در عمل، شرط و شروط تعیین شده از سوی این دو نهاد متولی یعنی سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها را در نظر نمی‌گیرند که متاسفانه هرگز برخورد قانونی بازدارنده‌ای با این تخلف صورت نمی‌گیرد.

وی یادآور شد: نمونه‌ بارز این تخلفات و عدم پایبندی به تعهدات محیط‌ زیستی را می‌توان به عینه در منطقه کرکس‌کوه و انبوه معادن متخلف در آن مشاهده کرد. تعهداتی که  فقط بر روی کاغذ نوشته می‌شود و متأسفانه هیچ‌گونه نظارتی به منظور ملزم کردن بهره‌بردار به عمل به تعهداتش وجود ندارد.

این فعال محیط زیست تاکید کرد: طبق مجوز اکتشاف معدن در منطقه علیا‌، متقاضی اجازه انجام عملیات معدنی نداشته و تنها اجازه دارد جهت اکتشاف ماده معدنی، خاک را تا عمق سی سانتیمتر برداشت کند اما در کمال بی‌توجهی به تعهداتش ماشین‌آ‌لات حفاری سنگین را وارد منطقه کرده و حتی با ایجاد انفجار، اقدام به اکتشاف ماده معدنی کرده است.

وی افزود: یکی از دلایل مهم مخالفت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با معدنکاوی در منطقه علیا "محل مورد درخواست متقاضی " در کوهستان منطقه، جهت برداشت ماده معدنی است. چرا که همان قسمت از کوهستان، حوزه آبریز و تأمین آب چشمه‌سارهای منطقه است و با اجرای عملیات معدنی مسیر آب‌های زیرزمینی شکسته شده و چشمه‌سارها خشک خواهند شد.

علی‌زاده اضافه کرد: در حال حاضر، کمپ اکتشافی شامل چند کانکس و دیگر تجهیزات اسکان در منطقه بر پا شده که مشکلات و دردسرهای عدیده‌ای را برای حیات‌وحش منطقه به‌وجود آورده است. به عنوان مثال، کارگران حاضر در منطقه، به‌ کرات بوته‌ها و گون‌های انبوه را به آتش کشیده و در مواردی مارها و دیگر جانوران منطقه را از بین برده‌اند.

وی اذعان کرد: در مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، حق جاده‌کشی در منطقه مورد به متقاضی داده نشده است. با این وجود، عکس‌های هوایی گوگل ارث نشان می‌دهد که در تابستان سال جاری، در حالی که هنوز مجوز جاده‌کشی صادر نشده بوده، چندین جاده در منطقه احداث شده است که البته بعد از احداث این جاده، متقاضی موفق می‌شود از اداره منابع طبیعی، مجوز دریافت کند اما جالب اینجاست که جاده‌هایی احداث شده در بخش‌هایی، خارج از محدوده‌ مورد موافقت اداره کل منابع طبیعی اصفهان و بخشی از آن نیز در بستر رودخانه کشیده شده است و تاسف‌بارتر اینکه برای ایجاد آنها، از موارد انفجاری استفاده شده که آثار تخریب آن مشهود است. این در حالی است که، در مجوز منابع طبیعی ذکر شده که عملیات اکتشاف باید بدون هر گونه تخریبی صورت پذیرد.

این فعال محیط زیست گفت: یکی از مکان‎‌هایی که به‌عنوان ذخیره‌گاه معدنی کشف و مورد تخریب و انفجار قرار گرفته است، آب‌راهه‌ای در میان کوهستان منطقه است که حجم باطله‌های حاصل از  انفجار، مسیر سیلاب و آب‌راهه را مسدود کرده است.

وی افزود: بسیار مهم و قابل توجه است که وجود این جاده‌ها در مناطق بکری مانند منطقه علیا (دهانه وناوند)، دسترسی شکارچیان متخلف به حیات وحش را هموار می‌کند. در واقع، یکی از عوامل گسترش تخلفات شکار در سطح کشور، احداث همین جاده‌های معدنی است.

علی‌زاده با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست، موظف به حفاظت از تنوع زیستی و پاسداشت محیط زیست است گفت: مشخص نیست چند منطقه بکر دیگر در ایران وجود دارد که در سایه بی‌تفاوتی سازمان حفاظت محیط زیست قربانی منافع معدنکاران شده‌اند

این فعال محیط زیست با بیان اینکه بر اساس اهداف کنوانسیون تنوع زیستی آیچی، سازمان حفاظت از محیط‌ زیست، بنا بوده تا سال ۲۰۲۰، مناطق تحت حفاظت خود در خشکی را تا ۱۷ در صد افزایش دهد گفت: متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست نه تنها در خصوص افزایش مناطق چهارگانه تحت نظارت خود اقدامی نکرده بلکه در بسیاری از موارد اراضی ملی کشور را به جولانگاه معدنکاران و یا به قرق اختصاصی شکارچیان تبدیل کرده است.

وی در پایان گفت: امیدواریم اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان تخلفات حادث شده در منطقه وناوند را پیگیری کرده و اداره کل حفاظت محیط‌ زیست اصفهان هم هرچه سریع‌تر اقداماتی در راستای حفاظت از منطقه علیا انجام دهد تا به‌زودی شاهد ارتقاء این اکوسیستم بکر به‌عنوان یکی از مناطق تحت حفاظت سازمان باشیم.