چگونه نرخ بیکاری بعد از ۲۵ سال به پایین‌تر سطح خود رسید؟

_ مهر نوشت: بازار کار یکی از بخش‌هایی بود که پس از شیوع ویروس کرونا به شدت تحت تأثیر قرار گرفت، چراکه بسیاری از کسب و کار‌ها متأثر از شیوع این ویروس یا رو به تعطیلی رفتند و یا مجبور به تعدیل نیرو شدند، به شکلی که طبق اعلام معاون اول رئیس جمهوری، در فصل بهار ۱.۴ میلیون نفر بیکار شدند که این عدد در فصل تابستان با کاهش ۲۰۰ هزار نفری به ۱.۲ ملیون نفر رسید. در فصل پاییز نیز یک میلیون و ۳۳ هزار نفر همچنان بیکار مانده‌اند.

 

در این بین، اگرچه به تعداد بیکاران کشور افزوده شده است، اما نرخ بیکاری اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران برای پاییز امسال عدد ۹.۴ درصد را نشان می‌دهد یعنی اگرچه یک میلیون و ۳۳ هزار نفر به جمعیت بیکاران کشور در پاییز امسال افزوده شده است، اما نرخ بیکاری نسبت به پاییز پارسال ۱.۲ درصد کاهش یافته است.

 

نکته مهم اینکه نرخ بیکاری ۹.۴ درصدی پاییز امسال، کمترین رقم بیکاری در کشور از سال ۱۳۷۵ تاکنون است.

 

در نمودار زیر نرخ بیکاری از سال ۷۵ تا پاییز سال ۹۹ آمده است.

 

برای پاسخ به این سوال لازم است به جمعیت فعال کشور (شاغل و بیکار) نگاهی کرد چراکه جمعیت فعال مهم‌ترین فاکتور در تعیین نرخ بیکاری و نرخ اشتغال هر کشوری است. در پاییز امسال نرخ جمعیت فعال کشور نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٨) ٢.٩ درصد کاهش یافته است؛ بنابراین رسیدن نرخ بیکاری به ۹.۴ درصد متأثر از کاهش نرخ جمعیت فعال کشور بوده است و ارتباطی به کاهش واقعی جمعیت بیکار کشور و بهبود وضعیت بازار کار ندارد.

 

این گزاره به این معناست که با توجه به اینکه ۲.۹ درصد از افرادی که قبلاً تمایل به پیدا کردن کار داشتند و یا اینکه شاغل بودند، دیگر هیچ تمایلی به حضور در بازار کار ندارند و جزو هیچکدام از دو دسته بیکار و شاغل‌ نمی‌شوند، بنابراین نرخ بیکاری محاسبه شده نیز کاهش یافته است.

 

به بیان دیگر، کاهش نرخ بیکاری کشور به ۹.۴ درصد ناشی از افزایش فرصت‌های جدید اشتغال و شاغل شدن بیکاران نیست؛ بلکه جمعیت بیکاران از جستجوی کار دست کشیده‌اند و بدنبال کار نیستند؛ یعنی از شمار جمعیت فعال کشور خارج شده‌اند.

 

 

در این ارتباط، محمدرضا عبداللهی، کارشناس حوزه کار می‌گوید: اگر برای جمعیت فعال دو ریشه در نظر بگیریم، این دو ریشه شامل بیکاران و شاغلین می‌شود؛ اینکه تمایل به کار در افراد کم می‌شود را باید بخش بندی کرد. به عنوان نمونه یک گروه از شاغلین که گروه عمده‌ای هم هستند، خانم‌هایی را شامل می‌شود که از مشاغلی که عایدی مالی چندانی برایشان نداشته است و چندان با کیفیت نبوده است، استعفا داده‌اند و دیگر تقاضای کار نکرده‌اند.

 

وی افزود: گروه دیگر افرادی هستند که به دلیل ملاحظات بهداشتی فعلاً از بازار کار خارج شده‌اند چراکه شغل آن‌ها تأمین کننده اصلی معیشت خانوار نبوده است و مثلاً درآمد خانوار را از محل‌هایی همچون سود سپرده‌های بانکی، بازار سرمایه و … تأمین می‌کرده‌اند. از این رو این مدل خروج از بازار کار، به صورت اختیاری اتفاق افتاده است.

 

این کارشناس حوزه کار گفت: بیکارانی که از جمعیت فعال خارج و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند، کسانی هستند که طی یکی دو سال اخیر به دنبال کار بوده‌اند و طی سال جاری به دلیل دلسردی از یافتن شغل، از بازار کار خارج شده و جزو جمعیت غیرفعال شده‌اند و اصلاً دیگر به دنبال کار هم نیستند.

از سویی دیگر ۹.۹ درصد از جمعیت شاغل کشور فاقد شغل ثابت بوده و جزو شاغلین ناقص محسوب می‌شوند یعنی این افراد اگرچه آمادگی ورود به اشتغال کامل را دارند، اما به دلیل کمبود شغل مناسب، در هفته کمتر از ۴۴ ساعت کار می‌کنند؛ بنابراین اگرچه جمعیت شاغلین کشور در پاییز امسال ٢٣ میلیون و ۴١٣ هزار نفر بوده، اما ۹.۹ درصد از این افراد اشتغال ناقص داشته‌اند.

 

 

عبدالهی در این رابطه نیز می‌گوید: تقریباً نرخ اشتغال ناقص ما ۱۰ درصد است یعنی اینکه افرادی که در هفته زیر ۴۴ ساعت کار می‌کنند و برای بهبود وضعیت معیشت خانوار علاقمند به کار کردن بیشتر هستند، اما امکانش وجود دارد، بنابراین اگر از منظر سیاست گذاری نگاه کنیم افراد دارای اشتغال ناقص هم باید بیکار لحاظ شوند، زیرا معیشت خانوارشان تأمین نمی‌شود.

 

وی افزود: وقتی در مورد شغل صحبت می‌کنیم در مورد شغلی صحبت می‌کنیم که فرد در بنگاهی مشغول به کار است و حداقل دستمزد وزارت کار را دریافت می‌کند و بیمه هم دارد و مابقی افراد جامعه را بیکار تلقی کنیم، در این صورت نرخ بیکاری سرسام‌آور می‌شود.

 

نرخ بیکاری ۹.۴ درصدی به لحاظ شاخص‌های بین‌المللی درست است، اما به لحاظ کارکردی برای برنامه‌ریزی در حوزه کار نمی‌تواند شاخص درستی باشد، از این رو اگر سیاست گذار به دنبال بهبود بازار کار کشور است نباید فقط به عدد نرخ بیکاری توجه داشته باشد بلکه باید نرخ جمعیت فعال و نرخ اشتغال ناقص را در نظر بگیرد؛ از سویی دیگر نیز طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس ۶۰ درصد از جمعیت شاغل کشور فاقد بیمه هستند، بنابراین سیاست گذار حتماً باید این موضوع را نیز در نظر بگیرد.

 

گفتنی است؛ جمعیت غیرفعال به کسانی گفته می‌شود که در سن اشتغال قرار دارند؛ شغلی ندارند و در جستجوی کار هم نیستند؛ بنابراین آن دسته از بیکارانی که از جستجوی کار دست می‌کشند، یا شاغلانی که بیکار شده و قصدی برای شاغل شدن ندارند جزو جمعیت غیرفعال دسته بندی می‌شوند.

 

جمعیت فعال نیز به کسانی گفته می‌شود که در سن اشتغال قرار دارند و در زمان بررسی، یا شاغل هستند، یا در جستجوی کار؛ بنابراین جمعیت فعال شامل جمعیت بیکار و جمعیت شاغل می‌شود.