۲۲ «خیابان کامل» در راه تهران

- روزنامه همشهری نوشت: تهران، صاحب ۲۲ خیابان کامل به طول ۳۲ کیلومتر می‌شود؛ خیابان‌هایی که پس از اصلاح و بازآرایی برای ایجاد دسترسی امن، جذاب و راحت برای همه شهروندان اعم از عابران پیاده، دوچرخه‌سواران، خودرو‌ها و وسایل حمل‌ونقل عمومی در دسترس مردم قرار می‌گیرند.

تشویق مردم به حفظ سلامت از طریق پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و ترغیب شهروندان به استفاده از حمل‌ونقل عمومی به جای خودروی شخصی و از همه مهم‌تر، باز شدن گره‌های ترافیکی و کاهش آلودگی هوا به‌عنوان مهم‌ترین خواسته تهرانی‌ها و مشکل شماره یک و دو این شهر از هدف‌های اجرای خیابان کامل است.

در ۲ دهه گذشته، اجرای نهضت بزرگراه‌سازی، بیشتر خیابان‌ها، گذرگاه‌ها و شریان‌های اصلی شهر را به‌خودرو‌ها داد؛ بی‌آنکه توجه چندانی به پیاده‌ها داشته باشد. حالا دود این بی‌توجهی بیش از هر زمان دیگری چشم تهران را کور و نفس‌های شهروندانش را تنگ کرده است.

بعد از جنگ جهانی دوم و گسترش خودرومحوری، ایده خیابان کامل نخستین‌بار در شهر‌های ایالات متحده آمریکا و سپس در آلمان، کانادا و به مرور دیگر کشور‌ها مطرح و اجرایی شد و نتیجه رضایت‌بخشی داشت. حالا بعد از سال‌ها حکمرانی خودرو‌ها بر خیابان‌های تهران، شهرداری تهران براساس تکلیفی که برنامه سوم توسعه تهران بر عهده‌اش گذاشته، به‌زودی بخشی از گذرگاه‌ها و معابر پایتخت را برای همه شهروندان بازآرایی می‌کند.

محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهر‌سازی و معماری شورای شهر تهران با اشاره به نهایی شدن دستورالعمل خیابان کامل گفت که عملیات اجرایی خیابان کامل در ۲۲ معبر شهر تهران به طول ۳۲ کیلومتر به‌زودی آغاز می‌شود.

به‌گفته سالاری، در مرحله اول تعداد ۳۶ معبر به طول ۶۶‌کیلومتر از پیشنهاد‌های مناطق ۲۲گانه، توسط معاونت حمل‌ونقل و ترافیک انتخاب شده و به مرحله مطالعات و ارزیابی و تطبیق با شاخص‌های خیابان کامل راه یافت، ولی در نهایت، تعداد ۲۲ معبر، مجموعا به طول ۳۲ کیلومتر در مناطق ۲۲گانه شناسایی و ارزیابی شدند که از نظر کارشناسی و فنی ظرفیت تبدیل شدن به خیابان کامل را دارند.

او با بیان اینکه عملیات اجرایی ۲۲ خیابان کامل در شهر تهران به‌زودی آغاز می‌شود، افزود: «با توجه به اینکه تمامی ذینفعان این مفهوم، شامل شورا، شهرداری، کمیسیون‌ها و معاونت‌های تخصصی، مناطق ۲۲ گانه، کارشناسان، جامعه حرفه‌ای و شهروندان نسبت به عملیاتی شدن خیابان کامل با رویکرد بازپس‌گیری معابر و عرصه‌های عمومی از خودرو‌ها به نفع شهروندان، متفق‌النظر شده‌اند، از شهردار تهران خواستیم تا در مدت زمان باقیمانده از این دوره مدیریت شهری، در هر منطقه حداقل یک خیابان را به خیابان کامل تبدیل کند.»

در این میان، اینکه خیابان کامل چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد، کدام خیابان‌های تهران برای این منظور زیرساخت‌های لازم را دارند و دلایل اجرای این طرح چیست؟ از پرسش‌هایی است که کارشناسان مربوطه به آن پاسخ داده‌اند:

کاهش نقش جابه‌جایی سواره در خیابان کامل

شهربانو امانی، رئیس کمیته ایمن‌سازی در حمل‌ونقل شورای شهر:

اگرچه ممکن است خیابان‌ها اولویت‌های مختلفی داشته باشند، اما منطبق بر مفهوم خیابان کامل، هر ۴ مد عابرپیاده و دوچرخه‌سوار و سواره و حمل‌ونقل عمومی باید سهم مناسبی از معبر داشته باشند. مد‌های حمل‌ونقل در یک خیابان کامل باید برای افراد مختلف از تمامی سنین و با هر میزان توانایی بالاخص افراد آسیب‌پذیرتر مانند کودکان، سالخوردگان و افراد معلول، ایمن و دسترس‌پذیر باشند. برای کامل‌سازی خیابان ابتدا سهم‌های مد‌های عابرپیاده، دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی را به آن‌ها اختصاص داده و آنچه از عرض معبر باقی می‌ماند مختص خودرو‌های سواری خواهد بود. در این فرایند، قطعا تعداد خطوط سواره کاهش می‌یابد؛ زیرا هدف از کامل‌سازی خیابان افزایش نقش جابه‌جایی مد‌های پایدار (پیاده، دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی)، افزایش نقش اجتماعی معبر و کاهش نقش جابه‌جایی سواره است. خیابان‌ها به‌عنوان مهم‌ترین فضای عمومی شهر، محل‌های منحصر به فردی هستند که می‌توان در آن‌ها وقت گذراند و لذت برد.

خیابان کامل به‌صورتی طراحی خواهد شد که مردم در آنجا وقت خود را صرف فعالیت‌های اجتماعی، مدنی و تفریح کنند؛ فضا‌هایی زیبا، جذاب و دعوت‌کننده که افراد به سرمایه‌گذاری در آن‌ها ترغیب شوند. از آنجا که کامل‌سازی یک خیابان، مد پیاده را فعال می‌کند و به‌اصطلاح پاخور معبر افزایش می‌یابد منجر به ایجاد ظرفیت‌هایی برای درآمدزایی و سرزندگی اقتصادی و اجتماعی و نشاط عمومی در مناطق شهر خواهد شد.

در نهایت باید به این نکته توجه داشت که خیابان کامل پایداری زیست‌محیطی شهر را از طریق گسترش سایه‌اندازی درخت، منظرسازی، کاهش تأثیر جزایر حرارتی، کاهش سرریز رواناب، کاهش مصرف انرژی و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بهبود خواهد بخشید. این کار از طریق اختصاص فضای بیشتر برای درختان، اولویت‌دهی به مد‌های حمل‌ونقلی پایدار برای کاهش وابستگی به‌خودرو، کاهش سطوح نفوذ ناپذیر و گسترش تصفیه سرریز رواناب‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.

اقدام اجرایی برای بازآرایی خیابان‌های کامل در شهر به‌منظور جلوگیری از اقدامات سلیقه‌ای به ابلاغ دستورالعمل خیابان کامل شهر تهران منوط شد. خوشبختانه در تابستان سال‌جاری دستورالعمل خیابان کامل ابلاغ شد. در فرایند بازآرایی خیابان‌ها براساس اصول خیابان کامل، نقش بخش خصوصی به‌عنوان سرمایه‌گذار و بهره‌بردار از خیابان بسیار پررنگ دیده شده است.

درواقع از ابتدا مبنا بر این بود که شهرداری این اقدام را با مشارکت بخش خصوصی پیگیری کند. با وجود این، پیش‌بینی می‌شود بازآرایی تعداد محدودی از خیابان‌ها در سطح شهر در ابتدا با سرمایه‌گذاری شهرداری تهران صورت پذیرد، اما قطعا در بلندمدت نیازمند مشارکت بخش خصوصی است. اما تنوع مد‌های حمل‌ونقلی شامل حمل‌ونقل عمومی، خودروی سواری، مد پیاده و دوچرخه مهم‌ترین ویژگی یک خیابان کامل است.

طبیعتا در چنین شرایطی خیابان‌هایی مدنظر قرار می‌گیرند که عرض کافی برای اختصاص تمامی مد‌ها در آن‌ها موجود باشد. در رویکرد‌های نوین برنامه‌ریزی و طراحی شهری خیابان‌هایی که امکان تبدیل شدن به خیابان کامل برای آن‌ها فراهم نیست، براساس اصول خیابان اشتراکی طراحی می‌شوند. هدف اصلی از بازآرایی معابر شهر براساس اصول خیابان کامل و خیابان اشتراکی بازپس‌گرفتن سهم مد‌های غیرموتوری نظیر مد‌های پیاده و دوچرخه از معابر شهر است؛ سهمی که سال‌ها در تصرف اتومبیل‌ها بوده است. درخصوص خیابان‌هایی که اولویت اجرایی دارند نیز هم‌اکنون نام‌هایی مطرح شده، اما این موضوع یک کار تخصصی بوده و نیاز به کارشناسی دارد. در دستورالعمل خیابان کامل نیز یک فرایند کارشناسی برای انتخاب خیابان دیده شده است.

بی‌توجهی به نیاز‌های پیاده‌محور در خیابان‌ها

پگاه جعفری‌حقیقت‌پور، پژوهشگر پسا دکترای راه و ترابری دانشگاه علم و صنعت:

طرح خیابان کامل یکی از راهبرد‌هایی است که می‌تواند در محلات امنیت، آسایش، کاهش آلودگی، تجدید حیات و دسترسی آسان برای هر فرد را فراهم آورد. همچنین اتومبیل‌سواران، افراد پیاده، دوچرخه‌سواران، رانندگان، معلولان، کودکان، سالمندان و وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌توانند به‌طور همزمان در خیابان کامل رفت‌وآمد کنند. این در حالی است که طراحی بیشتر خیابان‌های تهران به‌گونه‌ای است که بیشتر در خدمت اتومبیل‌ها باشند تا نیاز‌های انسان. به‌بیان‌دیگر، این خیابان‌ها، خیابان‌هایی اتومبیل‌محور و ناکامل هستند. اجزای طراحی این خیابان‌ها بسته به مکانشان متفاوت است، اما مشترکاً شامل مواردی نظیر گزینه‌های زیر است:

-زیرساخت پیاده: مثل پیاده‌رو، خط عابرپیاده شامل جزیره‌های میانی عابرپیاده و خطوط برجسته عابرپیاده، علائم مشخص مثل تابلو‌های مخصوص نابینا.
-آرام‌سازی ترافیک: روش‌های کاهش سرعت خودرو‌ها
-دوچرخه: پیش‌بینی مسیر ویژه دوچرخه
-حمل‌ونقل عمومی: مانند مسیر ویژه اتوبوس

اهمیت طرح مفهوم خیابان کامل از آنجا ناشی می‌شود که اکثر خیابان‌های موجود، خیابان‌هایی ناکامل هستند. خیابان‌های ناکامل، خیابان‌هایی هستند که صرفاً با درنظر گرفتن نیاز‌های اتومبیل‌ها طراحی شده‌اند و بدون درنظر گرفتن نیاز‌های عابرپیاده و دوچرخه‌سوار و نیز با حمل‌ونقل عمومی غیرراحت، غیرجذاب و غالبا خطرناک، حق انتخاب شیوه‌های رفت وآمد را محدود می‌کنند. توجه به حق افراد از اقشار مختلف در استفاده از خیابان، ضرورت تغییر سیاست‌ها را ایجاب می‌کند تا مردم در هر گروه سنی و با هر توانایی، حق انتخاب‌های بیشتری در هنگام رفتن به محل کار، مدرسه، فروشگاه یا برای دیدار اقوام و آشنایان خود داشته باشند و مجبور نباشند صرفا به اتومبیل‌ها تکیه کنند.

وجود گزینه‌های راحت‌تر، جذاب‌تر و ایمن‌تر سفر بدین معناست که مردم بتوانند سفر‌های کند و همراه با ازدحام و شلوغی با اتومبیل را با حمل‌ونقل عمومی سریع، راحت یا با سفر‌های سالم از طریق دوچرخه جایگزین کنند. سیاست مؤثر خیابان‌های کامل باید دفاتر حمل‌ونقل را به مواردی نظیر بازسازی رویه‌ها به‌منظور کنار هم قرار دادن تمامی کاربران در هر پروژه، توسعه دستور‌ها و سیاست‌های جدید طراحی، پیشنهاد فرصت‌های آموزشی به برنامه‌ریزان، مهندسان، مدیران پروژه و عموم مردم، برپاساختن راه‌های بهتر برای اندازه‌گیری کارایی و جمع‌آوری اطلاعات ترغیب کند.

طرح امکان‌سنجی اجرای طرح خیابان کامل و چگونگی اجرای آن در تهران و محله‌های آن می‌تواند به‌صورت مطالعه قرنطینه‌ای (cordonstudy) در نواحی شمال، جنوب، شرق، غرب، شمال شرق، شمال غرب، جنوب شرق و جنوب غرب به‌عنوان طرحی موفق و پایدار انجام شود.

جمع‌آوری و بررسی اسناد فرادست در محدوده مطالعاتی و برداشت‌های میدانی از منابع مورداستفاده در طرح امکان‌سنجی اجرای خیابان کامل با هدف دستیابی به توسعه پایدار و ارتقای کیفی زندگی و افزایش سرزندگی در محدوده خیابان و محیط پیرامونی آن از ضرورت‌های مطالعه و مدیریت شهری است. در بین محلات و خیابان‌های پرتردد تهران، خیابان امام خمینی (ره) حدفاصل میدان امام تا میدان حسن‌آباد، خیابان ایران زمین، محله شهرک قدس، محله تهرانپارس، محله افسریه و خیابان شریعتی می‌تواند پتانسیل تبدیل به خیابان کامل را داشته باشد.

مردم باید از حضور در خیابان‌ها و فضا‌های شهر لذت ببرند

عبدالرضا گلپایگانی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران:

وقتی می‌گوییم «خیابان کامل» باید متناسب با آنچه نیاز داریم، باشد. باید این پرسش را جواب دهیم که در خیابان به چه چیز نیاز داریم؟ باید ببینیم در کدام مکان، عطر حضور مردم استشمام می‌شود و ما نیز در همان مکان، زمینه‌های لازم را فراهم کنیم که حضور مردم راحت‌تر اتفاق بیفتد. به‌طور مثال، در میدان هفت‌تیر، آنچه برای ما مهم بود، حضور بهتر مردم در این فضا بود. هر جای دیگر از تهران که احساس کنیم حضور مردم وجود دارد، با مطالعات و بررسی این تسهیل را فراهم می‌کنیم.

در موضوع «خیابان کامل» هم قرار است مطالعاتی انجام شود. قرار نیست کار‌های عجیب و غریب و خیلی گران و... انجام دهیم چرا که قرار است موانع را برداریم و باید به زیباترین شکل، خیابانی را برای مردم ایجاد کنیم. در این زمینه مشاور گرفته‌ایم تا محور‌هایی که امکان تبدیل شدن به شبکه‌ای که مردم از حضور در آن لذت می‌برند را طراحی کنیم. کار این شبکه، لذت بردن مردم از حضور در این فضاهاست؛ حال استفاده از دوچرخه، ماشین یا حمل‌ونقل عمومی باشد؛ بنابراین ما باید تلاش بیشتری کنیم؛ چون پیش از این فضای خیابان‌های ما بیشتر در سیطره خودرو‌ها بوده است؛ بنابراین باید حضور مردم بیشتر شود و به جای حاکمیت خودروها، شاهد حضور انسان‌ها باشیم.

تجریش پلازا می‌شود

تجریش در آستانه یک‌تغییر بزرگ است. در راستای اجرای طرح خیابان کامل، خیابان شهرداری حدفاصل میدان تجریش تا میدان قدس، تبدیل به پیاده‌راهی بزرگ می‌شود. هدف از این اقدام کاهش ترافیک و ایجاد یک‌پلازا با وجود مسیر‌های خاص پیاده، دوچرخه، اتوبوس، فضای سبز و مکث عنوان شده تا در آینده‌ای نه چندان دور، یکی از باهویت‌ترین نقاط شمال شهر تهران، از بی‌نظمی مدت‌هاست گرفتار شده، رهایی یابد.

در همین ارتباط جلسات منظمی میان مدیران شهری، کارشناسان حمل‌ونقل و ترافیک و شهرسازان برگزار می‌شود که در آخرین آن مصطفی کاظمی، مشاور عالی و مدیرکل حوزه شهردار تهران، سیدمناف هاشمی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک و مهدی صالحی مدیرکل شهرسازی و معماری شهرداری تهران، سیدحمید موسوی، شهردار منطقه آخرین جزئیات طرح را بررسی کرده اند.

موسوی، شهردار منطقه یک در این خصوص گفت: «در راستای احداث پیاده راه خیابان شهرداری، تعریض خیابان حمید در خیابان دربند در دستور کار قرار گرفت و گفتگو‌های لازم درخصوص تملک عمده پلاک‌های واقع در مسیر طرح انجام و نتایج مثبتی حاصل شده است.»

به‌گفته موسوی، تنها یک پلاک که در حاشیه رودخانه واقع شده با استعلام از شرکت آب و فاضلاب تعیین تکلیف و سپس از طریق سازمان املاک تملک می‌شود. همچنین اینطور که سیدمناف هاشمی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران اعلام کرده خیابان شهرداری شمیران، یکی از ۱۱ خیابانی است که باید ۹۰ تا ۹۵ درصد دستورالعمل خیابان کامل در آن رعایت شود. به همین‌خاطر، نقشه‌های اجرایی برای جمع‌آوری پایانه اتوبوسرانی تجریش، طراحی و اصلاح هندسی خیابان‌های حمید، دربند و طباطبایی‌پور و تقاطع‌های مربوطه آماده شده است.