سواد رسانه‌ای چیست و به چه کاری می‌آید؟
- سواد صرفا خواندن و نوشتن نیست و ما با انواع سواد مواجه هستیم مانند سواد عاطفی، سواد ارتباطی، سواد مالی، سواد تربیتی و سواد رسانه ای. اما سواد رسانه‌ای چیست و به چه کاری می‌آید؟ در همین راستا برنامه «رادیوگفتاورد» در رادیو تهران با حضور حمید ضیایی پرور، استاد ارتباطات و سارا میر قاسمی، کارشناس فضای مجازی به بحث و گفتگو درباره سواد رسانه ای و اهمیت آن در زندگی مدرن پرداخت .
حمید ضیایی پرور، سواد رسانه‌ای را مهارت و توانایی دریافت، تحلیل، آنالیز، نقد و انتشار محتوای رسانه اعم از تلویزیون، روزنامه، فضای مجازی و هر ابزار دیگر موجود معرفی کرد و ادامه داد: اگر فرد، گیرنده یا مخاطب توانایی تجریه تحلیل محتوای پیام رسانه‌ای را داشته باشد یعنی سواد رسانه‌ای دارد. هر پیامی را بطور دربست نپذیرد و راجع به آن نقد و کند وکاو داشته باشد.
این استاد ارتباطات با بیان این نکته که ما امروز با شهروندانی مواجه هستیم که حداقل ۳ ساعت از وقت خود را به اشکال مختلف با رسانه‌ها سپری می‌کنند تاکید کرد: در واقع سواد رسانه‌ای این مهارت را به مخاطبان تلویزیون، ماهواره و فضا‌های مجازی می‌دهد که چگونه بهترین استفاده را در این مواجهه داشته باشند.
سارا میر قاسمی، دیگر کارشناس این برنامه ضمن تاکید بر اهمیت حوزه سواد رسانه‌ای بیان کرد: همه ما می‌دانیم که امروز دنیای پیرامون ما را اطلاعاتی در بر گرفته که از در و دیوار مخابره می‌شود. مرز‌های جغرافیایی را در هم شکسته و زمان معنای خود را در مواجهه با رسانه‌ها از دست داده است.
این کارشناس حوزه فضای مجازی رسانه‌هایی که زمانی ابزار مخابره اطلاعات بودند را امروزه بخشی از وجود کاربر دانست و ادامه داد: این رسانه‌ها در هر لحظه و هر ثانیه همراه ما هستند، همراهی جدایی ناپذیر که آن را در وجود خود احساس می‌کنیم. هر کدام از ما، روزی دریافت کننده اطلاعات تولید شده توسط صاحبان رسانه‌ها بودیم، اما امروز خودمان به تولید کنندگان محتوای چند وجهی رسانه یا باز نشر کننده تبدیل شده ایم.
وی افزود: رسانه‌های نوین در شرایط فعلی سه وجه از حواس پنج گانه ما را (سمعی، بصری و بعضا لمسی) به خود معطوف کرده اند و پیش بینی می‌شود با ورود به وب پنج، رسانه‌های نوین در آینده نه چندان دور حواس چشایی و بویایی را هم با خود درگیر می‌کنند یعنی با رسانه‌ای مواجهه خواهیم شد که تمام حواس پنج گانه بشر را به‌خود معطوف می‌کند.
میر قاسمی خاطر نشان کرد: رسانه‌ای که امروز از آن حرف می‌زنیم آنچنان با گوشت و پوست ما عجین شده که بیشتر از اینکه اوقات زندگی خود را با خانواده بگذرانیم ثانیه‌های خود را با رسانه سپری می‌کنیم.
وی در ادامه افزود: بلاشک تنها راه صلاح انسان قرن ۲۱ خود آگاهی است. وقتی در جدیدترین و نوین‌ترین آموزه‌های سواد رسانه‌ای در دنیا مطالعات تطبیقی انجام می‌دهیم متوجه می‌شویم که آخرین نسخه سواد رسانه‌ای پی بردن انسان به آگاهی است یعنی انسان چنان به خویشتن خود و صلاح و مصلحت خود اشراف داشته باشد که بتواند خود را از آماج افکار و اندیشه‌های نابخردانه که رسانه‌ها به آن سو سوق می‌دهند مصون بدارد. به قول یورگن هابرماس نظریه پرداز اجتماعی معاصر رسانه به ما نمی‌گویند به چه چیزی فکر کنیم بلکه به ما می‌گویند در مورد چه چیزی فکر کنیم. اینجاست که اهمیت سواد رسانه‌ای از نان شب برای کاربر امروز واجب‌تر می‌شود. وقتی از سواد رسانه‌ای حرف می‌زنیم از یک مسئله فانتزی صحبت نمی‌کنیم که مخصوص قشر خاصی باشد راجع به مسئله‌ای حرف می‌زنیم که از کودک ۵ ساله تا فرد ۸۰ ساله را در بر می‌گیرد.
چگونه یک نفر می‌تواند به مهارت رسانه‌ای برسد
ضیایی پرور با اشاره به وضعیت حوزه رسانه با استناد به اعداد و ارقام موجود گفت: آمار‌های مربوط به رسانه‌های سنتی (کتاب، فیلم، سینما، مطبوعات، خبرگزاری ها) از مجموعه پژوهش‌هایی است که هر دو سال یکبار تحت عنوان ارزش‌ها و نگرش‌ها در وزارت ارشاد انجام می‌شود و آخرین بار این آمار در سال ۹۶ از طرف پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات وزارت نشان داد ایرانی‌ها اساسا زیاد اهل مطالعه نیستند و تیراژ کتاب و مطبوعات ما یکی از پایین‌ترین سرانه‌های دنیا را دارد. اگرچه به لحاظ کمی ممکن است شاهد عدد‌های بالایی در این حوزه‌ها باشیم، ولی به لحاظ کیفی و تیراژ اعداد پایینی را داریم.
وی افزود: در همین راستا مجموعه آمار‌هایی هم از طرف وزارت ارتباطات در حوزه رسانه‌های اجتماعی و ضریب نفوذ اینترنت، پهنای باند، ترافیک، مصرف اینترنت، تعداد سیم کارت‌های تلفن همراه و... منتشر می‌شود که به دلیل کنترل شبانه روزی بسیار دقیق هستند. این آمار‌ها حاکی از آن است که در کشور ضریب نفوذ اینترنت بالای ۸۵ درصداست. بخش عمده‌ای از این ضریب نفوذ تا ۸ سال پیش با لپ تاب انجام میشد، اما در حال حاضرنزدیک ۹۰ درصد آن توسط موبایل انجام می‌شود. معنی این آمار این است که ۶۰ میلیون کاربران تلفن همراه گوشی‌های هوشمند از پلتروم‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.
ضیایی پرور در ادامه خاطر نشان کرد: در بحث انفجار اطلاعات که در دسترس کاربر قرار گرفته که من از آن به کامیون زباله اطلاعاتی که بر سر مخاطب آوار شده است تعبیر می‌کنم قطعاتی از طلا و الماس نیز وجود دارد و سواد رسانه‌ای کاربر می‌تواند این زباله‌ها را تفکیک و طلا و الماس را در آن پیدا کند.
وی در رابطه با تحلیل اخبار جعلی، مهارت تحلیل را یکی از مهارت‌های نقد اخبار جعلی دانست و گفت: آنالیز اخبار دریافتی که با قدرت تحلیل کاربران و عدم پذیرش راحت که یکی از شاخص‌های شناخت اخبار جعلی است به وجود می‌آید. در حوزه اخبار جعلی بخشی از آدم‌هایی که من آن را کاربر صفرکیلومتر اینترنت می‌نامم مهارت‌های استفاده از این فضا را ندارد، زیرا مردم کشور ما ناگهان با فضایی مواجه شدند که تعداد زیادی از این افراد قدرت نقد اخبار را ندارد و با انتشار اخبار نادرست فیک نیوز را ایجاد می‌کنند.
سارا میر قاسمی با اشاره به اینکه در دوره‌ای وقتی راجع به دسترسی ازاد به اطلاعات صحبت میشد به نظر می‌رسید اطلاعات بیشتر به معنی داشتن سواد بیشتر بود ادامه داد: امروز افزایش فیلتر در دریافت اطلاعات به معنی سواد بیشتر است یعنی گزینش اطلاعات یا به عبارت دیگر خود آگاهی کاربر.
وی بیان کرد: ما باید تفکر انتقادی را درون خود و فرزندانمان نهادینه کنیم و این آموزش باید بسیار زیر پوستی انجام شود، بطور ساده تفکر انتقادی یعنی توانایی نه گفتن یعنی هر چیزی را به راحتی نپذیریم.
ضیایی پرور با بیان اینکه ما طیفی از اخبار جعلی داریم که همه این‌ها را فیک نیوز می‌نامیم گفت: گروهی از این‌ها اخباری هستند که هدفشان سرگرمی و طنز است مانند فیلم سال گذشته " بارش بادمجان در آسمان تهران"، اما گروه دیگر هدف کلاهبرداری دارند و با لینک دروغین سودجویی می‌کنند. گروه دیگر گروهی هستن که با هدف دروغ گفتن تولید نمی‌شوند یعنی عمدی در انتشار اخبار نادرست نداشتند و بعد از انتشار متوجه کذب می‌شوند. شایعه هم یک فیک نیوز شفاعی است، اما جذابیت فیک نیوز‌ها به ارزش‌های خبری در کار رسانه بر میگردد. فیک نیوز‌ها همیشه یک خبر استثنایی را بیان می‌کنند تعجب، شگفتی، فراگیری، تازگی و برخورد از شگرد‌های جذابیتی فیک نیوز‌ها هستند.