علت به گل نشستن پستانداران دریایی

- ایسنا نوشت: نازنین محسنیان، با اشاره به اینکه برخی از پستانداران دریایی خلیج فارس تهدید پذیر (NT)، برخی در معرض خطر انقراض (EN)، برخی نیز با نگرانی کمتر (LC) و از برخی دیگر اطلاعات کافی در دسترس نیست (DD)، ادامه داد: مخاطرات ناشی از فعالیت‌های انسانی بیشترین آمار را در علت مرگ و میر پستانداران دریایی دنیا دارد و در ایران نیز صدمات ناشی از فعالیت‌های انسانی عامل مهمی در به گل نشستن پستانداران دریایی دارد.

این پژوهشگر پستانداران دریایی درباره انواع گونه‌های پستانداران دریایی موجود در خلیج فارس گفت: از گونه‌هایی که به‌طور قطعی در آب‌های خلیج فارس حضور دارند می‌توان به دلفین بینی بطری، دلفین چرخنده، دلفین نواری، دلفین معمولی، دلفین دندان ناصاف، دلفین گوژپشت، دلفین ریسو، پورپویز، نهنگ قاتل، نهنگ اسپرم، نهنگ باله‌ای، نهنگ بروودی که در کتاب‌های فارسی نهنگ براید نوشته شده است، نهنگ گوژپشت، نهنگ شبه قاتل، و گاو دریایی اشاره کرد.

وی ادامه داد: برخی گونه‌های دیگر پستانداران دریایی نیز ثبت لاشه شده‌اند، اما به دلیل اینکه وجود آن‌ها یک بار گزارش شده و هیچ مشاهده زنده‌ای براساس گشت دریایی مداوم برای بررسی، مشاهده و ثبت مجدد آن‌ها صورت نگرفته است، نمی‌توان گفت که این گونه‌ها به‌طور قطعی در خلیج فارس وجود دارند مانند «نهنگ اومورای» که یک بار در قشم و «نهنگ آبی» که در کویت ثبت شده است.

محسنیان با اشاره به اینکه پیچیدگی سواحل هر منطقه نیز می‌تواند از عوامل به گل نشستن پستانداران دریایی باشد، گفت: یک منطقه دریایی می‌تواند به لحاظ توپوگرافی یا اقیانوس شناسی دارای شرایطی باشد که باعث شود پستانداران دریایی در جریان آن قرار گیرند و در نهایت لاشه آن‌ها به گل بنشیند.

این کارشناس اکولوژی دریا یکی دیگر از عوامل تهدیدکننده و به گل نشستن پستانداران دریایی را ورود انواع آلاینده‌ها به دریا دانست و گفت: آلاینده‌هایی که باعث تهدید حیات پستانداران دریایی می‌شود می‌تواند ناشی از مواد نفتی باشد یا مواد شیمیایی که از طریق پساب کارخانه‌ها و پساب فاضلاب‌ها وارد دریا می‌شود همچنین لاستیک، پلاستیک و سایر زباله‌هایی که در دریا رها می‌شوند باعث خفگی آن‌ها می‌شود و به‌مرور زمان با خرد شدن به قطعات کوچک، مواد سمی و نفتی از خود برجای می‌گذارند و باعث آلودگی منابع غذایی پستانداران دریایی می‌شوند.

وی ادامه داد: «بلوم جلبکی» یکی دیگر از تهدیداتی است که می‌تواند متوجه پستانداران دریایی شود. بلوم جلبکی زمانی اتفاق می‌افتد که نیترات و فسفات در آب دریا بنا به علل مختلفی از جمله ورود فاضلاب به دریا، افزایش پیدا کند و شرایط دریا باعث بلوم جلبکی می‌شود یعنی یک نوع از جلبک که در واقع نوعی از «فیتوپلانکتون‌ها «هستند، به شدت رشد می‌کند و روی سطح آب را می‌گیرد. رشد جلبک روی سطح آب علاوه‌بر اینکه باعث جلوگیری از نفوذ نور خورشید به دریا می‌شود باعث خفگی آبزیانی می‌شود که این جلبک‌ها وارد آبشش آن‌ها می‌شود یا آن‌ها را می‌خورند و در نهایت ماده غذایی پستانداران دریایی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

محسنیان افزود: برخی از گونه‌ها مانند صدف‌ها شاخص زیستی هستند که در زمان بلوم جلبکی یا کشند به دلیل از بین رفتن در ساحل یافت خواهد شد. اگر منابع غذایی پستانداران دریایی تحت بلوم جلبکی از بین روند به طور مستقیم بر روی پستانداران دریایی تاثیر گذاشته و می‌تواند باعث از بین رفتن و به گل نشستن آن‌ها شود.

این پژوهشگر پستانداران دریایی ضمن بیان اینکه شرایط آب و هوایی مانند وقوع سیل و طوفان و انواع بیماری‌ها نیز می‌تواند از دیگر عوامل به گل‌نشستن پستانداران دریایی باشند، گفت: ایجاد اختلال در جهت‌یابی پستانداران دریایی نیز نقش مهمی در به گل‌نشستن آن‌ها دارد.

وی ادامه داد: پستانداران دریایی توده‌ای چربی در جلوی سر خود دارند که به آن «ملون» گفته می‌شود. ملون در مکان‌یابی صوتی به پستانداران دریایی کمک می‌کند، اما اگر به هر دلیل به ملون آسیبی وارد شود در جهت‌یابی پستانداران دریایی اختلال ایجاد می‌شود و آن‌ها مسیر خود را گم می‌کنند.

این کارشناس ارشد اکولوژی دریا همچنین اختلال جهت‌یابی در آب‌های کم عمق به‌ویژه در دلفین‌ها که وابستگی گروهی دارند را یکی دیگر از عوامل به گل نشستن پستانداران دریایی دانست و گفت: اگر در گروهی از پستانداران دریایی مانند دلفین رهبر گروه آسیب ببیند و به سمت ساحل حرکت و به گل بنشیند، سایر اعضای گروه نیز به‌دنبال آن حرکت می‌کنند. اگر به ملون رهبر گروه آسیبی وارد شده باشد یا راهی را اشتباه برود که منجربه مرگ و به گل نشستن آن شود، سایر گروه نیز به گل خواهند نشست. در مواقعی که به‌گل نشستن دسته‌جمعی اتفاق می‌افتد بسیار مهم است که بتوان نخستین دلفینی که به ساحل آمده را شناسایی یا گزارش کرد تا بتوان رهبر گروه را مشخص کرد.

به گفته محسنیان، یکی دیگر از عواملی که باعث به‌گل نشستن پستانداران دریایی می‌شود گیر افتادن آن‌ها در جزر درپی دنبال شکار رفتن است. ما این نمونه را در جاسک داشته‌ایم که ۱۱ دلفین ماده برای شکار به خور مرکزی جاسک آمده بودند و به‌دلیل اینکه کانال‌های دست ساز انسانی که برای دسترسی راحت‌تر کشتی‌ها باز شده بود، لایروبی نشده بودند این دلفین‌ها از مسیری که آمده بودند، نمی‌توانستند خارج شوند. از این رو در جزر گیر افتادند و تنها یکی از آن‌ها نجات پیدا کرد.
نقش آموزش در حفاظت از پستانداران دریایی

وی درباره راهکار‌های حفاظت از پستانداران دریایی خلیج فارس و کاهش تهدیداتی که متوجه آن‌ها است، گفت: زمانی حفاظت از گونه‌ای به‌خوبی انجام می‌شود که نسبت به آن‌ها شناخت کامل وجود داشته باشد و مردم نسبت به ارزش آن آگاهی کافی داشته باشند. آموزش صحیح گروه‌های هدف مختلف از جمله جوامع محلی استان‌های ساحلی و جزایر خلیج فارس و سایر افراد جامعه، اطلاع‌رسانی، آموزش نحوه برخورد با پستانداران دریایی در صورت رویارویی و حفظ فاصله مشخص از آن‌ها و ... می‌تواند به کاهش آثار مخربی که حیات آن‌ها را تهدید می‌کند، کمک کند همچنین وضع قوانین و افزایش آگاهی مردم نسبت به مخاطرات رها کردن زباله در دریا نیز می‌تواند در حفظ محیط زیست دریا و پستانداران دریایی موثر باشد.

این پژوهشگر پستانداران دریایی تاکید کرد: مشخص شدن مکان‌های پراکنش پستانداران دریایی می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از آن‌ها داشته باشد. اگر کشتی‌های بزرگی که در خلیج فارس رفت و آمد می‌کنند نقاطی را که در آن‌ها نهنگ و دلفین مشاهده می‌کنند را گزارش دهند می‌توان محل‌های پراکنش برخی گونه‌ها را تا حدودی تعیین کرد و با همکاری نهاد‌های ذی‌ربط هماهنگی‌های لازم را انجام داد تا کشتی‌ها در آن محدوده‌ها با احتیاط بیشتری تردد داشته باشند و در آن محدوده‌ها هشدار‌های لازم داده شود.

محسنیان با اشاره به اینکه لازمه حفاظت از پستانداران دریایی خلیج فارس همکاری تمام کشور‌های حاشیه این دریا است، گفت: شناخت ما در ایران نسبت به پستانداران دریایی کم است در حالی‌که دیگر کشور‌های حاشیه خلیج فارس از تجهیزات و متخصصان بین‌المللی بهره‌مندند که ما در اختیار نداریم.

وی ادامه داد: این کشور‌ها سال‌ها است که جمعیت پستانداران دریایی موجود در محدوده مرزی خود را شناسایی کرده‌اند و مطالعات جامعی بر آن‌ها انجام داده‌اند و همچنان نیز در حال تحقیق هستند در حالی‌که هنوز سازمان حفاظت محیط زیست در هیچ یک از استان‌های جنوبی کشور گشت دریایی مداوم ندارد تا پستانداران دریایی را رصد کند. ما همیشه از مشاوره متخصصان در این زمینه بهره‌مند شده و کمک گرفته‌ایم و سال‌ها است که به علت عضویت در برخی شبکه‌های حفاظتی ازتحقیقات آن‌ها آگاه هستیم، اما حضور این متخصصان در منطقه و مشاهده شرایط از نزدیک می‌تواند منجر به نتیجه مطلوبی در حفاظت شود همچنین وجود بودجه‌های مشخص برای امر تحقیقات در حفاظت از این گونه با ارزش که از گونه‌های راس هرم غذایی نیز است و به عنوان شاخصی از دریاهاست حائز اهمیت است.

این کارشناس ارشد اکولوژی دریا همچنین با اشاره به اینکه برخی از گونه‌های پستانداران دریایی مهاجرت می‌کنند و طی سال در مرز‌های آبی ایران باقی نمی‌مانند، گفت: از این رو اشتراک‌گذاری داده‌ها، همفکری و همیاری کشور‌های حاشیه خلیج فارس می‌تواند کمک شایانی به حفاظت از این گونه‌ها کند.

محسنیان در پایان با اشاره به نقش آموزش و مشارکت مردمی در حفاظت از پستانداران دریایی گفت: متاسفانه در ایران نگاه حفاظتی بلند مدتی برای پستانداران دریایی وجود ندارد تا براساس امکانات و شرایط کشور یک سری تصمیمات و اقدامات منطقی اتخاذ شود. در این شرایط لازم است که گروه‌های مختلف از جمله متخصصان، کارشناسان مربوطه و جوامع محلی در کنار یکدیگر اتحاد و همفکری داشته باشند تا بتوان در کنار افزایش تحقیقات، به نتیجه مطلوبی در حفاظت از دریا و پستانداران دریایی برسیم.

در پی پدیدار شدن دو نهنگ مرده در سواحل کیش در هفته‌های اخیر، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش، با ارسال نامه‌ای به سازمان محیط زیست کشور، خواستار اعزام گروهی از کارشناسان این سازمان جهت تعیین علل بروز این پدیده کم سابقه در منطقه و رفع نگرانی ساکنان، گردشگران و فعالان اقتصادی شد. نخستین لاشه یک نهنگ گونه بروودی جمعه (٣٠ آبان) در سواحل جزیره کیش به گل نشست و کمتر از دو هفته پس از آن لاشه دومین نهنگ نیز سه‌شنبه (١١ آذر ماه) در سواحل کیش دیده شد. همچنین با گذشت یک هفته در (۱۸ آذرماه) در جزیره مرجانی خلیج فارس لاشه یک دلفین نیز کشف شد.

هنوز علت مرگ دو نهنگ در جزیره کیش نامعلوم است و طبق آخرین گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست کیش، برای اعلام علت مرگ نهنگ ساحل کیش هنوز به قطعیت نرسیده‌ایم و تحقیقات همچنان ادامه دارد.

انتهای پیام/
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.