داستان تغییر ساعت

- روزنامه خراسان نوشت: «ساعت چند است؟ قدیم یا جدید؟» این دو پرسش سال هاست که در کنار هم قرار دارند و در نیمه نخست سال بیش از همیشه استفاده می‌شود. درست حدس زدید می‌خواهیم امروز از تغییر ساعت رسمی کشورمان بنویسیم قانونی که سال هاست در کشور در حال اجراست و به تازگی طرحی برای پایان دادن به این قانون در مجلس اعلام وصول شده است. امروز ضمن بررسی تاریخچه این تغییر ساعت در کشورمان و تجربه دیگر کشورها، نظرات مخالفان و موافقان این قانون را نوشته ایم که خواندنش خالی از لطف نخواهد بود.

چرا ساعت‌ها به جلو و عقب می‌روند؟

بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران برای بهینه‌سازی مصرف انرژی، در فصل بهار و تابستان ساعت رسمی کشورشان را معمولاً یک ساعت به جلو می‌کشند، تا ساعات بیشتری از روز با ساعات کاری همخوانی داشته باشد و در ساعات کمتری از روز، نیاز به مصرف انرژی برای تأمین روشنایی وجود داشته باشد. البته این اتفاق برای کشور‌های استوایی که طول روز و شب شان در فصل‌های مختلف آن چنان زیاد نیست بی فایده است و هر کشوری به قطب نزدیک‌تر باشد به دلیل فاصله معنادار بین روز و شب، اجرای این طرح باعث کاهش بیشتر انرژی می‌شود.

اولین بار تغییر ساعت کجا اجرا شد

اولین بار ایده استفاده بیشتر از نور خورشید در سال ۱۷۸۴ در فرانسه مطرح شد تا شب‌ها شمع کمتری مصرف شود، اما پیشنهادی مبنی بر تغییر ساعت رسمی کشور ارائه نشد و این پیشنهاد، برای اولین بار در سال ۱۹۰۷ در انگلستان مطرح شد که در آن مقطع هم عملی نشد، اما تغییر ساعت رسمی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، برای اولین بار در سال ۱۹۱۶ در کشور آلمان عملی شد. بعداً برخی دیگر از کشور‌ها از جمله آمریکا، انگلستان و برخی از کشور‌های اروپایی نیز دست به اقدام مشابهی زدند. علت جهانی شدن این اتفاق در آن زمان، کمبود شدید انرژی در اروپای جنگ زده بعد از جنگ جهانی اول بود.

تاریخچه تغییر ساعت در ایران

ساعت رسمی در ایران برای نخستین بار پیش از انقلاب اسلامی عقب و جلو رفت. بعد از انقلاب این روند به حالت تعلیق درآمد، اما در سال ۱۳۷۰  مجدد تصویب و اجرا شد. طبق آمار‌ها در آن زمان، مصرف برق تا حدی پایین آمد. البته این قانون در اسفند سال ۱۳۸۴ برای یک سال اجرا نشد که دلیل آن «سردرگمی بخش‌های زیادی از جامعه در اثر تغییر ساعت رسمی کشور» و «نبود بررسی‌های دقیق و کارشناسانه برای تأیید صرفه جویی در مصرف برق با روش تغییر ساعت» اعلام شد. البته در روز ۳۱ مرداد ۱۳۸۶ قانونی مبنی بر تغییر ساعت رسمی کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از آن زمان تا کنون همچنان ساعت رسمی کشور در اول فروردین هر سال به جلو رفته و ۳۱ شهریور به جای خودش بازمی‌گردد.

تجربه تغییر ساعت در دیگر کشور‌ها

کشور‌های مختلفی برای کم شدن مصرف انرژی و کم شدن هزینه روشنایی به تغییر ساعت اقدام کرده اند که تجربه تعدادی از آن‌ها را در ادامه می‌خوانید.

کاهش مصرف انرژی - آلمان: آلمانی‌ها در مطالعه‌ای نشان دادند که کل انرژی مصرفی در اروپا طی سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۳ دو برابر شده، ولی استفاده از انرژی برای روشنایی از ۲۵‌درصد به ۱۰‌درصد کاهش یافته است. در سال ۱۹۷۹ سیستم استاندارد (ST) مورد استفاده بوده و از سال ۱۹۸۰، تغییر ساعت مورد استفاده قرار گرفته و باعث کاهش ۹/۳‌درصد انرژی با تغییر ساعت بوده است.

بیشتر شدن مصرف سوخت - اتحادیه اروپا: بررسی اثر تغییر ساعت بر مصرف برق در ۱۵ کشور اتحادیه اروپا حاکی از آن است که مصرف انرژی کمتر از یک درصد کاهش یافته، اما تقاضای انرژی الکتریکی برای گرما ۹‌درصد افزایش داشته است. همچنین مطالعه فوق نشان داده این طرح باعث افزایش مصرف سوخت تا ۳/۰‌درصد بوده. به همین دلیل چند ماه پیش قانون‌گذاران اتحادیه اروپا به تغییرندادن ساعت فصلی از سال ۲۰۲۱ میلادی به بعد رای مثبت دادند.

دیگر کشورها: ۷۲ کشور با استفاده از این طرح و تغییر ساعت در مصرف انرژی صرفه جویی می‌کنند. البته درکشوری مثل انگلستان به دلیل این که نتوانست مصرف انرژی را کاهش دهد خیلی زود تعطیل شد، ولی بررسی‌ها در کره‌جنوبی در سال ۱۹۹۷ نشان داده که تغییر ساعت در تابستان مصرف برق برای روشنایی را ۱/۸‌درصد و مصرف برق برای تهویه هوا را ۹۵/۴‌درصد کاهش داده است.

مخالفان این قانون چه می‌گویند

برخی‌ها معتقدند جلو کشیدن ساعت‌ها که در قرن نوزدهم میلادی ابداع شده است، اکنون در قرن ماشینی بیست و یکم میلادی کارایی چندانی ندارد. همچنین برخی از محققان می‌گویند تغییر ساعت در قرن بیست و یک که تقریباً بسیاری از اماکن و مراکز در تمامی بیست و چهار ساعت شبانه روز مشغول به کار هستند، توجیه مناسبی ندارد. در بسیاری از موارد، حتی یک ساعت زودتر بیدار شدن افراد شاغل، به استفاده بیشتر از نور خورشید و استفاده کمتر از برق نمی‌انجامد، زیرا اکثر تجهیزات و حتی لامپ‌ها در محل‌های کار، بدون در نظر گرفتن زمان روز یا شب، روشن نگه داشته می‌شود.

برخی مخالفان هم محقق نشدن کاهش مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف و سردرگمی جامعه و هرج و مرج در روز‌های اولیه ماه را دلیلی برای پایان دادن این طرح می‌دانند. البته در میان این مخالفت‌ها تغییر در ساعت خواب و اختلالاتی که ممکن است برای انسان پدید آید هم دیده می‌شود.

موافقان چه نظری دارند

بیشترین نظر موافقان درباره اجرای این قانون، صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش حجم فشار وارد شده بر نیروگاه‌ها در زمان پر مصرفی است. آن‌ها معتقدند این قانون بسیار مفید است و علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف برق، باعث افزایش بهره‌وری افراد از روشنایی روز می‌شود.

همچنین آن‌ها تاکید دارند که قانون تغییر یک ساعته زمان رسمی کشور به جز کاهش مصرف برق باعث بهره‌برداری از زمان پس از ساعات کاری، افزوده شدن طول روز پیش از عصر و افزایش کسب و کار خرده‌فروش‌ها و رونق مسابقات ورزشی و دیگر فعالیت‌ها می‌شود. سخنگوی صنعت برق کشور هم به باشگاه خبرنگاران گفته که همه ساله تغییر ساعت باعث می‌شود عدد قابل توجهی یعنی حدود ۶۰۰ مگاوات کاهش مصرف انرژی را داشته باشیم.