چرا «مازوت» با وجود ارزش پایین و آلودگی بالا همچنان تولید می‌شود؟

_ روزنامه خراسان نوشت: این روز‌ها هوای برخی از شهر‌های بزرگ با وجود تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و برگزاری کلاس‌های آنلاین و همچنین دورکاری بسیاری از کارمندان و محدودیت‌های ترددی به خاطر کرونا همچنان آلوده است. طبق گفته‌های مسئولان و گزارش‌هایی هم که در چند روز اخیر به چاپ رسیده، مشخص شده که پای مازوت‌هایی که به دلیل تحریم‌ها به فروش نرفته در میان است. مازوت‌هایی که به دلیل پر شدن انبار‌ها در کوره‌ها و نیروگاه‌ها به جای گاز در حال سوختن است. امروز قصد نداریم از آلودگی مازوت‌ها بنویسیم بلکه می‌خواهیم دلیل تولید این حجم بالا از مازوت در کشور را که ارزش پایینی هم دارد، پیگیری کنیم. ماده‌ای که متاسفانه میزان زیادی از آلودگی را تولید می‌کند.

مازوت یک اصطلاح روسی است که برای سنگین‌ترین بخش‌های نفت خام که بعد از پالایش و گرفتن مشتقات نفت خام در پالایشگاه باقی می‌ماند به کار می‌رود. البته به مازوت  نفت کوره و نفت سیاه هم می‌گویند، ولی در کل در دسته سوخت‌های صنعتی سنگین قرار می‌گیرد به طوری که از گازوئیل و نفتا سنگین‌تر است و البته سوختن آن آلودگی بسیار زیادی هم تولید می‌کند. این نفت که ارزش بسیار کمی دارد تا پیش از این بیشتر برای سوخت نیروگاه ها، کوره‌های آجرپزی، کارخانه‌های صنعتی، کشتی‌های بزرگ، ماشین آلات سنگین، دیزل‌های ثابت، متحرک و... به کار می‌رفت، اما به دلیل آلایندگی بالایی که این سوخت دارد، در بسیاری از کشور‌ها استفاده از مازوت به عنوان سوخت ممنوع شده و همچنین سازمان جهانی IMO (نهاد بین‌المللی کشتیرانی)   استفاده از مازوت را برای کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی ممنوع کرد.

تعداد تولید کنندگان مازوت به دلیل ارزش پایین آن در جهان بسیار کم است. در این میان، اما ایران و روسیه از بزرگ‌ترین تولید کننده‌های این فراورده نفتی در جهان محسوب می‌شوند. بر اساس آمار‌های رسمی وزارت نفت ایران، در سال ۹۷ پالایشگاه‌های ایران روی هم رفته روزانه یک میلیون و ۷۳۶ هزار بشکه نفت خام و حدود ۳۳۵ هزار بشکه میعانات گازی دریافت کرده اند، اما به دلیل داشتن فناوری پایین و قدیمی پالایشگاه‌ها، ۳۰ درصد نفت خام تبدیل به نفت کوره (مازوت) شده است که نه تنها ارزش بسیار نازلی در مقابل بنزین یا گازوئیل دارد، بلکه میزان غلظت گوگرد آن بسیار بالاست. البته عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی هم میزان تولید مازوت در کشور را سالانه حدود ۳۰ میلیون تن اعلام کرده است.   این موضوع هم باید مورد توجه قرار بگیرد که در برخی از پالایشگاه‌ها میزان تولید مازوت نسبت به خوراک دریافتی بسیار بالاتر است.

هر بشکه نفت حدود ۱۰۰ کیلوگرم است که اگر مبنا را همین بشکه‌های نفت در نظر بگیریم هر بشکه مازوت کمتر از سه دلار به فروش می‌رسد، در حالی که هم اکنون نفت خام بشکه‌ای حدود ۴۷ دلار در بازار جهانی خرید و فروش می‌شود. به همین دلیل است که گفته می‌شود برخی پالایشگاه‌های کشور زیان ده هستند، چون به دلیل بازدهی پایینی که دارند نمی‌توانند از نفت خام، مشتقات بیشتری بگیرند در نتیجه میزان تولید مازوت آن‌ها افزایش یافته و محصول به دست آمده ارزش کمتری از نفت خامی دارد که به پالایشگاه برای خوراک داده شده است. برای نمونه پالایشگاه کرمانشاه ۴۱ درصد نفت خام دریافتی را تبدیل به نفت کوره می‌کند. به عبارتی، ارزش محصولات تولیدی این پالایشگاه حتی کمتر از نفت خام است و این پالایشگاه با زیان کار می‌کند شاید به همین دلیل است که تولید مازوت به عنوان قاتل پالایشگاه‌ها شناخته می‌شود.

برای این که درباره علت‌های تولید بالای مازوت در کشورمان بنویسیم، باید مولفه‌های متعددی را بررسی کنیم که در میان آن‌ها می‌توانیم فرسودگی پالایشگاه ها، تامین نشدن منابع مالی برای به روز رسانی فناوری، تحریم ها، قیمت پایین بنزین و همچنین خصوصی سازی نامناسب را نام ببریم.

 

فرسودگی و به روز نبودن فناوری پالایشگاه ها: بر اساس برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۸، هفت پالایشگاه از ۱۰ پالایشگاه ایران عمر مفید خود را کرده و فرسوده شده‌اند. عمر همه آن‌ها به دوران قبل از انقلاب بر‌می‌گردد.

 

اقتصاد آنلاین در گزارشی در دی سال گذشته نوشته: «پالایشگاه‌های ایران سال گذشته به طور متوسط روزانه بالای ۶۰ میلیون لیتر نفت کوره تولید کرده‌اند که ۳۵.۵ میلیون لیتر آن صادر، ۴.۳ میلیون لیتر به عنوان سوخت کشتی‌ها (بانکرینگ) استفاده و بقیه در داخل کشور مصرف شده است.» دلیل این حجم زیاد از تولید مازوت در کشور به بازدهی پایین پالایشگاه‌ها و بهره‌مند نبودن از فناوری‌های روز برمی گردد.

 

قیمت پایین بنزین و خصوصی سازی:در این میان قیمت پایین بنزین در کشور باعث می‌شود پالایشگاه‌هایی که خصوصی هستند، رغبتی برای سرمایه گذاری به منظور به روزرسانی فناوری‌های موجود پالایشگاه نداشته باشند در حالی که طبق گزارش سایت رصد، تمامی هزینه‌های به سازی در یک پالایشگاه متوسط، چهار سال پس از راه‌اندازی واحد RFCC (کاتالیست مورد استفاده در واحد‌های بنزین سازی) جبران خواهد شد. البته اگر بتوان بنزین  تولیدی را صادر کرد، ممکن است پالایشگاه ها‌ی خصوصی هم رغبتی به انجام بهینه‌سازی داشته باشند.

 

تحریم ها: تلاش‌های مسئولان نفتی کشور هم تا کنون نتیجه بخش نبوده است. در حالی که سال ۹۵  برای سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری به منظور ارتقای کیفیت هشت پالایشگاه قدیمی کشور و کاهش نسبت تولید مازوت به خوراک دریافتی از ۲۴ درصد به زیر ۱۰ درصد قرارداد‌هایی با شرکت‌های کره جنوبی و چین امضا شده بود، اما با شروع تحریم‌های آمریکا  عملا بدون هیچ پیشرفتی متوقف شد.

سال ۹۳ در بند ۵٩ سیاست‌های اصلاح انرژی، دولت وزارت نفت را مکلف کرد که سالانه ۲ درصد مازوت را کاهش  دهد. بعد از این ماجرا مدیر عامل  وقت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، در سال ۹۵ هم گفته بود که طبق چشم انداز باید تولید مازوت در پالایشگاه‌های کشور به کمتر از ۱۰ درصد برسد. این در حالی است که با گذشت چهار سال از این وعده، آمار‌ها نشان می‌دهد که تغییر محسوسی در کاهش تولید مازوت در پالایشگاه‌های کشور صورت نگرفته است و حجم آن ۳۰ درصد است.

با توجه به ممنوعیت سازمان جهانی IMO (نهاد بین‌المللی کشتیرانی) در استفاده از مازوت برای کشتی‌ها عملا صادرات این محصول کم ارزش به حداقل خود رسید و طبق گفته مدیر سازمان محیط زیست حالا با توجه به پر شدن مخازن مازوت در کشور برای مسئولان چاره‌ای جز استفاده در داخل نمانده است! به همین دلیل در کنار آلودگی هوای این روز‌ها که ریه مردم شهر‌های بزرگ را آزرده کرده باید منتظر باران‌های اسیدی (به‌دلیل گوگرد بالای داخل مازوت) بود که  آسیب‌های زیست‌محیطی زیادی را در پی خواهد داشت.