مقارنه بی سابقه ۲ غول منظومه‌شمسی
- روزنامه خراسان نوشت: می‌گویند اول دی ماه قرار است ستاره کریسمس پس از ۸۰۰ سال دوباره دیده شود! ستاره ای پر نور و تماشایی که از دوره قرون وسطی تا به حال دیگر دیده نشده است. بعضیها هم معتقدند این ستاره همان ستاره بیت‌اللحم است که در انجیل آمده و سه مرد دانا را هدایت کرده است.
اگر از منجمها و کسانی که آسمان را مثل کف دستشان بلدند بپرسید آن‌ها داستان دیگری برای روایت دارند. داستانی مبتنی بر علم که احتمالا تشویقتان می کند حتما غروب اول دی ماه به آسمان نگاهی بیندازید. دو سیاره غول پیکر منظومه‌شمسی در غروب اول دی امسال، از نگاه ما زمینیها طوری به هم نزدیک می شوند که پیش از این در طول عمرمان نمونهاش را ندیدیم!
در کنار همه شایعاتی که درباره رویداد نجومی اول دی در شبکههای اجتماعی راه افتاده است، میخواهیم ببینیم ماجرا از چه قرار است، آیا ما هم میتوانیم این پدیده را با چشم خودمان در آسمان ببینیم؟ اصلا باید به کدام نقطه آسمان نگاه کنیم و منتظر چه واقعهای باشیم؟ همچنین در پرونده امروز از نتایج پژوهشگرانی خواهیم گفت که به‌تازگی شبکه‌ای از مسیر‌های فضایی یافته‌اند که به‌وسیله آن‌ها می‌توان بسیار سریع‌تر در درون منظومه شمسی سفر کرد.
*توضیح تیتر: منظور از دوقلو، شبیه بودن و هم اندازه بودن دو سیاره نیست. این ترکیب استعاری رایج، صرفا به دلیل نزدیکی و به هم چسبیدگی دو سیاره در آسمان اول دی به کار می‌رود.
اول دی امسال در آسمان چه‌خبر است؟
شاید بپرسید حالا اول دی قرار است چه اتفاق ویژهای بیفتد که می‌گویند در ۸۰۰ سال اخیر بیسابقه بوده است؟ شب اول زمستان یعنی اول دی امسال ما شاهد مقارنهای خواهیم بود که در آن سیاره مشتری و سیاره زحل از دید ناظر زمینی بسیار به هم نزدیک می‌شوند، در حالی که به نظر میرسد یک سیاره دو قلو در آسمان ظاهر شده است.
در این حالت، دو سیاره تنها ۰.۱ درجه از هم فاصله دارند که در پدیدههای نجومی فاصلهای بسیار کم به حساب میآید. (در نجوم رصدی فاصله ظاهری دو جرم از دید ناظر زمینی بر حسب درجه بیان می‌شود.) پاتریک هارتیگان، ستاره‌شناس و استاد فیزیک و نجوم در دانشگاه رایس آمریکا درباره این رویداد خاص گفته است: «مقارنه بین این دو سیاره تقریبا نادر است و هر ۲۰ سال یک بار رخ می‌دهد، اما مقارنه امسال جزو موارد نادر است چرا که این دو سیاره بسیار نزدیک به یکدیگر (با فاصله زاویهای یک دهم درجه) خواهند شد، پدیده‌ای که بار قبل در ۴ مارس ۱۲۲۶ میلادی یا سال ۶۰۴ خورشیدی رخ داده است.» در سال ۱۶۲۳ میلادی هم این مقارنه به شکل استثناییاش رخ داد، اما برای تمام مردم کره زمین قابل مشاهده نبود. این پدیده در سال ۲۰۸۰ دوباره رخ خواهد داد، ولی نزدیکی دو سیاره به اندازه اول دی امسال نخواهد بود و پس از آن تا سال ۲۴۰۰ باید منتظرش ماند تا دوباره چنین حالتی تکرار شود، زمانیکه هیچ یک از ما دیگر روی زمین حضور نداریم!
چطور میتوانیم این پدیده را ببینیم؟
انتشار خبر‌هایی درباره رویداد‌های آسمانی همیشه انبوهی سوال را به دنبال خود ایجاد می‌کند، با چشم هم می‌شود آن را دید؟ چه زمانی باید به آسمان نگاه کنیم؟ در کدام سمت آسمان منتظرش باشیم؟ آیا می‌شود با دوربین گوشی همراهمان از آن عکس بگیریم؟ اگر این سوالات برایتان پیش آمده، پاسخ‌هایی که در ادامه مطرح خواهد شد به شما کمک می‌کند تا بتوانید این مقارنه را ببینید و لذتش را ببرید.
چطور ببینیم؟ کمی بعد از غروب آفتاب بیرون از خانه بروید و به سمت افق جنوب غربی نگاه کنید. پیدا کردن مشتری و زحل خیلی سخت نیست فقط کافی‌است دنبال دو ستاره نورانی بگردید که خیلی به هم نزدیک هستند، بله اینها همان سیارات پنجم و ششم منظومه شمسیاند که نور خورشید را بازتاب می‌کنند و شبیه ستاره دیده می‌شوند. تنها نیم ساعت طول می‌کشد که این دو سیاره را دقیقا به شکل یک جفت یا سیاره دوتایی در کنار هم ببینید.
چطور عکس بگیریم؟ اگر دوربین شکاری دو چشمی دارید می‌توانید برای دیدن این مقارنه از آن کمک بگیرید. فقط دقت کنید حتما باید روی پایه مستقرش کنید تا تکان نخورد و بتوانید بدون حرکت به سمت خاصی از آسمان نشانه بروید. اگر سه پایه ندارید، دوربین را با چیزی محکم کنید مثلا یک درخت، یک حصار یا یک خودرو می‌تواند به عنوان یک سه پایه عمل کند.
بعضی از گوشیهای همراه به شما امکان میدهند تا در حالت نوردهی تا ۳۰ ثانیه از «حالت شب» استفاده کنید و عکس مقارنه را ثبت کنید. اگر به دوربینهای دو و تک چشمی و تلسکوپ دسترسی ندارید اصلا نگران نباشید، چون تماشای این رویداد اصلا نیازی به ابزار ندارد در واقع شما با ابزار مناسب می‌توانید تصویر جذاب تری از آن چه در حال رخ دادن است ببینید، ولی بدون وجود آن هم می‌توانید با چشمهای خودتان از دیدن مقارنه لذت ببرید.
چطور توجه بچهها را جلب کنیم؟ جفری هانت، مدرس آمریکایی نجوم می‌گوید: «مقارنه بزرگ سه یا چهار بار در طول زندگی انسان روی می‌دهد و نشان از گذر نسل‌ها دارد. من خانواده‌ها را تشویق می‌کنم که فرزندان‌شان را به بیرون از خانه ببرند و به آن‌ها بگویند که این سیارات چند سال دیگر دوباره به هم نزدیک می‌شوند و توضیح دهند که وقتی به سن مشخصی رسیدند دوباره می‌توانند این رویداد را تماشا کنند.» این پدیده می‌تواند فرصت خوبی برای آشنایی کودکان با علم ستاره‌شناسی باشد و آن‌ها را به سمت خواندن درباره ستاره‌ها و سیاره‌ها بکشاند.
فرصتی برای آشنایی با ۲ غول منظومه‌شمسی
این مقارنه شاید بهترین فرصت باشد برای آن که دو سیاره عظیمالجثه منظومه شمسی را بهتر بشناسیم، سیاراتی که با زمین ما بسیار متفاوتاند و بسیاری از شبها در آسمان به شکل یک ستاره به چشم‌مان خوردهاند و بی آنکه بدانیم و بشناسیمشان، گفتهایم عجب ستاره پر نوری! در این مطلب، کمی بیشتر با مشتری و زحل آشنا خواهید شد.
مشتری غول لکه دار مشتری غول منظومه شمسی است، بزرگ‌ترین سیارهای که به دور خورشید میچرخد و به نام‌های برجیس و ژوپیتر هم معروف شده است. اگر بخواهید آن را با زمین مقایسه کنید باید بدانید که مشتری می‌تواند هزارتای زمین را در خودش جای دهد.
این غول بی شاخ و دُم پر است از گاز‌های مختلف و در واقع سطحی که بشود گفت از جنس سنگ و خاک است در آن وجود ندارد. از آنجایی که مشتری بسیار بزرگتر از زمین است جاذبه خیلی شدیدی هم دارد برای همین هم هست که حدود ۷۹ قمر دارد و ممکن است چند وقت دیگر بیشتر هم بشود، چرا؟ چون این جاذبه شدید باعث می‌شود هر تکه سنگ سرگردانی که از نزدیکی مدارش میگذرد جذب آن بشود و به عنوان قمر در دام جاذبهاش گرفتار شود.
این سیاره غول‌پیکر ۱۲ سال طول می‌کشد تا به دور خورشید بچرخد و شبانه روزش بسیار کوتاه‌تر از یک شبانه روز کامل در زمین است فقط ۹ ساعت و ۵۶ دقیقه!
زحل ارباب حلقه‌ها زحل به ارباب حلقه‌های منظومه شمسی معروف شده است و به نام‌های کیوان و ساترن هم میشناسندش. سیارهای غولآسا که حلقه‌های فراوانی به دورش میچرخند، این حلقه‌ها تکهسنگها و غبار‌هایی هستند که به دلیل گرانش شدید سیاره جذبش شده‌اند و حالا به گردش میچرخند. حلقه‌های زحل از ذرات یخ، غبار و سنگ تشکیل شده‌اند.
این حلقه‌ها توسط قمر‌های سیاره که به دور آن در چرخش‌اند در جای خود حفظ می‌شوند. جاذبه این قمر‌ها همچنین باعث می‌شود که بین این حلقه‌ها فاصله‌هایی دیده شود. زحل از مشتری کوچک‌تر است، اما از نظر گازی بودن شبیه غول منظومه شمسی است.
این سیاره یک ویژگی جالب و خاص دیگر هم دارد و آن این که سبک‌ترین سیاره منظومه معروف شده است، اما چطور؟ زحل در واقع کمچگالیترین سیاره منظومه خورشیدی است و قسمت اعظم آن از هیدروژن و هلیم تشکیل شده است که سبک‌ترین عناصر جهان هستند. به عبارت دیگر اگر امکان این وجود داشته باشد که زحل را در ظرف آبی بیندازید، این سیاره روی آب شناور میماند. در ضمن، ۵/۲۹ سال طول می‌کشد که زحل یک دور به دور خورشید بچرخد و چیزی در حدود ۱۰ ساعت و ۳۹ دقیقه هم زمان میبرد تا به دور خودش بچرخد و یک شبانه روز شکل بگیرد.
ماجرای کشف یک شاهراه فضایی جدید چیست؟
پژوهشگران به‌تازگی شبکه‌ای از مسیر‌های فضایی یافته‌اند که به‌وسیله آن‌ها می‌توان بسیار سریع‌تر درون منظومه شمسی سفر کرد. اخترشناسان می‌گویند می‌توان با استفاده از این مسیرها، فضاپیما‌های تحقیقاتی را با سرعت بیشتری به دورترین نقاط منظومه شمسی رساند و به‌ویژه، برای بررسی اجرام فضایی که ممکن است با زمین برخورد کنند، می‌توان از این مسیرها بهره برد. طبق گزارش آخرین شماره نشریه «ساینس ادوَنسِز»، پژوهشگران دانشگاه سن‌دیه‌گو در کالیفرنیا، عملکرد ساختاری این مجموعه مسیر را بررسی کرده اند و دریافته‌اند که این شبکه، متشکل از منحنی‌های به‌هم‌پیوسته‌ای است که از محدوده موسوم به «کمربند سیّارک‌ها» در منظومه‌شمسی آغاز می‌شود و تا نزدیکی مدار اورانوس و آن‌سوتر ادامه می‌یابد. سرعت جابه جایی اجرام فضایی در این «شاهراه فضایی» یا «بزرگراه فضایی» چندین دهه بیشتر نیست حال آن که جابه جایی در چنین مسافت‌هایی درون منظومه شمسی، معمولاً صدها، هزاران یا میلیون‌ها سال طول می‌کشد. چشم‌گیرترین منحنی این مجموعه مسیرها به سیاره مشتری و جاذبه فوق‌العاده آن مربوط است.
سیارک‌ها و ستاره‌های دنباله‌دارِ نزدیک مشتری، از طریق همین مسیرها، در کمتر از ده سال به نپتون و در کمتر از صد سال به بیش از ۱۰۰ جرم آسمانی موجود در منظومه شمسی می‌رسند. اجرام فضایی کوچک پیرامون مشتری گاه چنان در این مسیرها شتاب می‌گیرند که با این سیاره برخورد می‌کنند یا به خارج از منظومه شمسی پرتاب می‌شوند.
ساختار این مسیرها از راه جمع‌آوری اطلاعات درباره میلیون‌ها مدار ریز و درشتِ موجود در منظومه شمسی و محاسبه درهم فرورفتگی آن‌ها در خمینه‌های فضایی (فضا‌های هندسی بین اجرام فضایی) کشف شده است. پژوهشگران گفته‌اند برای تشخیص دقیق رفتار این مجموعه مسیر و استفاده از آن، مطالعات بیشتر نیاز است.