انتشار کتاب توسط سلبریتی ها، مفید است یا مضر؟
_ ایرنا نوشت: کتاب، کالایی فرهنگی است که بیشتر روی بعد فرهنگی آن توجه می‌شود. کالایی که می‌تواند به رشد اجتماعی کمک کند و در جوامع پیشرفته از جایگاه والایی برخوردار است. با این حال، در سال‌های اخیر شاهد رشد انتشار کتاب‌های به اصطلاح «کتابسازی» شده هستیم.
گاهی برخی از افراد با ترجمه‌های موازی و کنار هم گذاشتن متون کتاب‌های منتشر شده، اقدام به انتشار کتاب می‌کنند؛ کتاب‌هایی که پر از اشکال‌های ویراستاری و اشتباه است. نبود فضای نقد، یکی از دلایل اساسی رشد این سبک کتاب‌ها به‌شمار می‌رود.
از طرفی برخی از افراد مشهور و سلبریتی نیز اقدام به تولید و انتشار کتاب، برگزاری جلسه‌های رونمایی و امضای کتاب می‌کنند. شهرت شخصی این افراد موجب می‌شود کتاب‌هایشان با فروش بالایی مواجه شود؛ تا جایی که گاهی حضور یک سلبریتی در یک کتابفروشی صف بلندی از علاقه‌مندان او به‌وجود می‌آورد.
خبر انتشار کتاب محسن چاوشی با عنوان «عشق هیولایی» که این هفته آینده به دلیل شیوع بیماری کووید-۱۹ به صورت اینترنتی انجام می‌شود، این خواننده مشهور را وارد فهرست سلبریتی‌هایی کرد که کتابی با نام خود منتشر کرده‌اند. این مجموعه اشعار ۱۴۰ صفحه‌ای در دو مدل جلد سخت و معمولی با قیمت‌های ۱۱۰ و ۷۰ هزار تومان عرضه خواهد شد، یعنی مخاطب باید چند برابر قیمت کتاب‌های معمولی برای اشعار این خواننده هزینه پرداخت کند.
پیش از چاوشی، صابر ابر، بازیگر سینما با کتاب «تا هفت خانه آن ورتر» و «هر رازی که فاش می‌کنی یک ماهی قرمز می‌میرد»، مژده لواسانی با کتاب «خون انار گردن پاییز است»، بهاره رهنما با کتاب‌های «زن باران»، «مالیخولیای محبوب من»، «چهار چهارشنبه و یک کلاه گیس» و ... بهنوش بختیاری با کتاب «کلاغ‌های قیطریه»، لیلا اوتادی با دفتر شعر «در بهشتی که کلاغی نیست مترسک هم نیست»، الهام پاوه‌نژاد با کتاب شعر «هشت صبح هشت اسفند»، افسانه بایگان با دفتر شعری با عنوان «مهر مکتوب»، امیر آقایی با کتاب «بید‌ها در باد»، کتاب شعر «با خود و دیگری‌اش» و «زمان به وقت ما همیشه ابتدای شب است» و بسیاری دیگر از سلبریتی‌ها و فوتبالیست‌ها، اقدام به انتشار کتاب کرده‌اند.
کتاب‌هایی در جایگاه کالا
کتاب‌هایی که توسط سلبریتی‌ها نوشته می‌شود همواره آمار بالایی از فروش را به خود اختصاص می‌دهد. این‌ها کتاب‌هایی هستند که بیشتر مخاطبان جوان دارند و با امضا یا عکس یادگاری از صاحب اثر دریافت می‌شود.
بلقیس سلیمانی نویسنده و منتقد ادبی درباره کتاب‌های منتشره توسط سلبریتی‌ها گفت: باید بدانیم، آنچه که می‌فروشند یک کالاست و مخاطب، آن را به مثابه کالا می‌خرد. فکر نمی‌کنم این آثار جایگاه ادبی خاصی داشته‌باشند. افرادی که این‌ها را می‌خرند مخاطبان آثار ادبی نیستند، پس ناشر و فرد سلبریتی که در جایگاه شاعر و نویسنده قرارگرفته، تجارت می‌کنند.
این نویسنده با تاکید بر اینکه جهان امروز عرصه تاخت‌وتاز سلبریتی‌هاست و هر جایی که هستند مخاطبان و متقاضیان خاص خود را دارند، توضیح داد: جهان بی‌رحم است و آن‌ها را مصرف می‌کند و دور می‌اندازند. اینطور نیست که سلبریتی‌ها با چاپ کتابی وارد نهاد ادبیات شوند و آنجا بمانند. سلبریتی‌ها و آثارشان تاریخ مصرف دارند و سلبریتی دیگری جای آن‌ها را می‌گیرد.
او ادامه داد: کتاب نوشتن آن‌ها مانند حراج لباس‌هایی است که تصویر بازیگر معروفی روی آن چاپ می‌شود. این کالا را نباید در قالب فرهنگ دید، بلکه باید در قالب بازار دید. اگر چاوشی پیراهنش را مانند یک فوتبالیست حراج می‌کرد، ممکن بود که برایش صف ببندند و قیمت بالایی را برای آن بپردازند. جهان امروز جهان میان‌مایگان است که به جای کالا‌های فرهنگی درجه یک، به طرف کالایی می‌روند که آن را مصرف کنند و از آن بهره ببرند. همه چیز در این وضعیت دست‌به‌دست هم می‌دهد که چنین پدیده‌هایی در هر جای جهان رخ دهد.
چرایی علاقه به نگارش کتاب
سلبریتی‌ها گاه در حالی اقدام به چاپ کتاب می‌کنند که برخی از آن‌ها در حوزه فعالیت خود صاحب سبک هستند و مخاطبانی از گروه‌های مختلف اجتماعی دارند. محسن چاوشی از خوانندگان مطرح این روزهاست که تیتراژ بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های مورد علاقه مردم توسط او خوانده شده‌است.
سلیمانی با بیان اینکه به موسیقی چاوشی علاقه دارد و آن را دنبال می‌کند، بیان کرد: می‌توان گفت هفته‌ای نیست که من از کار‌های او گوش نکنم، چاوشی یک خواننده و آهنگساز خوب است که مخاطبان خود را دارد، اما نمی‌دانم که به چه دلیل می‌خواهیم در همه حوزه‌ها سرک بکشیم. معلوم نیست چرا در سال‌های اخیر سلبریتی‌های ما به کتاب نوشتن روی آورده‌اند؟
این نویسنده با یادآوری جایگاه ممتاز نوشتن در جامعه، توضیح داد: شاید نشان‌دهنده این است که نوشتن ماندگار و ممتاز است و سلبریتی‌ها می‌خواهند آن را هم صاحب شوند؟ جای امیدواری و نشان دهنده این است که همچنان کتاب کالایی ممتاز و درجه یک است و افرادی که می‌خواهند توجه همگان را جلب کنند حتی اگر در آن حوزه، زمینه و دانشی نداشته‌باشند، به آن روی می‌آورند.
تاثیر منفی در تربیت ذوق ادبی نوجوانان
برخی خواندن آثار عامه‌پسند را پله نخست برای عادت مردم به کتابخوانی می‌دانند؛ یعنی افراد بعد از خواندن چند اثر عامه‌پسند، در پی یافتن آثاری خواهند رفت که لذت بیشتری از مطالعه به آن‌ها بدهد. به این صورت ممکن است افراد در خواندن و مطالعه رشد کنند. آما آیا مطالعه آثار سلبریتی‌ها هم می‌تواند چنین تاثیری بر مخاطبان داشته‌باشد؟
سلیمانی در این‌باره توضیح داد: ممکن است درصدی از مخاطبان را جذب کنند، اما آسیبی که کتاب سلبریتی‌ها دارد این است که در تربیت ذوق ادبی مخاطبان که بیشترشان نوجوان و جوان هستند، تاثیر منفی می‌گذارد. یعنی مخاطبان فکر می‌کنند که اثر ادبی یعنی این چیزی که در دست دارند، بعد موجی از این کار‌ها تولید می‌شود، زیرا متقاضی دارد و مصرف هم می‌شود.
او ادامه داد: در فضای مجازی سایت‌هایی هستند که رمان تولید می‌کنند و افرادی که از نوجوانی شروع به خواندن این سایت‌ها کردند، در ۲۵ سالگی همچنان مشتری همان رمان‌ها هستند و این آثار را پله نکردند که بالاتر بروند. این آثار در ذوق ادبی مخاطبان تاثیر داشت به خصوص به این دلیل که مخاطبانشان تربیت نشده هستند و به مرحله ثبات فرهنگی نرسیده‌اند، این آفت را دارد که آن‌ها فکر کنند ادبیات یعنی همین و دنبال‌کننده این نوع ادبیات باشند و به سمت ادبیات جدی نروند.
تاثیر مثبت کتاب عامه‌پسند به اقتصاد نشر
ناشران چندین سال است که شرایط سختی برای ادامه فعالیت دارند؛ شاید گاه انتشار کتاب یک سلبریتی هر چند به فرهنگ جامعه به صورت مستقیم کمک نکند، اما موجب بقای یک ناشر برای ادامه فعالیت باشد؛ گرچه برخی از ناشران مخالف این دیدگاه هستند و سختی کار را بر جان خریده و همواره کتاب‌های فرهنگی تولید می‌کنند.
سلیمانی درباره تاثیر انتشار کتاب سلبریتی‌ها بر ادامه فعالیت ناشران گفت: به این سبک از فعالیت «کمک به حرکت چرخه نشر» گفته می‌شود. در همه جای دنیا و ایران حتی ناشران حرفه‌ای این کار را می‌کنند یعنی ادبیات عامه‌پسند یا بازارپسند را برای چرخه اقتصادی آن چاپ می‌کنند.
این نویسنده با بیان اینکه چاپ آثار عامه‌پسند شاید زمینه‌ساز انتشار کتاب‌هایی باشد که مخاطب کمتری دارد، ادامه داد: این خوبی را همه فعالیت‌های پرمخاطب دارد و بخشی از اقتصاد نشر را می‌چرخانند؛ وگرنه آثار حرفه‌ای، مخاطبان بسیار کمی دارند. نشر هم بازار است و پیرو عرضه و تقاضا و شگرد‌های بازاریابی؛ باید جنبه مثبت این کار‌ها را هم دید که به اقتصاد نشر کمک می‌کنند.