دلایل غفلت از سینمای دفاع مقدس

_ روزنامه کیهان نوشت:  بسیاری از متولدین دهه ۶۰ که دوران دفاع مقدس را لمس نکرده بودند و از خاطرات و مخاطرات آن دوران، تصاویر بسیار کمرنگی در ذهنشان دارند، با تماشای فیلم‌های ژانر دفاع مقدس به آشنایی نسبی با آن مقطع از تاریخ دست یافتند.

 

یاد و مرام دلیرمردانی که با ازخودگذشتگی خودشان، نسل ما را در برابر تاریخ و آیندگان، سربلند کردند. دفاع مقدس و شهدای جنگ، علاوه‌بر اینکه همه تلخکامی‌های چند قرن اخیر مردم ایران در شکست در برابر بیگانگان و به یغما رفتن خاک وطنمان را التیام بخشید، احیاگر ارزش‌های دینی و به ویژه فرهنگ عاشورایی در دوران معاصر هم بود.

 

مفاهیمی که در فیلم‌های جنگی تولید شده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ به مردم منتقل می‌شدند. ما از دریچه سینمای دفاع مقدس، بسیاری از صحنه‌های جنگی را از نزدیک می‌نگریستیم و به وسیله آن‌ها برای شهدا و جانبازان می‌گریستیم.

 

با این فیلم‌ها فهمیدیم که تشنه ماندن در سنگر چیست و شهادت طلبی، چگونه ترس را از تن شهدا می‌ربود و آن‌ها را روانه میدان مین می‌کرد.

 

ما با سینمای دفاع مقدس فهمیدیم که جانبازان در جبهه چگونه شیمیایی می‌شدند و هواپیما‌های دشمن چطوری سنگر‌های ما را به آتش می‌بستند. این فیلم‌ها نشان می‌دادند که اسارتگاه‌های صدام چه نوع شکنجه گاه‌هایی بودند و چرا به اسرا می‌گویند آزاده و...، اما سال‌هاست که این نوع فیلم‌ها کمتر تولید می‌شود. به همین دلیل هم خطر فراموشی حقایق دوران دفاع مقدس، نسل‌های جدید و آینده را تهدید می‌کند.

جنگ در قاب تصویر، از جمله ژانر‌های تعریف شده و تأثیرگذار سینمایی در سطح جهان است؛ گونه‌ای که به دلیل جذابیت‌های پنهان و آشکارش و هم‌چنین لایه‌های عمیق و هدفمندش همواره مورد توجه موسسات معتبر فیلم سازی بوده است.

 

از سوی دیگر صادرات جهانی این گونه آثار، البته از نوع حرفه‌ای‌اش، به معنای واقعی کلمه، تزریق‌کننده نگاه سیاسی و ایدئولوژیک کشور تولیدکننده هم هست. مثل فیلم «به وقت شام» که ازجمله فیلم‌های سینمای دفاع مقدس و با مضمون مقاومت دربرابر تروریست‌های تکفیری است که با رویکرد و زبانی جهانی تولید شده است. به همین دلیل هم در داخل کشور با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و هم در چند کشور خارجی، توانست با استقبال مقبولی همراه شود.

 

اما با وجود این موفقیت‌ها، چرا باز هم فیلم‌های حوزه دفاع مقدس کمتر در سینمای ما تولید می‌شود؟ وقتی فیلمی درباره داعش و مسایل منطقه روی پرده می‌رود و علاوه‌بر جنبه مثبت محتوایی از نظر اقتصادی نیز به رونق سینما کمک می‌کند و یا فیلمی مانند «تنگه ابوقریب» درباره بخشی کمتر گفته شده از جنگ تحمیلی و ایثارگری‌های رزمندگان به نمایش در می‌آید و با واکنش مثبت جامعه همراه می‌گردد، چرا باز هم شاهد تردید مدیریت سینمایی در تولید این گونه آثار هستیم؟

 

این در حالی است که تقریبا هیچ مدیر فرهنگی یا سینمایی را نمی‌توان در ایران یافت که در گفتار، خود را علاقه‌مند به تولید و حمایت از سینمای دفاع مقدس نشان ندهد. اما باز هم بسیاری از نهاد‌های دولتی و غیردولتی، دستانشان از فیلم‌های دفاع مقدس خالی به نظر می‌رسد!

 

برگزاری شانزدهمین جشنواره فیلم مقاومت، بهانه‌ای است تا در گزارش پیش رو به آسیب شناسی و بررسی دلایل غفلت از مضمون دفاع مقدس در سینمای ایران بپردازیم.

 

 

یکی از مشکلات بزرگ تولید در سینمای دفاع مقدس این است که این آثار، بسیار پرخرج هستند و بدون هماهنگی با چند مرکز نظارتی حمایتی، تولید در آن ممکن نیست، بنابراین از آنجا که چنین شرایطی در این نوع سینما حاکم است. بحث حضور تهیه‌کنندگان خصوصی سینمای ایران در این ژانر یک موضوع محال است.

 

نکته مهم دیگر، مدیریت سرمایه‌گذاری در سینمای دفاع مقدس است. یعنی دولت و نهاد‌های مختلف علاوه‌بر اینکه سرمایه‌گذاری لازم را انجام می‌دهند باید از رو‌آوردن به نیرو‌هایی که هزینه حرام‌کن هستند یا ارزش و عظمت سینمای دفاع مقدس را در چشم مردم پایین می‌آورند اجتناب کنند و برعکس، بستر را بر جذب نیرو‌های مهجور و دارای توانایی و تخصص سینمایی آماده کنند و آن‌ها را مورد حمایت قرار دهند.

 

«محمد کاسبی» از بازیگران قدیمی سینمای دفاع مقدس است که خودش نیز یک فیلم دفاع مقدسی با عنوان «قاصد» را در دهه ۶۰ کارگردانی کرده بود. او درباره رسالت امروز سینمای دفاع مقدس می‌گوید: «سینمای دفاع مقدس، ابعاد وسیعی دارد که جنگ تحمیلی پایه و اساس آن بوده است. اما این کشور همواره دشمن دارد و این دشمنان هر روز تهاجم و جنگشان با ما شکلی جدید پیدا می‌کند. مثلا امروز، در کنار دشمنی استکبار و رژیم صهیونیستی، داعش یا رژیم سعودی از دشمنان اصلی ما هستند و این دشمنی‌ها هم هیچ وقت تمامی نخواهد داشت.»

 

وی همچنین به اهمیت برگزاری جشنواره فیلم مقاومت این گونه اشاره می‌کند: «در کشور ما هر سال جشنواره‌های سینمایی متعددی برگزار می‌شود. اما دو جشنواره نسبت به بقیه مهم‌تر هستند؛ یکی جشنواره فجر است و دیگری هم جشنواره مقاومت. نکته مهم این است که اگر مقاومت و ایستادگی در دوران دفاع مقدس نبود از انقلاب دیگر اثری نمی‌ماند که حالا ما بخواهیم جشنواره فجر را به این مناسبت برگزار کنیم. به همین دلیل هم بزرگداشت و شکوه جشنواره مقاومت باید بیشتر از جشنواره فجر باشد.»

 

کارگردان «شنا در زمستان» ادامه می‌دهد: «سینمای دفاع مقدس هم باید با تولیدات خود نشان دهد که سینمای پویایی است. گاهی گفته می‌شود که در زمینه سینمای دفاع مقدس سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. اما به نظر من در این حیطه سرمایه‌گذاری می‌شود، اما متأسفانه این سرمایه گاهی حیف می‌شود. یعنی گاهی فیلم‌هایی می‌بینیم که در شأن دفاع مقدس نیستند.»

 

وی تصریح می‌کند: «سینمای دفاع مقدس جای سیاست بازی نیست، بلکه سینمای دفاع مقدس مثل شاهنامه فردوسی روایت گونه است. یعنی همواره باید در آن صحبت دلاوری و سلحشوری باشد و آدم‌های آن باید آماده جانفشانی برای این مرز و بوم باشند. نه اینکه فیلم‌هایی ساخته شود که جوانان، بعد از دیدن آن‌ها از مقاومت و دفاع کردن از کشورشان‌گریزان شوند!»

 

کاسبی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر مساله مهم دفاع مقدس، مدافعان حرم است. این مساله که چرا نیرو‌های ما الان در سوریه حضور پیدا می‌کنند، دلایل بسیاری دارد که باید در سینما به آن پرداخته شود. اما نکته مهم این است که سینما یک صنعت- هنر است. آن بخشی که دوربین و تکنولوژی و خیلی از مسائل دیگر را در بر می‌گیرد، صنعت است. اما در وجود یک فیلمنامه‌نویس و کارگردان یک تفکر نهان است که هنر نام دارد. یعنی این‌گونه موضوعات باید در وجود سازنده یک اثر هنری بجوشد، نه ریاکارانه و برای رفع تکلیف و زمینه سازی برای کار‌های بعدی. یعنی این‌گونه فیلم‌ها فرمولی نیستند و باید توسط کسانی ساخته شود که خالصانه به این عرصه اعتقاد دارند. به همین دلیل باید آدم این کار‌ها پیدا شود. همچنان‌که امثال ابراهیم حاتمی‌کیا و مرحوم رسول ملاقلی‌پور با سفارش کار نمی‌کردند بلکه درونشان آن‌ها را به سمت ساخت فیلم‌های دفاع مقدس می‌برد. در زمینه موضوع مدافعان حرم نیز باید همین طوری باشد.»

 

 

یکی از الزامات امروز سینمای دفاع مقدس، برقراری پیوند و یگانگی میان آن دوران هشت ساله با جبهه‌های امروز مقاومت است.

 

«مهران رجبی»، بازیگری که در چند فیلم دفاع مقدسی مثل «اخراجی‌ها ۲» و «معراجی‌ها» بازی کرده معتقد است که همزمان با ایثارگری‌های شهدا و رزمندگان دوران جنگ تحمیلی باید درباره از خودگذشتگی‌ها و کار بزرگ مدافعان حرم روشنگری کرد.

 

این بازیگر سینما و تلویزیون که خودش هم سابقه حضور در جبهه را دارد، درباره سینمای دفاع مقدس می‌گوید: «هیچ نظری به جز خوبی درباره دفاع مقدس نمی‌توان داشت. همه عوامل ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی از کارگردان گرفته تا تدارکاتچی، کار برای این فیلم‌ها را نوعی ثواب برای خود می‌دانند. سینمای دفاع مقدس باید ارایه دهنده ماهیت مقدس آن دوران باشند. هر چه بر زمان و این وانفسای جهان می‌گذرد مقدس بودن دفاع هشت ساله ما بیشتر معلوم می‌شود. ببینید دفاع مقدس چقدر به کشور ما اهمیت و اعتبار و آبرو بخشیده است و ریشه کشورمان را محکم کرده! کشور ما در خطرناک‌ترین جای دنیا قرار دارد که دور تا دورش را تشنج و جنگ و انفجار در بر گرفته است، البته ریشه همه این‌ها به کشور‌های غربی

 

بر می‌گردد که اینجا را شلوغ کرده‌اند تا خودشان راحت باشند. اینکه کشورمان در میان همه این بحران‌ها این همه امن و آرام و با ثبات و خوب و مایه افتخار همه مسلمانان است به دفاع مقدس بر می‌گردد. باید عاشق دفاع مقدس بود. باید برای پدیده دفاع مقدس احترام قائل بود و تلاش کرد فیلم‌هایی که در این باره ساخته می‌شوند آبرومند باشند؛ چیزی کم نگویند و به افرادی که دفاع مقدس را ندیده‌اند چیزی اضافه کنند.»

 

این بازیگر همچنین درباره اهمیت ساخت فیلم درباره مدافعان حرم هم اظهار می‌دارد: «قبلا هم گفته‌ام که این یک افتخار بزرگ است که یک نفر از مردم مظلوم جهان دفاع کند. چون افرادی که امروز به عنوان مدافع حرم در عراق و سوریه حضور دارند و با داعش می‌جنگند، در اصل در حال دفاع از همه مظلومان هستند. به همین دلیل هم باید درباره این موضوع در جامعه روشنگری کرد. بدون تردید حضور یافتن در این جهاد برای هر کسی یک توفیق بزرگ است. خود من هم از خدا می‌خواهم که یک روز مدافع حرم بشوم.»

 

 

یکی از الزامات ارتقای جایگاه فیلم‌های دفاع مقدس در سینمای امروز، نزدیک شدن به زبان نسل جدید است.

 

جواد اردکانی، کارگردان فیلم‌هایی، چون «به‌کبودی یاس» و «شور شیرین» می‌گوید: «آنچه برای سینمای دفاع مقدس و هر فعالیت مرتبط با موضوع دفاع مقدس اهمیت دارد، تعریف دفاع مقدس است. یعنی من معتقدم که جنگ هشت ساله ما قطعا یک فراز مهم دفاع مقدس است، اما فقط به آن هشت سال محدود نمی‌شود. اگر ما در تعریف دفاع مقدس در همان هشت سال بمانیم و حرکت نکنیم، قطعا خسارت خواهیم دید. اگر یک فیلمساز به درستی معنای دفاع مقدس را بفهمد و بعد بتواند آن را به درستی به مخاطب خودش هم منتقل کند، خیلی کمک می‌کند به اینکه جامعه ما و جامعه جهانی نسبت به جریانات جاری در سطح کشور و منطقه عکس‌العمل بهتری داشته باشد.»

 

کارگردان سریال «نوشدارو» همچنین اظهار می‌دارد: «اینکه فیلمسازان ما ارتباط مستقیمی با موضوعات منطقه‌ای ندارند و خودشان درگیر موضوع نشده‌اند و از نزدیک لمس نکرده‌اند و همه چیز محدود به شنیده‌ها و تصاویر رسانه‌ها می‌شود، نتیجه کامل و خوبی نخواهد داشت. اگر فیلم‌سازی که می‌خواهد در این حوزه کار کند، ابتدا باید دفاع مقدس را به روز تعریف کند و به روز در آن حضور داشته باشد و به روز عکس‌العمل نشان دهد.» اردکانی در پاسخ به این سؤال که به روز بودن بر عهده هنرمندان و فیلمسازان است یا مسئولین فرهنگی و ارگان‌های خاص مرتبط با دفاع مقدس، پاسخ می‌دهد: «هم باید تلاش از سوی فیلمساز باشد و مطالبه از طرف او اتفاق بیفتد و هم یک تلاش از ناحیه مجموعه‌های درگیر با این موضوعات. به طور مثال، ارگان‌های مربوط می‌توانند فیلمسازان را به درگیری‌های عراق و سوریه و نقاط دیگر وصل کنند و اجازه ورود مستقیم فیلمسازان به این موضوعات را فراهم کنند. براساس تجربه شخصی خودم می‌گویم که خیلی وقت‌ها فیلمسازانی که خودشان علاقه‌مند بوده‌اند، سختی کشیده‌اند، اما در نهایت موفق شده‌اند که به موضوع ورود پیدا کنند. اگر فیلمساز مطالبه داشته باشد، ممکن است که برای رسیدن به هدف خود سختی هم بکشد، اما در نهایت در‌ها باز می‌شود. اما از آن طرف هم مدیران باید یک مقداری فضا را برای هنرمندان و فیلمساز‌ها آماده‌تر کنند.»