معماری که یک قرن زود به دنیا آمد

_ فارس نوشت: در روزگاری که «حسن احمد فتحی» مصری زندگی و کار می‌کرد استفاده از مصالح جدید برای معماری یک پُز و یک فرصت و یک اصل بود؛ مثل همین حالا. معماری نوین با استفاده از مصالح و تجهیزات نوظهور چند قرن است که بر معماری جهان سایه انداخته و «صنعت جهانی ساختمان‌سازی» و «اقتصاد معماری» و «سبک‌های نوظهور معماری آکادمیک» اجازه حرکت بر خلاف جریان غالب را به کسی نمی‌دهد. «فتحی» نیز این را می‌دانست، اما از پای ننشست. ایده‌اش ساده بود، ولی به نفع هیچ‌کسی نبود جز فقرا. او دعوتی اختصاصی و هوشمندانه به معماری سنتی و بومی داشت و می‌گفت مصالح ساختمانی مدرن نظیر سیمان و فولاد و شیشه برای فقرا و مردم عادی، گران است و به جایش می‌توان از مصالح بومی و سازگار با اقلیم هر ناحیه جغرافیایی برای ساخت‌و‌ساز استفاده کرد. از تمام مصالح بومی هم در دسترس‌تر چه بود؟ خاک و خشت و کاهگل.

 

 

فتحی با اینکه در حوزه معماری، تخصص و نبوغ داشت و جوایز و افتخارات بسیاری از جمله جایزه معماری آقاخان و جایزه بهترین معمار خاورمیانه و همچنین تعداد زیادی جوایز معماری از اروپا و آمریکا را کسب کرده بود بر ایده بازگشت به معماری سنتی اصرار می‌کرد و با سبک‌های غربی خانه‌سازی ستیزی همیشگی داشت. به نظرش معماری مدرن خانه‌ها و آپارتمان‌ها بی‌روح و تصنعی بود و به جایش دنبال «خانه‌های بزرگ، دوست‌داشتنی، تمیز و هماهنگ» بود.

 

 

اغلب طرح‌های فتحی برای پیشبرد ایده انقلابی‌اش شکست خورد؛ اصلا کسی درک نمی‌کرد چه می‌گوید! البته انجمن‌های تخصصی معماری برای این ایده ارزش قائل بودند، ولی سیاست‌مداران و دولت‌ها و صاحبان صنایع ساختمان‌سازی و حتی بسیاری از مردم عادی حرفش را قبول نداشتند. یک‌نمونه این‌که تلاش وی در سال ۱۹۴۵ میلادی برای ساخت روستای قرنه جدید (گورنای جدید) در مصر تا حدی پیش رفت، ولی در نهایت به موفقیت نرسید. قرار بود برای جابه‌جایی اهالی روستای قرنه که در محل اکتشافات باستان‌شناسی قرار داشت، روستایی جدید ساخته شود که این پروژه به دلیل ضعف حمایت دولتی واستقبال نکردن روستاییان نافرجام ماند.

 

۲۰ سال بعد ساخت روستایی دیگر به همین روش نیز ناکام ماند. به جایش فتحی کتاب «معماری برای فقرا» را نوشت تا حداقل آیندگان بدانند چه می‌گفته! این طرح به نتیجه رسید و حالا با مطرح‌شدن کلان‌ایده‌های سازگاری بشر با محیط‌زیست و همچنین تغییر نگرش انسان‌ها به‌ویژه نسبت‌به مدرنیسم عصر فولاد و بتن ارزش این ایده بیشتر فهمیده می‌شود.

 

 

اگرچه این روز‌ها کسی برای فقرا و حاشیه‌نشینان خانه نمی‌سازد، ولی در قرن بیست و یکم طراحی شهر‌ها و شهرک‌های سازگار با محیط زیست و هماهنگ با اقلیم و وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی هر منطقه، خودش یک ارزش مهندسی و یک نوع هوشمندی خلاقانه محسوب می‌شود. در نهایت فقط می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که «معمار بینوایان» ایده‌ای داشت که در زمان خودش و در میان هیاهوی مهیج مدرنیته قرن بیستم هنوز برای گوش‌ها و فکر‌ها زود بود!

 

 

 

امروز ۱۰ آذر مصادف با ۳۰ نوامبر میلادی و ۱۴ ربیع‌الثانی هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

 

ـ زادروز «محمدعلی شاه قاجار» در تبریز در سال ۱۲۸۹ قمری

ـ رحلت حکیم عارف «محمدرضا مهدوی قمشه‌ای» در سال ۱۳۸۸ قمری

ـ زادروز «مارک تواین» نویسنده آمریکایی در سال ۱۸۳۵ میلادی

ـ زادروز «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر پیشین انگلستان در سال ۱۸۷۴ میلادی

ـ رحلت استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» قاری مشهور قرآن کریم در سال ۱۹۸۸ میلادی

ـ شهادت «سید حسن مدرس» سیاستمدار و روحانی برجسته شیعه در سال ۱۳۱۶ شمسی

ـ درگذشت «ابوالفضل زرویی نصرآباد» شاعر و طنزپرداز مشهور در سال ۱۳۹۷ شمسی