بازگشت آمریکا به برجام یعنی نقطه ۱۸ اردیبهشت ۹۷ ؟

- کسرا آصفی پژوهشگر تحریم - این روز‌ها شاهد این هستیم که با پیروزی بایدن در ایالت‌های مختلف امریکا، در کشور زمزمه‌هایی برای بازگشت دولت بایدن به برجام، در حال تکرار است و ظاهراً امید‌هایی هم بسته‌اند به اینکه اتفاقات مثبتی در حوزه تحریم‌ها رخ بدهد.

ما باید در این مسئله به چند نکته توجه داشته باشیم و آن هم این است که آیا آنچه که آمریکایی‌ها و دموکرات‌ها از بازگشت به برجام سخن می‌گویند، همان چیزی است که در ذهن دولتمردان ما می‌گذرد؟ یعنی بازگشت به برجام از نظر آن‌ها همان چیزی است که ما فکر می‌کنیم باید اتفاق بیفتد و دولتمردان ما فکر می‌کنند؟ یا اینکه آن‌ها چیز دیگری را می‌گویند و تصورشان از بازگشت به برجام چیز دیگری است؟

به اعتقاد من گزینه دومی درست است؛ یعنی اساساً آنچه که آن‌ها می‌گویند و آنچه که ما درباره بازگشت به برجام می‌گوییم متفاوت است و آن‌ها رسماً اعلام کردند که پیش شرط‌هایی را برای بازگشت به برجام دارند و این به این معنا نیست که بازگشت به برجام به معنای بازگشت به نقطه ۱۸ اردیبهشت ۹۷ خواهد بود.

بلکه منظور آن‌ها از بازگشت به برجام، ایجاد یک برجام اصلاح شده است که باعث شود ایران محدودیت‌های بیشتری را بپذیرد و حتی پیش شرط بازگشت به برجام یا کاهش تحریم‌ها، شروع مذاکره در حوزه‌های غیرهسته‌ای است.

سالیوان، مشاور بایدن، رسماً اعلام کرده که بدون این که تضمین محکمی برای شروع مذاکرات (در موضوعات غیرهسته ای) از ایران دریافت کنیم، تحریم‌ها را کاهش نخواهیم داد.

همچنین بلینکن مشاور ارشد بایدن در نشست کمیته یهودیان آمریکا گفت که تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا در صورت پیروزی بایدن به قوت خود باقی خواهند ماند و در واقع آن‌ها پیش‌شرط‌هایی را دارند برای اینکه به برجام بازگردند و اساسا منظورشان از بازگشت به برجام هم بازگشت به نقطه قبل از خروج نیست و می‌گویند ما در نقطه جدید هستیم و شما هم در نقطه جدید، نقطه تعادل جدید ایجاد شده و برای بازگشت به برجام، امتیازات جدیدتری می‌خواهند. در نتیجه به نظر من این موضوع یکی از مهمترین چالش‌های بازگشت بایدن به برجام خواهد شد.

از سوی دیگر ما هم پیش شرط‌هایی داریم و باید پیش شرط‌ها و خط قرمز‌های محکمی قائل شویم. از جمله اینکه خسارت‌های این سه سالی که آمریکا از برجام خارج شد و فشار حداکثری به ایران وارد آورد، میلیارد‌ها دلار به کشور ما ضرر وارد کرد و اساساً ما اگر بخواهیم در یک فضای معقولی، بازگشت آمریکا به برجام را بپذیریم باید در حقیقت این پیش شرط را قائل شویم که طرف مقابل خسارات خروج از برجام و اعمال تحریم‌ها را جبران کند.

یک مانع جدی دیگری که آمریکا برای بازگشت به برجام با آن مواجه است مسئله دیوار تحریمی است که ترامپ بعد از خروج خود از برجام ایجاد کرد که اندیشکده‌های آمریکایی از اصطلاح تحکیم دیوار تحریمی برای آن استفاده می‌کنند.

ترامپ از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا امروز بیش از ۶۰ اقدام تحریمی (جدا از تحریم‌های خروج از برجام)، علیه ایران اعمال کرده است.

آیا بایدن حاضر است که با یک دستور اجرایی همه این ۶۰ اقدام تحریمی را لغو کرده و دیوار تحریمی را از بین ببرد؟ به اعتقاد من این اتفاق از محالات خواهد بود.

یک مانع جدی دیگر مسئله مکانیزم ماشه است؛ ترامپ ادعا کرد که در ۳۰ مرداد سال جاری، مکانیزم ماشه (اسنپ بک) فعال شد و در ۳۰ شهریور تمامی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بازگشته است.

بایدن چه کاری با این مسئله خواهد کرد؟ آیا این ادعای ترامپ را قبول خواهد کرد؟ اگر چنین چیزی را بپذیرد، عملاً برجامی باقی نخواهد ماند که به آن برگردد و قبول کرده است که برجام به وسیله مکانیزم ماشه فرو پاشیده و تیر خلاص بر سر برجام اصابت کرده است؛ بنابراین سناریوی اول این است که بایدن ادعای ترامپ را بپذیرد و قبول کند که برجامی برای برگشت وجود ندارد.

سناریوی دوم این است که ادعای ترامپ را رد کند و اعلام کند که مکانیزم ماشه فعال نشده و تحریم‌های شورای امنیت برنگشته است.

در این شرایط می‌توان گفت حیثیت و پرستیژ آمریکا به شدت زیر سوال خواهد رفت و این سناریو بسیار بعید به نظر می‌رسد که بایدن اعلام کند رئیس جمهور قبلی آمریکا یک اقدامی مرتکب شده و من این اقدام را که آثار جدی هم در آمریکا و هم در فضای بین‌الملل به دنبال داشته، قبول ندارم؛ چنین چیزی عملا امکان پذیر نیست.

سناریوی آخر این است که بایدن و دولتش در قبال فعال شدن مکانیزم ماشه سکوت کنند. البته این موضوع نیز بعید به نظر می‌رسد، چرا که ادعای ترامپ مبنی بر بازگشت تحریم‌های قطعنامه‌های شورای امنیت، توسط وزارت خزانه داری و وزارت خارجه آمریکا تبدیل به متن رسمی شده و امکان این وجود ندارد که در برابر متن رسمی که آثار تحریمی برای ایران دارد، سکوت کند.