شهرداری‌ها جزو دسته تخریب کنندگان آثار تاریخی هستند

مهدی مجابی مدرس دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر برجسته میراث فرهنگی درخصوص تخریب خانه‌ها و بنا‌های تاریخی به میزان گفت: چنین اتفاقی دور از انتظار نیست، چون بافت‌ها و بنا‌های تاریخی که ارزش‌های تاریخی هستند هم مثل سایر منابع روزی تمام خواهند شد اگرچه ما دوست نداریم این مساله را باور کنیم. اما این را باید باور کرد که این‌ها هم منبع ثروت و ارزش هستند و اگر به درستی مورد استفاده قرار بگیرند برای آیندگان تبدیل به سرمایه می‌شوند. اما اگر استفاده نکنیم و ضایع بماند متضرر خواهیم شد. اگر خراب کنیم طبعا زودتر به پایان می‌رسد که این امر واضحی است. مانند آنچه که بر سر محیط زیست و سایر منابع می‌آید که یک روزی و در یک وضع و شرایطی تمام خواهند شد و از حیز انتفاع می‌افتند آثار تاریخی هم همین وضعیت را خواهند داشت.

مجابی با بیان اینکه برای حفظ بافت شهر‌های تاریخی راهکار‌هایی وجود دارد گفت: شهر‌های تاریخی ما فقط منحصر به شیراز و اصفهان و یزد و کرمان نیست. تقریبا می‌شود گفت اکثر شهر‌های ایران حالت‌های ویژه تاریخی و موزه‌ای و فرهنگی دارند و واجد ارزش هستند و این ارزش‌ها را هم نباید پیش پا افتاده تلقی کرد. این‌ها دارای ارزش ملی و جهانی و فراملی و ارزش‌هایی هستند که شاید در نوع خودش در دنیا بی نظیر باشد.

وی با بیان اینکه فرایند تخریب آثار تاریخی منحصر به یک یا دو دهه اخیر هم نیست گفت: این فرایند از چند دهه قبل شروع شده و با شدت و ضعف تا امروز ادامه پیدا کرده است. یک زمانی شدت این تخریب اوج می‌گیرد و در زمان‌های دیگری از شدتش کاسته می‌شود. البته گاهی اوقات هم تبلیغاتی صورت می‌گیرد برای حفاظت از این بنا‌های تاریخی، اما عمل نمی‌شود.

مجابی افزود: شهر‌های تاریخی ثروت‌های ملی و فرهنگی ما هستند و باید به این وجه ثروت بودنشان از دو جهت مادی و معنوی نگاه شود. اما در مورد اینکه چگونه می‌شود این بافت‌های تاریخی را از این وضعیت نجات داد خیلی حرف‌ها مطرح شده و می‌شود، ولی در عمل ما پیشرفت بسیار ناچیزی در این زمینه داشته ایم که چندان هم محسوس نبوده است.

وی ادامه داد: شهر‌های تاریخی ما از لحاظ فنی و علمی کاملا قابلیت نجات و استفاده و بهره برداری دارند که این خود یک تخصص و علم محسوب می‌شود، اما دانشگاه ها، دستگاه‌های اجرایی و برنامه ریزان ما توجهی به این مسایل نداشته اند و مهارتی هم برای این کار‌ها وجود ندارد و صحبت‌هایی هم که مطرح می‌شود بیشتر جنبه صوری دارد تا عملی و نهادی.

کارشناس برجسته میراث فرهنگی در واکنش به این پرسش که چگونه می‌توان از دانش و تخصص نسل گذشته مرمتگران ایرانی بهره برد گفت: مثل سایر زمینه‌ها باید دقت لازم را به کار بگیریم، اما اول باید دلمان بسوزد و عاشق این کار باشیم و معرفت این کار را داشته باشیم. وقتی معرفت داشته باشیم و برای نسل‌های آینده دلمان بسوزد در این صورت به دنبال چاره خواهیم رفت و به تجربیات دیگران مراجعه می‌کنیم تا ببینیم در طول تاریخ چه نوع برخورد‌ها و سرمایه گذاری‌هایی داشته اند و از چه نوع مراحلی عبور کرده اند. ما هم طبعا باید از تجربیات دیگران در سطح جهانی استفاده کنیم.

وی ادامه داد: پس از تجربیات جهانی باید به استفاده از تجربیات ملی خودمان هم توجه کنیم. ما در یک سال‌ها و دهه‌هایی تجربیات نسبتا خوب و قابل و قبولی در بعضی موارد مربوط به کار مرمت چه در مورد بنا‌های تاریخی و چه مرمت شهری داشته ایم و البته کافی هم نبوده، اما تجربیات خوبی محسوب می‌شود. این تجربیات مربوط به یکی دو نسل گذشته است.

 

مجابی با بیان اینکه متاسفانه شرایطی پیش آمده که نسل‌های گذشته نتوانسته اند تجربیات خودشان را به نسل جدید منتقل کنند گفت: یک بخش‌هایی البته در دانشگاه‌ها اتفاق افتاده و اساتید این کار سر کلاس مواردی را مطرح کرده اند و در کنار این مدارج علمی جدیدی برای چنین رشته‌هایی برقرار شده و تعداد فارغ التحصیلان این رشته هم افزایش پیدا کرده، اما متاسفانه این‌ها از تجربیات عملی دور بوده اند و آن نظامی که باید برقرار می‌شد و مدارج دانشگاهی و آموزش نظری با آنچه که تجربه عملی هست رابطه برقرار نکرده و هنوز هم هیچ ارتباطی میان این دو مقوله ایجاد نشده است؛ بنابراین در حوزه عمل ما بدون ضابطه کار می‌کنیم و مسلم خواهد بود که این آسیب مستقیمی برای میراث فرهنگی و شهری و تاریخی ماست.


مجابی درخصوص مسائلی که دیگر کشور‌های دارای آثار تاریخی با آن مواجه هستند گفت: مساله‌ای که ما با آن درگیر هستیم شباهتی به مسائل دیگران ندارد. ما با دست خودمان درحال خراب کردن آثار و بنا‌های تاریخی هستیم. اما دیگر کشور‌های دارای پیشینه تاریخی به دنبال این هستند که با استفاده از علم و تکنولوژی و امکاناتی که در سطح دنیا وجود دارد مسایل این حوزه را به بهترین نحو حل کنند. درحالی که دغدغه ما این است که نگذاریم آثار تاریخیمان را خراب کنند و از بین ببرند و این آثار مورد شناسایی قرار بگیرد. کشور‌های دیگر، اما به شناخت رسیده اند و تصمیمشان را گرفته اند و حالا می‌خواهند از امکانات ملی و بین المللی و سایر امکانات و تکنولوژی‌هایی که در دنیای امروز هست استفاده می‌کنند و موفق هم می‌شوند؛ بنابراین نباید اشتباه کنیم، چون مسایل ما با اروپا یا نقاط دیگر دنیا متفاوت است.

وی ادامه داد: ما در کشورمان متاسفانه از شناخت کافی برخوردار نیستیم و برنامه ریزی‌های ما در سطح کلان عنایتی به این مساله ندارد. در سطح کلان نمی‌توانیم امیدی به بهره برداری از آثار تاریخی داشته باشیم. اما فعالیت‌هایی در سطح خرد وجود دارد مثل همین آموزش‌های دانشگاهی و پرورش دانشجو که البته این هم مهم خواهد بود. ولی بخش مهم نیروی انسانی در این زمینه همچنان همان نیرو‌های باتجربه و سنتی هستند که نیروی کار و سرمایه را در این خصوص تامین می‌کنند که رفته رفته از شمار این‌ها کم می‌شود؛ بنابراین طبیعی خواهد بود که بخشی از آثار تاریخی خود به خود خراب شود و بخش دیگر را هم خود ما با دست خودمان خراب می‌کنیم.

وی افزود: یکی از نهاد‌هایی که در خراب کردن بنا‌های تاریخی نقش دارد خود شهرداری‌ها و برنامه ریزان عمرانی کشور هستند. این‌ها جزو دسته تخریب کنندگان هستند. مردم هم طبعا نگاه می‌کنند به شرایط و مد روز و دست بالایی که در نظرشان هست. این چیزی که من می‌گویم یک هشدار است. ما باید منابع فرهنگی خودمان را مثل منابع اقتصادی و شاید خیلی حساس‌تر از آن در نظر بگیریم. این یک ثروت ملی برای آیندگان و نیازی برای این نسل و نسل‌های آینده است که باید چهارچشمی از آن مراقبت شود، اما متاسفانه مراقب این داشته‌ها نیستیم و فکر می‌کنیم که هستیم.