مسجد شیخ لطف الله دارای با شکوه ترین گنبد دنیا

نصرالله حدادی پژوهشگر تاریخ در واکنش به حواشی گوناگونی که پیرامون مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان پیش آمده درخصوص ارزش های تاریخی و فرهنگی این مسجد به  میزان گفت: مسجد شیخ لطف الله یک اثر معماری بی نظیر در تاریخ ماست و اثری به این حد از شکوه و جلال در کل دنیا هم کمتر یافت می شود. زیبایی و ظرافت به کار رفته در این اثر به نحوی است که من تصور نمی کنم بشر امروز قادر به ساختن کاشی هایی نظیر آنچه در این بنا به کار رفته باشد. این بنا را باید شاهکار معماری در ایران و جهان بنامیم چرا که دارای با شکوه ترین گنبدی است که در دنیا وجود دارد.

وی با بیان اینکه برای انجام مرمت یک اثر تاریخی باید اصول و شیوه های علمی مد نظر قرار بگیرد افزود: برای شناسایی مصالح به کار گرفته شده در ابنیه تاریخی نیاز به وجود افراد متخصصی است که بتوانند مواد و مصالح را به درستی آسیب شناسی کنند. کسانی که کار مرمت به آنها واگذار می شود باید افرادی خبره باشند تا بتوانند در حین مرمت طوری عمل کنند که به دیگر بخش های بنا آسیبی وارد نشود و بعد از مرمت هم مشخص نباشد که این بخش از بنا مرمت شده است. درواقع مرمت و ترمیم باید طوری انجام شود که مانند قبل باشد.

حدادی ادامه داد: بنای مسجد شیخ لطف الله دارای قدمتی در حدود پانصد سال است و پیدا کردن یا تهیه لعاب کاشی های به کار رفته در این بنا بسیار سخت و مشکل خواهد بود. حالا موقع مرمت و پس از مرمت وجه تمایزی بین آن کاشی که پانصد سال پیش نصب شده و این کاشی که امروز نصب شده نباید باشد. در گذشته و در تهران برای ساخت گنبد کاخ مرمر که از گنبد مسجد شیخ لطف الله الگو گرفته است این تلاش صورت گرفته بود اما معماران کاخ مرمر موفق به انجام این کار نشدند. در خاطرات استاد لرزاده هم آمده که می گوید برخی اصرار داشتند لعابی شبیه آنچه که در کاشی های مسجد شیخ لطف الله به کار رفته تهیه شود اما ما موفق به انجام این کار نشدیم.

 

معماری درونگرای ایران، تبلور دینمداری

این پژوهشگر تاریخ درباره انتقاداتی که به نحوه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله و نادیده گرفتن دیدگاه کارشناسان صورت گرفته گفت: زمانی که ساخت بنای مسجد شیخ لطف الله انجام می گرفت فقط معماران اصفهانی ها در این کار نقش نداشتند بلکه معماران مختلفی از اقصی نقاط کشور به خصوص از شیراز به کار گرفته شده بودند. من البته درحال حاضر درباره نحوه مرمت این بنا اطلاعی ندارم که بخواهم به این موضوع ورود کنم. شاید کسانی که به این کار اشراف دارند متولی کار شده باشند که من از چند و چون کار بی اطلاع هستم. اما در مقام تحلیل باید بگویم مرمت کننده یک اثر تاریخی باید به ارزش های آن اثر واقف باشد. گاهی می بینیم آن بخشی که مرمت شده به صورت یک وصله ناجور برای بنا در می آید که در بعضی از بناهای مرمت شده تهران نمونه هایش را می بینیم که به حال خودشان رها شده اند. در چنین نمونه هایی مرمتی که انجام گرفته هیچ تناسبی با آن چیزی که در گذشته ساخته شده ندارد. در مورد مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله اطلاعی ندارم که دقیقا چه اتفاقی افتاده است. اما به هر حال برای مرمت چنین اثری باید صلاحیت ها و تخصص های لازم وجود داشته باشد.

حدادی با اشاره به اقدامات انجام گرفته در گذشته برای مرمت گنبد سلطانیه گفت: در ساخت گنبد سلطانیه آن ظرافت هایی که در گنبد مسجد شیخ لطف الله وجود دارد به کار گرفته نشده است. برای همین حکایت گنبد سلطانیه متفاوت است با آن چیزی که در کاشی کاری های ظریف مسجد شیخ لطف الله می بینیم که پیچیدگی های خاصی دارد. اما باید دید آیا مرمت کنندگان توانسته اند آن کاشی ها را با همان ضخامت و رنگ و کیفیت لعاب تهیه کنند یا خیر.

وی با اشاره به فقدان های موجود در زمینه مرمت آثار تاریخی گفت: امروز در ایران ما آن کسانی که مانند استاد محسن مقدم باشند و بر اصول هنر مرمت گری احاطه داشته باشند را یا نداریم یا کمتر چنین کسانی را می شود سراغ گرفت. اما حتی برای کسانی مثل ایشان هم قاعدتا خیلی مشکل خواهد بود که بتوانند همان لعاب کاشی های این بنای تاریخی را دربیاورند.

حدادی در پاسخ به این پرسش که در دیگر نقاط دنیا چه شیوه ها یا اصول علمی برای مرمت آثار تاریخی به کار گرفته می شود گفت: در کشوری مثل ایتالیا برای چنین مسائلی اهمیت زیادی قائل هستند و به همین دلیل کسانی که در چنین رشته هایی از دانشگاه ها فارغ التحصیل می شوند کاملا به اهمیت کاری که می کنند اشراف دارند. در ایران اما من بعید می دانم که چنین چیزی وجود داشته باشد و بیشتر به شکل سنتی این کار دنبال می شود. اگر هم کسانی مثل استاد ماهر النقش را داشته باشیم نمونه اینها را در نسل های جدید نداریم و متاسفانه استادان برجسته ما در هنر مرمت کاری وقتی از دنیا می روند هنر و دانششان هم از بین می رود. برای همین به آن گونه ای که دنیا در مورد ترمیم آثار تاریخی شان به صورت کاملا علمی و آکادمیک اقدام می کنند من فکر نمی کنم ما چنین امکانی را داشته باشیم.