مسلمانان علیه «شارلی‌ابدو» در فرانسه و دادگاه اروپایی حقوق بشر طرح دعوا کنند/ طبق نظر حقوقدانان فرانسوی، جریحهدار احساسات بشری، جرم است
- دکتر پروین در نشست علمی «مرز میان آزادی بیان و توهین به مقدسات در رسانه‌ها» که به دنبال اعتراضات شکلگرفته در جوامع اسلامی نسبت به اقدام زشت و زننده نشریه فرانسوی شارلی ابدو در بازنشرکاریکاتور‌های اهانتآمیز نسبت به ساحت مقدس پیامبر عظیمالشأن اسلام، توسط گروه حقوق بینالملل پژوهشگاه قوه قضاییه، برگزار شد، اظهار کرد: وجود آزادی بیان در یک جامعه، یکی از وجوه توسعه یافتگی و مردم سالاری در آن جامعه است.
پذیرش قید و شرط در حق آزادی بیان، ضرورتی انکار ناپذیر است/آزادی بیان نباید آسیبی به حیثیت دیگران بزند
وی افزود: آزادی بیان یعنی هر انسانی در هر کجا و هر زمان حق دارد نظر خود را در مسائل گوناگون مطرح کند و هیچکس حق ندارد وی را از بیان نظراتش منع کرده و یا تحت آزار قرار دهد. آزادی بیان در زمینه مباحث سیاسی و نقد حکومتها نیز مطرح است، اما منحصر به این موارد نبوده و به همه حوزههای اندیشه بشری قابلیت تسری دارد. سؤال این است که آیا آزادی بیان یک حق انسانی و ارزش مطلق و بدون قید و شرط است و یا اساسا باید نسبت به آن قید و شرطی قائل شد؟
این استاد دانشگاه ادامه داد: همانطور که ارزش این حق انسانی قابل پذیرش است، اعتقاد به وجود قید و شرایط و سازوکار‌هایی که مبتنی بر اخلاق و قانون باشد هم برای آن ضرورتی انکارناپذیر است.
دکتر پروین تأکید کرد: به بهانه حق آزادی بیان، نباید افرادی به حیثیت و آبروی دیگران و نیز سلامت و امنیت روانی افراد و جامعه هجوم برند؛ زیرا در غیر این صورت، فضای اجتماع به محل تسویه حسابهای شخصی، حزبی، گروهی و حتی قومی، نژادی و دینی تبدیل میشود. اکثر فراد و سیستم‌های حقوقی و سیاسی نیز اجمالا این موضوع را قبول دارند که اگر قرار باشد در جامعهای نظمی برقرار باشد و حکومت قانون حاکم باشد باید به مخالفان اجازه استفاده از حق آزادی بیان را بدهند، اما نه برای از بین بردن حیثیت و آبروی دیگران و اساس سیستمی که آن نظام حکومتی بر آن حاکم است.
نمیتوان به بهانه آزادی بیانه به مقدسات دیگران توهین کرد
وی افزود: از آغاز عصر روشنگری، همواره افرادی به نام آزادی بیان، اقدام به توهین و تحقیر کرده و آن را حق انسانی خویش قلمداد کردند و متأسفانه بیش از همه به مقدسات دینی مسلمانان اهانتهایی صورت گرفتهاست. بحث اصلی این است که آیا توهین به مقدسات دینی در راستای آزادی بیان است؟
این استاد دانشگاه گفت: دینمداران بر این باور هستند که اساسا آزادی بیان را باید با ارزشهای دیگری مثل احترام به ارزشهای دینی محدود کرد؛ اما در مقابل، گروهی معتقد هستند که آزادی بیان، صرفا با آزادی بیان دیگر افراد و گروهها محدود میشود و نه با ارزشهای مذهبی آنها. این دسته افراد برای نقد و حتی توهین به ارزشها و مقدسات ادیان بر این اعتقادند که لازم است آزادی مطلق وجود داشته باشد.
دکتر پروین گفت: این گروه استدلالات حقوقی، سیاسی و اخلاقی نیز برای این ادعا بیان میکنند. یکی از این استدلالات آن است که هیچکس نمیتواند مدعی باشد که نماینده خدا و مقدسات دینی است و علیه اشخاصی که مقدسات را مورد توهین قرار میدهند، شکایت کند. از این رو، افراد جامعه با آزادی بیان میتوانند مقدسات را مورد نقد قرار داده و حتی به آنها توهین کنند. اما این دیدگاه قابل نقد است. اگر محدودکننده آزادی بیان، آزادی سایر افراد و گروههاست، این آزادی باید در ابواب مختلف مثل آزادی عقیده، آزادی مذهب و... وجود داشته باشد. نمیتوان به بهانه آزادی بیان به مقدسات افراد دیگر توهین کرد.
احترام به مقدسات یک دیندار، احترام به حیثیت و آبروی اوست
ین استاد دانشگاه افزود: این دیدگاه در بسیاری از اسناد، کنوانسیونها و توافقنامههای بینالمللی و حقوق بشری ذکر شده که آزادی بیان مطلق نیست. بلکه آزادی انسان مشروط و محدود به اموری است. یکی از موارد محدودکننده، احترام به عقاید، سنن و آزادیهایی است که سایر اقوام و گروهها دارند. تمامی مذاهب آسمانی و حتی مکاتب مذهبی ابتدایی ارزشهایی مقدس دارند که حتی پیروان آنها حاضرند جان و مال و هستی خود را بر سر حفظ آنها فدا کنند و حتی توهین به آنها را سنگینتر و ناپسندتر از توهین به خود میدانند.
دکتر پروین گفت: اگر مبنای مشروعیت حکمرانی قانون در غرب را اراده مردم بدانیم که بر مبنای آن انسان آزاد است؛ اما نمیتواند وضعیتی را بیان کند که به تعارض بین اشخاص و انسانها بیانجامد بلکه باید حقوق دیگران را از جمیع جهات از جمله حق آزادی عقیده، مذهب و... حفظ کند.
وی تأکید کرد: یکی از جنبه‌های پاسداشت آزادی دینی، احترام به مقدسات دینی است. پس همان گونه که نباید به آزادی جان، مال و... تجاوز کرد، نباید به آزادی مقدسات مذهبی هم توهین کرد.
این استاد دانشگاه به قید و شرط‌های آزادی بیان در اسناد بینالمللی حقوق بشر اشاره کرد و گفت: مواد ۱۸، ۱۹ و ۲۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر که بر آزادی فکر، وجدان، مذهب و... تأکید میکند آن را دارای محدودیتهایی دانستهاست و بند ۳ ماده ۱۹ میثاق حقوق مدنی و سیاسی، احترام به حقوق و حیثیت دیگران، حفظ امنیت ملی و نظم عمومی و سلامت و اخلاق عمومی را از محدودیتهای این حق دانستهاست.
طبق نظر حقوقدانان فرانسوی، جریحهدار احساسات بشری، جرم است
وی افزود: در جوامع دینی احترام به مقدسات یک دیندار، احترام به حیثیت و آبروی اوست. در کشور‌های دیگر هم توهین به مقدسات در قوانین داخلی آنها ممنوع شدهاست. مثلا در انگلستان، قانونی به نام قانون منع توهین به مقدسات وجود دارد. حتی طبق نظر حقوقدانان فرانسه نیز هرگاه توهین به مقدسات به قصد جریحهدار کردن احساسات بشری باشد یا موجب ترویج مسائل غیراخلاقی باشد، جرمی خواهد بود که با اخلاق عمومی جامعه در تعارض است.
دکتر پروین ادامه داد: توهین به مقدسات از مسائل مربوط به اخلاق عمومی است که میتواند آزادی بیان را محدود کند. همچنین توهین به مقدسات مصداقی از ترویج کینه و نفرت و محرک خشونت است که در بند ۲ ماده ۲۰ میثاق حقوق مدنی و سیاسی از محدودیتهای آزادی بیان است.
وی با بیان اینکه دادگاه اروپایی حقوق بشر نیز در حکمی، توهین به پیامبر اسلام را محکوم کرد و آن را مصداقی از آزادی بیان ندانسته است گفت: بنابراین احترام به احساسات مذهبی از جمله مصادیق حقوق دیگران محسوب میشود و طبق بند ۲ ماده ۱۰ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر از یک مشروعیت و مبنای قانونی برخوردار است؛ لذا هر نوع اقدامی که احساسات مردم را جریحه دار کند، محدودیتی بر آزادی بیان است.
استاد دانشگاه تهران افزود: آزادی بیان از نظر دین مبین اسلام هم مطلق نیست. اسلام معتقد است حقوق و آزادیهای انسان، هدف نیست بلکه وسیلهای است برای رسیدن به هدف غایی انسان یعنی کمال انسانی و قرب الی الله. آزادیها باید مشروط و مقید به اموری باشند که او را از این هدف بازندارند. در مورد آزادی بیان چارچوبها و محدودیتهایی وجود دارد که به صورت رسمی به رسمیت شناخته شدهاست.
وی تصریح کرد: در دین مبین اسلام، غیبت، تهمت، افترا، تمسخر و سخنچینی ممنوع است و حتی در مورد آیینهای غیرالهی هم محدودیتی وجود دارد و حتی آموزههای قرآنی نیز بر احترام به مقدسات ادیان دیگر و مناظره با بهترین روش با پیروان ادیان دیگر تأکید دارد.
دکتر پروین اضافه کرد: در حال حاضر بر اساس برآورد‌های صورت گرفته نزدیک ۲۰ میلیون مسلمان در کشور‌های اروپایی زندگی میکنند که باید اعتقاداتشان مورد احترام قرار گیرد. یکی از اهداف منشور ملل متحد، برقراری صلح و امنیت جهانی است و بیان شده هر نوع فعل، بیان و رفتاری که صلح و امنیت جهانی را برهم زند باید با آن مقابله کرد.
وی با طرح این پرسش که آیا غیر از این است که توهین به مقدسات سایر ادیان، صلح و امنیت جهانی را به خطر میاندازد؟ افزود: این در حالی است که فقط در چهار درصد از کشورها، یک قومیت در حال زندگی هستند و در ۹۶ درصد کشورها قومیتهای مختلفی زندگی میکنند و منطقی نیست که به اعتقادات و ادیان آنان توهین شود.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: برخی میگویند توهین به مقدسات مجاز است، اما توهین کردن به نژاد و قبیله مجاز نیست. ممنوعیت توهین به نژاد و قبیله از آن جهت است که احساسات آنها را جریحهدار میکند؛ بر این اساس برای افرادی که دیندار هستند اساسا اعتقادات دینی بالاتر از قوم و نژاد است و حتی از مال و جان باارزشتر است.
دکتر پروین با بیان اینکه یکی از اهداف اصلی دین اسلام برقراری صلح و سازگاری بین همه ادیان و احساسات است گفت: یکی از اهدافی که منشور و هم انسانها فطرتاً به آن توجه دارند، بحث صلح و همزیستی مسالم‌آمیز است. هدف صلح، مصلحت‌گرایی نیست بلکه خود صلح، هدف است و رشد و تعالی انسان هم در وجود صلح است.
این حقوقدان و استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران افزود: اگر منازعات غیرصحیحی وجود داشته باشد و تفاهمی بین انسانها نباشد یگانگی آیین بشری و گرایش به حق را کمرنگ میکند و اگر قرار بر این است که انسانها به سمت آن وضعیتی حرکت کنند که در راستای آن رشد و تعالی یابند، معمولا باید به جهتی پیش بروند که یگانگی آیین بشری است. اما اگر آزادی بیان به خصوص در جامعهای مانند فرانسه که نسبت به دستاورد‌های جامعه بشری حساسند، برای توهین به مقدسات دیگر ادیان باشد، مشخصا حوادثی تلخ و ناگوار را به همراه خواهد داشت. زیرا بیش از هشت درصد مردم فرانسه مسلمان هستند و لازم است حرمت مسلمانان حفظ شود تا موجب ایجاد شکاف در جامعه نشود.
جریان اهانت به ساحت مقدس پیامبر اسلام، به دنبال اسلامستیزی است
در ادامه این نشست، دکتر احمد مؤمنی‌راد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: عقل، منطق و مجموعه قوانین حقوق بشری و حقوق بینالملل این امر را که بتوان به نام آزادی بیان و اندیشه هر سخنی را مطرح کرد و یا هر گونه اقدامی انجام داد، برنمیتابد.
وی گفت: آزادی بیان، اندیشه و عقیده یکی از موهبتهای الهی اعطا شده به انسان است که مثل هر حق بشری محدوده دارد. اگر خطوط اعمال این آزادی به گونهای باشد که به حیثیت دیگران لطمه بزند، آن حق دیگر مشمول آزادی اندیشه و بیان نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: اگر بخواهیم این اقدامات را ریشهیابی کنیم، این اقدامات به جریانی در غرب بازمیگردد که به دنبال اسلام گریزی و اسلامستیزی است. در حقیقت غربیها یک جنگ صلیبی مدرن را بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر کلید زدند. زیرا یکی از دلایل آغاز جنگهای صلیبی میان مسلمانان و مسیسحیان به رهبری کلیسا در فرون وسطی، پیشرفت مسلمانان بود. این هم دقیقا جنگ صلیبی دیگری است که با حادثه ۱۱ سپتامبر آغاز شد و با اشغال افغانستان، عراق، ورود تروریستها به منطقه، حوادث سوریه، یمن و... ادامه پیدا کرد و همه در راستای این است که غرب نمیتواند در برابر گسترش نفوذ و منطق اسلام ایستادگی کند و این پروژهای است برای پیشگیری از رشد اسلام.
رفتار فرانسویها در برخورد با آزادی بیان، دوگانه است
وی تأکید کرد: فرانسویها حتی تحقیق در مورد مسائلی مانند هلوکاست را برنمیتابند. این یک نمونه از استاندارد دوگانه و رفتار مغایری است که فرانسویها و غربیها در پیش گرفتهاند. مثلا چالش روسری در فرانسه سالهای سال مسئله مهمی بود و دانشآموزان مسلمان به دلیل داشتن روسری از تحصیل ممنوع بودند یا پناه دادن فرانسه به منافقین و حمایت مالی، سیاسی و اطلاعاتی و تبلیغاتی از آنها در حالی که حدود ۱۷ هزار نفر را ترور کردند. در حالی که طبق رأی دیوان بینالمللی دادگستری در قضیه پناهندگی، اقدامات جنایتکارانه مانند خرابکاری، قتل و ترور و ... از شمول پناهندگی خارج است.
دکتر مومنی راد گفت: بند ۳ ماده ۱۹ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، آزادی بیان را به رسمیت شناخته و در عین حال بر محدودیتهای آن تصریح کرده و گفته است: «اگر آزادی به حقوق و حیثیت دیگران لطمه بزند، آزادی نیست؛ یا خدشه به امنیت و نظم عمومی محدودیت دیگری است و ملاک سوم محدودیت آزادی بیان نیز سلامت و اخلاق عمومی است.»
وی افزود: حقوق از ناحیه خداوند برای آن است که انسان به کمال برسد. در قوانین کشور‌های غربی نیز این را به رسمیت شناختهاند که باید برای آزادیها حدو مرز قائل شویم. وقتی توهینی به شخص پیامبر اعظم (ص) که برگزیده خداست انجام میشود، باعث جریحهدار شدن قلبهای مسلمین میشود که نوعی تحریک به خشونت و جنگ و برهم زدن امنیت جامعه است.
شورای امنیت سازمان ملل باید علیه اهانت به ساحت پیامبر اسلام (ص)، قطعنامه صادر کند
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر تهدیدی علیه صلح و امنیت باشد، قاعدتا باید شورای امنیت ورود پیدا کرده و قطعنامه صادر کند. در حال حاضر تعداد زیادی مسلمان در دنیا از این اقدام ناراحت و برآشفته شدهاند. ماده ۲۰ میثاق حقوق مدنی و سیاسی هر گونه دعوت به کینه، تنفر ملی، نژادی و مذهبی را که باعث ترویج تنفر و خشونت شود ممنوع کردهاست.
وی با بیان اینکه در رویه قضایی و آرای دیوانهای بینالمللی مانند دادگاه اروپایی حقوق بشر نیز توهین به پیامبر محکوم شد گفت: دیوان در این رأی خود راجع به حکم دادگاه اتریش که خانم اتریشی توهین کننده به پیامبر را محکوم کرده بود بیان میکند، دادگاه محلی اتریش به خوبی میان حق آن فرد به آزادی بیان و عقیده و حق طرفداران پیامبر برای حفاظت از احساساتشان را برای اینکه در جامعه خشونت و التهاب ایجاد نشود، تمایز بخشیده است. این، مهمترین دلیلی است برای اینکه حق بر آزادی بیان مطلق نبوده و محدود است. موارد متعددی در اسناد وجود دارد که توهین به مقدسات شناخته شده در ادیان، ممنوع است.
این استاد دانشگاه و عضو هیات علمی دانشگاه تهران توضیح داد: بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر مجمع عمومی با صدور قطعنامه ۱۵۰/۶۰ نگرانی خود را نسبت به تشدید حملات توهینآمیز به ادیان و اینکه اقلیت مسلمان بعد از ۱۱ سپتامبر به عنوان تروریست معرفی شوند، اعلام میدارد. همین‌طور مجمع عمومی نگرانی خود را در جهت برنامههایی که گروهها و سازمانهای افراطی در جهت توهین و افترا به مذاهب تعقیب میکنند، به ویژه زمانی که این توهین از جانب حکومتها حمایت میشود، اعلام میکند. قطعنامههای متعدد مجمع عمومی مانند قطعنامههای ۱۷۱/۶۳، ۱۶۴/۶۴، ۱۵۶/۶۴، ۲۲۴/۶۵ و... و نیز قطعنامههای شورای حقوق بشر مانند قطعنامه ۹/۴ و ۱۹/۷ در این راستا صادر شده که توهین به ادیان الهی ممنوع است و در راستای آزادی بیان نمیگنجد.
وی افزود: کنوانسیون منع اشکال تبعیض نژادی نیز این ممنوعیت را در ماده ۴ مقرر کرده؛ کنوانسیون حقوق کودک هم در مواد ۱۲، ۱۳ و ۱۴ به این موضوع پرداخته و اعلامیه جهانی حقوق بشر هم در مواد ۱۸- ۲۰ و نیز ماده ۲۹ محدودیتها را ذکر کردهاست.
مسلمانان علیه نشریه موهن در فرانسه و دادگاه اروپایی حقوق بشر طرح دعوا کنند
دکتر مومنی‌راد اضافه کرد: دین خدا یکیست و آن دین اسلام است، اما در هر زمان و مکانی به نوعی بروز و ظهور یافته است. به طور قطع نقد متفاوت از توهین است. توهین را کسی نمیپذیرد و توهین با آزادی بیان مرز دارد. زمانی که آزادی بیان به عنوان حق الهی و موهبت به انسان داده میشود باید دقت کرد حقوق دیگران ضایع نشود. نقد مشخص است و شاخصها و معیار‌های خود را دارد. مفروض این است که در نقد، از راه تحقیق و بررسی و درک حقیقت، با هدف رسیدن به حق و اندیشه درست، راجع به یک موضوع اظهار نظر میکنند. این ملاک و معیاری است که نقد را از توهین جدا میکند.
وی در پایان درباره شیوههای واکنش حقوقی به اقدامات توهینآمیز نشریه فرانسوی گفت: بهترین روش آن است که یک فرد مسلمان یا گروههایی از مسلمانان و یا سازمانهای غیردولتی در کشور فرانسه اقدام به طرح دعوا کرده و نیز از ظرفیت دادگاه اروپایی حقوق بشر استفاده کنند.