روز‌های بی سفر را با سفرنامه نویسی بگذرانیم

_ روزنامه جام‌جم نوشت: حالا که جولان کرونا امکان سفر آرام و بی‌دغدغه را از ما گرفته و اصلا بهتر است برای کمک به قطع زنجیره این ویروس منحوس، مدتی قید سفر را بزنیم، بد نیست به جایگزین‌های سفر فکر کنیم، یعنی به هرچیزی که می‌تواند مثل سفر حال‌مان را خوب کند. جدای از حال خوب، حالا که از سفر محرومیم و اغلب در قرنطینه و خانه‌نشین بوده و فرصت به اندازه کافی داریم، بهترین زمان برای آموختن است؛ آموختن هر دانشی که به نوعی به سفر مربوط می‌شود و می‌تواند به سفری دلچسب، جذاب، همراه با دانش و آگاهی و مفید به حال خودمان و جامعه مقصد منجر شود. یکی از این آموزه‌ها به دوره پس از سفر برمی‌گردد، یعنی زمانی که از سفر بازگشته ایم و خاطرات آن برای همیشه برایمان به یادگار مانده و هر از چند گاه لبخندزنان در ذهن‌مان مرورشان می‌کنیم و تا فرصت و مجالی رخ دهد، برای دوستان و اطرافیان تعریفش می‌کنیم. به این تعریف‌ها سفرنامه می‌گوییم. شاید بگویید سفرنامه از نامش پیداست که نوعی نامه است و نگاشتنی، اما ما در اینجا می‌خواهیم همین موضوع را با هم مرور کنیم که اصلا سفرنامه‌نویسی به چه معناست و چه گونه‌هایی دارد و چرا فکر کردن به آن و یادگیری‌اش به عنوان یک اتفاق فردی از یک سو و پرداختن به یکی از بخش‌های مهم صنعت گردشگری از دیگر سو می‌تواند مهم باشد.

 

 

بیایید به این سوال جور دیگر پاسخ دهیم. به نظرتان مارکوپولو چرا سفرنامه خود را نوشت؟ مارکوپولو زمانی که در اسارت بود خاطرات سفر‌های خود را به هم‌بندی خود گفت و او نیز علاوه بر لذت شنیدن، نوشته‌ها را به کتاب تبدیل کرد.

سفرنامه در واقع یکی از بهترین راه‌ها برای مرور سفر و انتقال تجربیات خود به دیگران است. ما با نوشتن سفرنامه علاوه بر این‌که خودمان سفرهایمان را مرور می‌کنیم و با مرور آن لذت می‌بریم، دیگران را نیز در این لذت همراه می‌کنیم. علاوه بر این با همراه کردن دیگران با خاطراتمان، آن‌ها را ترغیب می‌کنیم که سراغ رویا‌های خود بروند؛ و البته مهم‌تر از همه در سفرنامه از آیین و رسوم، فرهنگ، ساختار جامعه، اقتصاد و سیاست مقصد گردشگری می‌گوییم و همین گفته‌ها، افرادی را که تجربه این سفر‌ها را ندارند با دنیا و تنوع گسترده آن آشناتر می‌کند.

 

سفرنامه‌های برجای مانده از گذشتگان، نه‌تن‌ها مرور خاطرات سفردوستان تاریخ بوده، بلکه روایت دلنشینی از تاریخ را نیز برای ما به همراه دارد. شاید کمتر کسی از خواندن کتاب‌های خشک تاریخی لذت ببرد، اما سفرنامه‌ها یکی از بهترین و جذاب‌ترین راه‌ها برای مرور تاریخ است. سفرنامه تاورنیه، شاردن، مارکوپولو و ناصرخسرو امروزه فقط یک سفرنامه نیستند، بلکه بخشی از تاریخ گذشته جهان به حساب می‌آیند که در اغلب کتاب‌های تاریخی به آن‌ها ارجاع داده می‌شود.

 

گذشته از انتقال روایت‌ها و داستان‌های زیبا و دلنشین از سفر و مرور تاریخ و ساختار فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، سفرنامه در دنیای امروز می‌تواند بخشی از اقتصاد صنعت درآمدزای گردشگری باشد، یعنی نوشتن یک سفرنامه خوب در قالب یک کتاب یا چارچوب‌های تعریف شده دیگر و ارائه آن در بازار فروش می‌تواند به منبعی درآمدزا برای نویسنده

 

(گردشگر) تبدیل شود و بخشی از چرخه اقتصادی گردشگری را (هرچند اندک) بچرخاند.

 

 

نوشتن سفرنامه آنقدر‌ها که فکر می‌کنیم سخت و پیچیده نیست. برای شروع بهتر است در ابتدا تا می‌توانیم سفرنامه بخوانیم، البته اگر کرونا حوصله و انرژی‌تان را گرفته، قید این مرحله را هم بزنید و دست به قلم شوید. خاطرات و سفرهایتان را مرور کنید و برای شروع آماده باشید.

 

 

شاید فکر کنید همین که گفتید سفرنامه دیگر تمام است، اما باید بدانید سفرنامه اگرچه درکل بیان خاطرات و روایت سفر است، اما انواع و قالب‌های مختلفی دارد، که هر کسی بر اساس سلیقه و نوع سفرش سبکی را انتخاب کرده و می‌نویسد. حالا بگذارید کمی راهنمایی‌تان کنم تا سفرنامه‌هایتان برای دوستداران سفرنامه، جذاب و خواندنی باشد. خب اگر اهل ایرانگردی هستید سفرنامه‌های‌تان احتمالا با سفرنامه‌هایی که مربوط به سفر‌های خارج از ایران است، متفاوت است. سفرنامه‌های خارجی در هر نوع و سبکی جذاب است، زیرا تعداد افرادی که به سفر‌های خارجی به ویژه مقاصد دور دسترسی دارند، خیلی کم است (خیلی کم یعنی آمار دقیقی نداریم، ولی شما باور کنید اغلب ما سفردوستان ایرانی دورتر از آسیا و اروپا نرفته‌ایم). همین تفاوت سفر‌ها باعث می‌شود نوع سفرنامه و سبک نوشتن آن متفاوت باشد و نوشتن سفرنامه‌های ایرانگردی کمی سخت‌تر باشد.

 

سفر‌های ایرانگردی خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که گفتن آن از حوصله این صفحه خارج است. اما فعلا همین کافی است که بدانید محبوب‌ترین سفر‌هایی که در میان ایرانگردان می‌بینیم شامل طبیعت‌گردی، روستاگردی و شهرگردی می‌شود. حالا بگذریم که ماجراجویی در میان این سفر‌ها نقش پررنگی دارد. بیایید انواع سفر‌ها و سفرنامه‌هایی را که می‌توانیم درخصوص این سفر‌ها بنویسیم با هم مرور کنیم.

 

 

از شهرگردی شروع می‌کنیم، رایج‌ترین سفری که تقریبا همه ما تجربه آن را داریم. شهرگردی که از نامش مشخص است، به سفر‌هایی گفته می‌شود که در شهر می‌گذرد، مثل سفر به شیراز، اصفهان، مشهد و. اگر اهل شهرگردی هستید مانند من، روایت روز‌ها و حتی روزنوشت (روزانه‌نویسی) می‌تواند بسیار جذاب باشد. روزانه‌نویسی به نظر اغلب افراد، کار بیهوده و حوصله‌سربری است، به ویژه شهرگردی در ایران، اما باید بگوییم این سبک نوشتن قدمت تاریخی دارد. البته نه به این دقت، اما اگر اغلب سفرنامه‌های برجای مانده از گذشته به صورت روزنویس است. یکی از سفرنامه‌هایی که می‌تواند در این سبک سفرنامه‌ها قرار بگیرد، سفرنامه ادوارد اسکات وارینگ به ایران است. البته این سفرنامه خیلی مفصل‌تر از یک روزانه‌نویسی است، ولی بخش‌های بسیاری از سفرنامه به صورت روزانه‌نویسی است. وارینگ در قسمت‌های مختلفی از سفرنامه‌اش دقیقا به صورت روزانه و با تاریخ، اتفاقات و جزئیات سفر را شرح می‌دهد.

 

به طور مثال فرض کنید سفری به شیراز داشتید، باید از لحظه شروع سفر تمامی اتفاقات را با جزئیات بنویسید. مثلا روز اول ساعت ۷ صبح از خواب بیدار شدید و بعد از خوردن صبحانه جذاب و هیجان‌انگیز هتل سراغ ماجراجویی در میان کوچه‌ها و خیابان‌های شهر رفتید. با اتوبوس شماره ۱۴۰ خط واحد، خودتان را به بازار وکیل رساندید. بازار وکیل که برجای مانده از دوره زندیه است برای خرید سوغاتی شیراز جای محبوب و البته ارزانی است. کمی فراتر فکر کنید. اگر این سفرنامه را فردی در قرن ۲۳ بخواند، برایش جالب نخواهد بود که زنی در قرن ۲۱ با اتوبوس خود را به جایی به اسم بازار می‌رساند که از دیوار‌های خشتی‌اش عکس بگیرد و سوغاتی بخرد.

 

 

اگر عشق طبیعت و اهل روستاگردی (سفر به روستا) و طبیعت‌گردی (سفر‌هایی که در طبیعت رخ می‌دهد مانند کوهنوردی، دره‌نوردی، رودخانه‌نوردی و...) هستید، شاید روزانه‌نویسی بیش از حد کسالت‌بار و حوصله‌سربر باشد. به ویژه اگر یک طبیعت‌گرد حرفه‌ای باشید. اینجا درست جایی ا‌ست که می‌توانید دست به داستانگویی بزنید و هر آنچه احساستان می‌گوید را بنویسید. مثلا می‌توانید صدای زنگوله گوسفندان را با آلبوم‌های موسیقی برتر دنیا مقایسه کنید یا حتی ستارگان آسمان را به هر آنچه حستان می‌گوید تشبیه کنید.

 

روایت داستان ورای سفرهایتان نه‌تن‌ها می‌تواند برای مخاطب سفردوست جذاب باشد، بلکه برای همه کتابخوان‌ها جالب و خواندنی می‌شود. آن‌ها سفرنامه شما را به عنوان یک داستان می‌خوانند.   کتاب سفر به سرزمین آریایی‌ها که سفرنامه افغانستان امیر هاشمی​مقدم را روایت می‌کند درست مانند یک رمان نوشته شده است. رمانی که شخصیت اول داستان سفری به افغانستان داشته و اتفاقات متعددی در این سفر برایش رخ می‌دهد. البته در این سفر، شخصیت اول اطلاعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی مقصد را نیز برای ما بازگو می‌کنند. «خارک، دُر یتیم خلیج فارس» از جلال آل‌احمد یکی دیگر از این نوع سفرنامه‌هاست که به نظر می‌رسد جلال، داستان مردی را برای ما روایت می‌کند که قدم در جزیره ناشناخته گذاشته است.

 

 

باید واقع‌بین باشیم. برخی سفردوستان اهل نوشتن نیستند، اما اغلب این‌ها همان افرادی هستند که سفرهایشان را با عکس‌های بی‌شمار ثبت می‌کنند. سفرنامه‌های تصویری جزو محبوب‌ترین سفرنامه‌های این روزهاست. سفرنامه‌هایی که می‌تواند برای هر نوع سفری نوشته شود، تنها باید کمی خلاق باشیم تا عکس‌هایمان را با سناریوی مشخصی در کنار هم قرار دهیم. داشتن سناریو در این نوع سفرنامه‌ها از هر نوع سفرنامه‌ای مهم‌تر است، زیرا اینجا تصاویر هستند که با مخاطب حرف می‌زنند.   شاید بهترین نمونه این نوع سفرنامه‌ها در ایران، سفرنامه‌های منصور ضابطیان باشد. سفرنامه‌های مصوری که با عکس‌های خوش آب و رنگ برای ما داستان‌های دیدنی تعریف می‌کنند. البته سفرنامه‌هایی که در اینستاگرام توسط سفردوستان از سفرهایشان روایت می‌شود هم در این دسته

قرار می‌گیرد. برای نوشتن این سفرنامه‌ها تنها باید از سفرهایتان عکس داشته باشید و با کمی خلاقیت شروع به روایت سفر با تصاویر کنید.

 

 

شاید به نظرتان خیلی عجیب باشد، اما باید بدانید امروزه یک نوع سفرنامه به نام سفرنامه‌های صوتی نیز وارد بخش سفرنامه‌ها شده است. البته این نوع سفرنامه‌ها از زمان رادیو وجود داشت، اما با رکود این رسانه جذاب، مدتی فراموش شد. حالا، اما دوباره سفرنامه‌های صوتی در پوشه‌ای به نام پادکست راه خود را از سر گرفته است. سفردوستانی که نه حوصله نوشتن دارند و نه عکاس ماهری هستند، سفرهایشان را با بیانی شیوا و جذاب برای مخاطب تعریف می‌کنند، درست مانند قصه‌های شب در رادیو ملی، یادتان هست؟

 

 

بیایید قبول کنیم که برخی افراد اهل سفر رفتن نیستند. به نظرتان، چون اهل سفر نیستند، حق نوشتن سفرنامه ندارند. پاسخ واضح است: خیر. هر کسی می‌تواند سفرنامه بنویسید، اگر سفر رفته‌اید که چه بهتر، می‌توانید سفرتان را توصیف کنید، اما اگر سفر نرفته یا خاطرات سفر را فراموش کرده‌اید سراغ تخیلات‌تان بروید. برای نوشتن سفر‌نامه‌های تخیلی نیاز است کمی اهل خواندن و نوشتن باشید، چون مهم‌ترین مهارت در این نوع سفرنامه‌ها تخیل است. سفرنامه‌های ژول ورن را به یاد بیاورید.