نگاهی به توافق باکو و ایروان بر سر ترک مخاصمه؛ آتش بس پایدار می ماند؟

- جنگ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ آغاز شد و روز شنبه ۱۰ نوامبر (۲۰ آبان ماه ۱۳۹۹) با طرحی که روسیه آن را پیاده کرد، تاکنون متوقف شده است.

نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که با روسای جمهوری روسیه و جمهوری آذربایجان بر سر پایان جنگ در منطقه مناقشه «قره‌باغ» به توافق رسیده است.

وی اظهار داشت «بیانیه مشترکی را با روسای جمهوری روسیه و جمهوری آذربایجان برای پایان جنگ قره‌ باغ امضا کردم».

وی در ادامه بیانیه خطاب به ملت ارمنستان گفت «تصمیم خیلی سختی را برای خودم و شما (مردم ارمنستان) گرفتم، این تصمیم را بر اساس بررسی و تحلیل عمیق اوضاع نظامی و ارزیابی اشخاصی که آن را بهتر متوجه می‌شوند، اتخاذ کردم.»

نخست وزیر ارمنستان ادامه داد «تصمیم به توقف جنگ و آتش‌بس در قره‌باغ برای من و مردم ما بسیار دردناک است.»

روسیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد ولادیمیر پوتین، الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان بیانیه مشترکی را درباره آتش‌ بس در منطقه قره‌ باغ امضا کردند.

رییس جمهور روسیه نیز در سخنانی گفت «طبق بیانیه مشترک، نیرو‌های حافظ صلح روسیه در منطقه قره‌باغ کوهستانی مستقر خواهند شد و آتش‌بس جدید، شرایط لازم برای حل بلندمدت بحران قره باغ را فراهم خواهد آورد.»

پوتین در بیانیه خود به مفاد توافق آتش‎بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اشاره کرده است.

۱ ــ همه عملیات‌های نظامی در قره‌باغ باید متوقف شود.

۲ ــ کنترل استان آغدام تا بیستم نوامبر امسال به جمهوری آذربایجان بازگردانده خواهد شد.

۳ ــ نیرو‌های حافظ صلح روسیه در امتداد خط تماس در قره‌باغ و در امتداد دالان لاچین استقرار پیدا می‎کنند.

۴ ــ مدت اقامت نیرو‌های حافظ صلح روسی پنج سال است که در صورت معترض نبودن طرفین حضور نیرو‌های حافظ صلح قابل تمدید خواهد بود.

۵ ــ یک مرکز صلح برای نظارت بر آتش‌بس ایجاد خواهد شد.

۶ ــ ارمنستان استان کلبجر را تا پانزدهم ماه نوامبر و لاچین را تا اول دسامبر پس می‌دهد.

۷ ــ تمامی آوارگان رانده شده قره‌ باغ و مناطق اطراف به وطن خود باز خواهند گشت.

۸ ــ تبادل اسرای جنگی و اجساد کشته‌ها و قربانیان انجام خواهد گرفت.

۹ ــ ارمنستان برای عبور و مرور شهروندان آذربایجانی و محموله‌های تجاری از منطقه نخجوان به جمهوری آذربایجان، گذرگاه امنی را در اختیار آذربایجان قرار می‌دهد و امنیت این گذرگاه را روسیه تأمین خواهد کرد.

۱۰ ــ تردد شهروندان ارمنی و محموله‌ ها از منطقه قره‌باغ به جمهوری ارمنستان از طریق گذرگاه لاچین انجام خواهد شد.

«الهام علی‌اف»، رییس‌ جمهور جمهوری آذربایجان، نیز در نطقی تلویزیونی گفت «ترکیه و روسیه انجام فعالیت‌های حفاظت از صلح در قره‌ باغ را به‌ صورت مشترک به‌ عهده خواهند گرفت.»

به گفته وی، «این توافقنامه به‌معنای شکست ارمنستان است و پاشینیان نه با خواست و میل خود، بلکه به‌ دلیل مشت آهنین جمهوری آذربایجان این توافق را امضا کرد.»

ساعتی پس از صدور این بیانیه، ارمنی‌های مخالف با آتش‌بس وارد ساختمان نخست‌وزیری ارمنستان در ایروان شدند و با سر دادن شعار‌هایی خواستار استعفای «نیکول پاشینیان»، نخست وزیر این کشور، شدند.

با توجه به تحولاتی که در مناقشه قره باغ وجود داشت، آتش بس باید اعمال می‌شد، چرا که گسترش درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان منافع منطقه را به خطر انداخته بود.

به نظر می‌رسد طرح روسیه منطقی باشد، چرا که بازگرداندن خاک اشغال شده جمهوری آذربایجان از سوی ارمنستان مهمترین بند توافقی است که میان سه کشور امضا شده است.

نکته مهم این توافق این است که روسیه در یک توافق سه جانبه به نتیجه رسیده است و از نقش ترکیه که بازی خطرناکی را در این مناقشه آغاز کرده بود، خبری نیست.

اگرچه الهام علی اف، در سخنان خود سعی کرده است تا نقش ترکیه را در توافق برای پایان مناقشه قره باغ پر رنگ کند، اما روسیه باید توجه داشته باشد که حضور آنکارا سازنده نخواهد بود.

دشمنی ترکیه با ارمنستان یک خصومت طولانی است.

همچنین ایران قاطعانه هشدار داده بود که ناامنی در مرز‌ها را نمی‌پذیرد و در صورت کوچکترین تعرضی واکنش نشان خواهد داد.

اعزام نیرو‌های نظامی به مرز‌های شمال غربی کشور از سوی ارتش و سپاه و استقرار سامانه‌ های پدافند هوایی در منطقه و استقرار نیرو‌های واکنش سریع در روند پایان دادن به مناقشه قره باغ تأثیر داشت.

علاوه بر آنکه تلاش زیادی در رسانه‌های منطقه شکل گرفت تا القا کند ایران از یکی از طرفین نزاع حمایت می‌کند، اما همه این ادعا‌ها دروغ بود.

با وجود بیانیه ۱۰ بندی روسیه که به امضای مسکو، باکو و ایروان رسیده است، اما یک موضوع مغفول مانده است.

حضور نیرو‌های تروریستی در منطقه مطرح نشده است در حالی که روسیه خود بار‌ها بر حضور این نیرو‌ها که از سوی ترکیه وارد جمهوری آذربایجان شده و در کنار ارتش این کشور در جنگ با ارمنستان حضور داشتند، اشاره کرده بود.

یازدهمین بند این بیانیه باید به اخراج نیرو‌های تروریستی از منطقه اخصاص می‌یافت و یا حتی باید آنها دستگیر می‌شدند.

جمهوری آذربایجان که میزبان نیرو‌های تروریستی است باید حواس خود را جمع کند که در صورت اقدام این نیرو‌ها در مرز‌های ایران، اینبار با تهران طرف خواهد بود؛ البته باکو به این نکته نیز باید توجه کند که حضور نیرو‌های تروریستی در جمهوری آذربایجان خطری برای این کشور است.

اما در سوی دیگر ماجرا ارمنستان قرار دارد که اکنون خبرهایی در داخل این کشور منتشر می‌شود که نشان دهنده نارضایتی مخالفان دولت این کشور به خاطر پذیرفتن توافق برای پایان دادن به مناقشه قره باغ است.

مردم ارمنستان باید درک کنند که سال‌هاست دولت‌های این کشور بخشی از خاک جمهوری آذربایجان را اشغال کرده‌اند که همین امر بر ادامه مناقشه و درگیری نظامی تاثیر مستقیم داشته است.

ارمنستان در مناقشه قره باغ محق نبود به همین خاطر نیز حتی از سوی روسیه نیز با حمایت روبرو نشد.

نخست وزیر ارمنستان اگرچه اکنون با مخالفان خود به خاطر پذیرفتن توافق روبرو است، اما بهترین تصمیم را گرفته است.

در هر صورت توافقی میان سه کشور به امضا رسیده که روسیه خود را ضمانت اجرایی آن کرده است و نیرو‌های حافظ صلح روسیه به منطقه اعزام شده و در حال استقرار هستند.

باید دید که آیا این توافق پایدار خواهد بود یا نه؟!