مسابقه طاقت فرسا فوتبال با نرخ ارز‌ها
- روزنامه جهان صنعت نوشت: «تیم ملی فوتبال در آستانه تعطیلی قرار گرفته است، چون ایران نتوانسته بدهی خود به ویلموتس بلژیکی را پرداخت کند… تیم پرسپولیس با مرارت توانست بخشی از دستمزد معوقه برانکو را بدهد تا از محروم شدن در بازی‌های آسیایی در امان بماند… تیم فوتبال استقلال به این دلیل که هنوز نتوانسته بخشی از مبلغ قرارداد شفر و برخی از بازیکنان خارجی مثل جباروف را بپردازد نمی‌تواند در دوران نقل‌و‌انتقال بازیکن تازه خریداری کند…» این‌ها بخشی از خبر‌های داغ فوتبال ایران است که در هفته‌ها و ماه‌های تازه‌سپری‌شده در رسانه‌ها منتشر می‌شود.
این خبر‌ها تنها گوشه‌ای از تنگنا‌ها را نشان می‌دهد و به نظر می‌رسد فوتبال ایران در مسابقه نفسگیر با نرخ ارز‌ها به ویژه دلار گیر افتاده و احتمال شکست کوتاه‌مدت و بلندمدت آن وجود دارد. افزایش شتابان نرخ تبدیل ارز معتبر به ریال ایران همه گوشه و کنار زندگی ایرانیان در حوزه‌های گوناگون از جمله ورزش پرطرفدار فوتبال در ایران که از نماد‌های خرسند‌کننده و خوشحالی‌های ایرانیان است را نیز به سوی تاریکی و ابهام کشانده است. برخی از پیامد‌های این نبرد سخت را در ادامه یادآور می‌شویم.
کوچ مربیان بزرگ و نیامدن دیگران
ایرانیان هرگز یادشان نمی‌رود که در دو دوره قبل از دوره فعلی و با سرمربیگری کی‌روش پرتغالی به آسانی و با دلهره و ناراحتی کمتر توانستیم به جام جهانی فوتبال راه یابیم. این سرمربی پرتغالی که برای خودش در ایران داستان درست کرد اگرچه دلار قابل اعتنایی دریافت کرد، اما بعد از مدت‌ها از تیم ملی فوتبال ایران یک نماد غرور برای شهروندان ایرانی ساخت که در آسیا بسیار کم باخت و در سطح جهانی و نیز در مصاف با سه تیم بزرگ جهان یعنی آرژانتین، اسپانیا و پرتغال بازی‌های بزرگی انجام داد.
این اتفاق بزرگی بود که پیش از این نیفتاده بود و احتمالا در آینده نیز به آسانی به دست نمی‌آید. پس از رفتن کی‌روش به رفتن برانکوی کروات می‌رسیم؛ یک سرمربی با دانش و با روحیه بالای نظم پذیری و نظم‌سازی در یک تیم ایرانی. با آمدن برانکو به تیم فوتبال پرطرفدار پرسپولیس این تیم در چهار فصل پی‌در‌پی قهرمان بالاترین دوره فوتبال ایران یعنی لیگ برتر شد و شاگردان نزد وی توانستند در لیگ امسال نیز با سرمربیگری یک آرژانتینی و یک ایرانی قهرمان لیگ شوند.
استراماچونی ایتالیایی نیز توانست در تیم فوتبال استقلال تحول ایجاد کند و دل هواداران این تیم را به دست آورد. افزایش نرخ دلار و شتابان شدن این نرخ راه را برای تهیه منابع ریالی با هدف تبدیل به دلار و پرداخت دستمزد به مربیان موثر در تیم ملی و نیز باشگاه‌ها مسدود کرد و این مربیان که می‌دیدند تاخیر در پرداخت‌ها روندی طولانی‌تر پیدا می‌کند به آرامی از ایران رفتند.
علاوه بر این‌هایی که نام برده شد دیگر مربیان کاربلد دنیا نیز بعید است در شرایطی که ایران نمی‌تواند منابع دلاری برای خرید خدمت آن‌ها تامین کند تمایل به آمدن به ایران داشته باشند. تردیدی نیست که وجود سرمربیان بادانش و ورزیده در هر تیم فوتبال یکی از عناصر اصلی در پیشبرد این ورزش به حساب می‌آید و جهانی شدن سرمربیان اتفاقی عادی شده است. این‌گونه است که در انگلستان بالاترین دستمزد‌ها را سرمربیانی از اسپانیا، آلمان و پرتغال می‌گیرند و در اسپانیا نیز بالاترین دستمزد‌ها به سرمربیانی از فرانسه، هلند و آرژانتین داده می‌شود.
کارشناسان می‌گویند اگر این روند ادامه یابد به زودی شاهد خواهیم بود تیم ملی فوتبال ایران باز هم یک تیم درجه دوم آسیایی شده و باخت به بحرین، عراق، عربستان، کره‌جنوبی و ژاپن برایش عادی خواهد شد.
کوچ بهترین فوتبالیست‌ها به قطر
پیش از این بازیکنان برتر فوتبال ایران برای افتخارآفرینی و کسب نام و نان راهی باشگاه‌های اروپایی می‌شدند. در آن سال‌های طلایی که علی دایی، کریم باقری، مهدی مهدوی‌کیا و علی کریمی به فوتبال آلمان پیوستند برای ایران افتخار بود و نام ایران در میان اروپایی‌ها پرآوازه‌تر می‌شد. البته درآمد‌های خوبی هم نصیب بازیکنان می‌شد، اما با افزایش شتابان نرخ دلار اکنون برای فوتبالیست‌های ممتاز ایرانی بازی در قطر در هر رده‌ای و تحت هر شرایطی درآمد‌های هنگفتی دارد.
در همین روز‌ها شاهد رفتن شجاع خلیل‌زاده و مهدی ترابی از باشگاه پرسپولیس و نیز چشمی از استقلال به باشگاه‌های قطری بوده‌ایم. تردیدی نیست یکی از دلایل این کوچ بزرگ فوتبالیست‌های برتر ایرانی به لیگ قطر که حتی برخی را از اروپا به این کشور آورده است تفاوت درآمدی است که بازی در لیگ قطر یا امارات با بازی در لیگ ایران دارد.
اگر یک فوتبالیست ایرانی برای یک فصل بازی در قطر ۲۰۰ هزار دلار بگیرد با دلار ۳۰ هزار تومانی شش میلیارد تومان می‌شود و این به جز دستمزد‌های آنهاست. ادامه این وضعیت بدون تردید موجی از کوچ فوتبالیست‌ها در آینده را به دنبال خواهد داشت. این کوچ دسته‌جمعی بازیکنان برتر به تهی شدن لیگ ایران از هیجان و پیشرفت منجر خواهد شد.
قحطی بازیکن خارجی
یکی دیگر از پیامد‌های نرخ شتابان ارز، این است که اولا از سوی فدراسیون فوتبال به دلیل کمبود ارز دستور داده شده تیم‌های فوتبال ایرانی دست‌کم تا برطرف شدن وضعیت کمبود ارز، از خرید بازیکنان خارجی خودداری کنند. از سوی دیگر افزایش نرخ ارز‌های معتبر راه را برای تامین منابع ریالی برای خرید بازیکن خارجی در شرایط حاضر سخت و ناممکن کرده است.
تجربه بزرگ باشگاه‌های بزرگ فوتبال در جهان مثل رئال‌مادرید و بارسلونا در اسپانیا، منچسترسیتی، چلسی و لیورپول در انگلستان، بایرن‌مونیخ و دورتموند در آلمان و نیز یوونتوس در ایتالیا نشان می‌دهد بازیکنان برتر خارجی هستند که شور و هیجان و تماشاچی بیشتر به باشگاه تزریق می‌کنند. تیم‌های فوتبال ایرانی نیز در سال‌های تازه‌سپری‌شده توانستند در وضعیتی که نرخ ارز به ریال تا این میزان افسارگسیخته نشده بود بازیکنان زبده‌ای خریداری کنند.
بشار رسن عراقی و دیاباته اهل مالی در استقلال اکنون از محبوب‌ترین بازیکنان این دو تیم به حساب می‌آیند که باشگاه‌هایشان با دردسر زیاد توانسته‌اند برای یک فصل دیگر آن‌ها را در ترکیب خود حفظ کنند و اگر شرایط همین باشد که هست و نرخ ارز‌های معتبر به ریال ایران روند صعودی داشته باشد آن‌ها نیز خواهند رفت.
دردسر‌های به جا مانده
مقام‌های فدراسیون فوتبال به نهاد‌های بین‌المللی بدون اینکه واقعیت‌های کمبود ارزی و نرخ تبدیل ارز‌ها به ریال که امان آن‌ها را بریده را در کانون توجه قرار دهند در پاسخ به اینکه چرا مزد بازیکنان و نیز مربیان خارجی را که شمارشان روندی فزاینده دارد نمی‌دهید به سخت شدن انتقال پول استناد می‌کنند. به نظر می‌رسد راه‌هایی برای فرار از مقررات FATF نیز برای ایران از ناحیه دلار دردسر شده است.
خبری از اردو نیست
افزایش قیمت دلار و یورو به ریال و کمبود منابع ارزی باشگاه‌های ایرانی را که پیش از این در روز‌های نزدیک به شروع لیگ به کشور‌های خارجی می‌کشاند تا به پای اردو‌های مناسب و تغییر روحیه به بازی‌های لیگ بیایند نیز این روز‌ها از این کار امتناع می‌کنند، چون نه دلار دارند که به خارج بروند و نه باشگاه‌های خارجی حاضرند آن‌ها را به طور رایگان به زمین‌های فوتبال و کمپ‌های خود راه دهند. این اتفاق به شکل بدتری برای تیم ملی فوتبال رخ داده است. تیم‌های بزرگ دنیا برای بازی در برابر ایران پول می‌خواهند، اما افزایش قیمت دلار به فدراسیون اجازه نمی‌دهد منابع به شدت محدود خود را برای این کار اختصاص دهد.
نتیجه‌گیری
فوتبال یک ورزش با میلیارد‌ها هوادار در جهان به نمادی از خوشبختی و بدحالی کشور‌ها منجر شده و در دوران پیش از کرونا هر هفته میلیارد‌ها هوادار فوتبال به استادیوم‌ها می‌رفتند تا از این مسابقه لذت ببرند و در ایران نیز چنین بود، اما به نظر می‌رسد روند ناراحت‌کننده کمبود منابع ارز در ایران و افزایش شتابان نرخ ارز، ستاره بخت فوتبال در ایران دیگر درخشندگی این سال‌های تازه‌سپری‌شده را از دست خواهد داد. در بلندمدت فوتبال ایران آسیب خواهد دید.
گرانی ارز راهی برای درآمدزایی از فوتبال
نوسانات دلار در فوتبال معضلات جدی را ایجاد کرده است. البته امروز بیش از ۱۳۰۰ نفر مربی درجه الف و حرفه‌ای در کشور وجود دارد که می‌توانیم از آن‌ها به نحو احسن بهره ببریم. مربی‌های خارجی به دلیل مشکلات دلاری دستمزد‌های خود را به موقع دریافت نکردند و اسباب شکایت شدند. همین موضوع مشکلات زیادی را برای تمام باشگاه‌ها ایجاد کرده است. در حال حاضر کمیته وضعیت بازیکن‌های فیفا برآورد کرده ما بالغ بر ۴۵۰ میلیون دلار به بازیکن‌ها بدهی داریم؛ بنابراین فدراسیون تصمیم گرفته به خاطر نوسانات دلار از ورود بازیکن و مربی خارجی جلوگیری شود.
با این اوصاف جنبه مثبت و منفی نوسانات دلار و ممنوعیت ورود مربی خارجی بسیار است که باید آن‌ها را نقد و بررسی کرد. اگرچه اکثر باشگاه‌ها بر این عقیده‌اند که مربی خارجی در رشد تیم تاثیر بسزایی دارد، ولی مربی خارجی با تمام مزایایش با این قیمت ارز برای ما نمی‌ارزد، زیرا سال گذشته ۱۰۰۰۰ دلار معادل چهارصد میلیون تومان بود، اما امروز سه میلیارد تومان است. از هر جهت که به این موضوع نگاه می‌کنیم، چنین هزینه‌های گزافی در این بحران به صلاح نیست. از طرفی به خاطر شکایت‌های متعددی که دیگر باشگاه‌ها از ما در فیفا کردند قضیه ترانسفرشدن فوتبالیست‌ها کمی برای ما گران شده است.
به نظر بنده در چنین وضعیتی بهتر است ما هم همانند کشور برزیل تولید ناخالص ملی خودمان را افزایش دهیم. به طوری که از افزایش نرخ ارز به نفع خودمان استفاده کنیم و فوتبالیست‌های خوب کشورمان را به دیگر کشور‌ها ترانسفر کنیم تا بتوانیم از این طریق کسب درآمد کنیم. در حاضر هم یکی از برنامه‌های فدراسیون همین امر است که با فروش بازیکن خارجی تولید ناخالص ملی را افزایش دهیم. البته تعداد بازیکنانی که بتوانیم به خارج بفرستیم همانند برزیل زیاد نیست بلکه بسیار محدود است. به همین دلیل باید از امروز با یک برنامه منسجم پنج‌ساله مدارس فوتبال را توسعه دهیم. متاسفانه در حال حاضر در فوتبال ایران هیچ سازندگی‌ای وجود ندارد، به طور مثال اکنون در تمام خطوط سه‌گانه بازیکن کم داریم، زیرا افراد به خوبی آموزش لازم و کافی را در آکادمی‌های فوتبال نمی‌بینند.
در این بین قرارداد بازیکن‌ها هم توسط کارشناسان یا مدیران خبره حقوقی بسته نمی‌شود. به همین دلیل یک بازیکن به راحتی می‌تواند به صورت یک‌طرفه قرارداد را فسخ کند و به تیم جدیدش بپیوندد. در صورتی که باید در قرارداد غرامت فسخ ذکر شود تا بازیکن به راحتی آن را فسخ نکند.
یکی دیگر از مشکلات فوتبال تغییرات مداوم کادر مدیریتی است. البته سرچشمه تمام این مشکلات مالی است. خصوصی‌سازی باشگاه‌ها هم موضوع جدی‌ای است که باید به آن پرداخت، چه‌بسا تنها راه خصوصی‌سازی باشگاه‌ها فقط فروش بازیکن است. باشگاه‌های خصوصی همانند شهر خودرو، نساجی و تراکتور‌سازی بهترین درآمدزایی‌ها را تاکنون داشته است. آن‌ها اگر در فصل نقل‌و‌انتقالات بیش از ده بازیکن خود را بفروشند وضعشان خوب می‌شود غیر از این به دلیل نبود اسپانسر، حق پخش برنامه در صداوسیما، بلیت‌فروشی و فروش محصولات وجود ندارد.
با توجه به اوضاع اقتصادی وضعیت فوتبال اصلا خوب نیست و به همین دلیل رقم قرارداد‌ها هم بسیار زیاد شده است؛ بنابراین نوسانات ارز تاثیرات بسزایی در فوتبال ایران گذاشته است. اگر به همین منوال پیش رویم برخی تیم‌ها مشکلات اساسی از قبیل ورشکستگی پیدا می‌کنند.