۲۰ یوزپلنگ مشاهده شد یا یک یوزپلنگ ۲۰ بار؟
- طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ که با انتقال کوشکی و دلبر (یوزپلنگ‌های نر و ماده) به پارک پردیسان تهران آغاز شد علی‌رغم صرف هزینه‌های قابل توجه به طور کامل شکست خورد: نه جفتگیری طبیعی این دو یوزپلنگ به زادآوری انجامید و نه برنامه تلقیح مصنوعی که با مشارکت کارشناسان خارجی انجام شد تولد توله یوزپلنگی را در پی داشت.
علی‌رغم شکست این طرح، مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست تصمیم گرفتند همین طرح را مجددا در پارک ملی توران واقع در استان سمنان تکرار کنند. با این تفاوت که کوشکی و دلبر با توجه به سنشان قابلیت تولید مثل را از دست داده‌اند و تنها روی باروری یک یوزپلنگ ۴ ساله ماده که سال ۹۶ از متخلفان گرفته شد می‌توان حساب کرد. ماده یوزپلنگی که برای باور شدنش باید دستکم یک یوزپلنگ نر از طبیعت زنده‌گیری شود.
در حالی که فعالان و کارشناسان حوزه حیات وحش بارها نسبت به برنامه سازمان حفاظت محیط زیست برای زنده‌گیری یوزپلنگ به منظور اجرای طرح تکثیر در اسارت معترض شدند، مسئولان این سازمان، ۳ یوزپلنگ پردیسان را به پارک ملی توران منتقل کردند تا مقدمات طرح تکثیر در اسارت فراهم شود.
تهیه و نصب تله‌های زنده‌گیری یوزپلنگ مرحله دوم اجرای طرح تکثیر در اسارت بود که ابتدا توسط برخی مسئولان محیط زیست سمنان رسانه‌ای شد و پس از آنکه مورد اعتراض شدید فعالان محیط زیست قرار گرفت از سوی برخی دیگر از مسئولان محیط زیست این استان تکذیب شد.
حالا عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در سفرش به استان سمنان، ضمن ابراز خرسندی از انتقال یوزپلنگ‌های پردیسان به محوطه‌ای فنس‌کشی‌شده در پارک ملی توران مدعی می‌شود که طی چند ماه گذشته که یوزپلنگ‌ها به توران منتقل شده‌اند ۲۰ یوزپلنگ جدید در اطراف محل نگهداری آنها مشاهده شده است.
این در حالی است که مسئولان محیط زیست جمعیت یوزپلنگ در سطح کشور را کمتر از ۵۰ فرد اعلام می‌کنند. اما آیا در حالی که جمعیت یوزپلنگ در کل کشور ۵۰ فرد تخمین زده می‌شود می‌توان ادعا کرد که ۲۰ یوزپلنگ در یک بازه زمانی کوتاه در محدوده یک سایت نگهداری یوزپلنگ مشاهده شده‌اند؟
کوشان مهران، کارشناس محیط زیست به میزان گفت: از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۵۷ به واسطه حفاظت از زیستگاه‌های مناسب یوزپلنگ و افزایش سایر جانوران مورد تغذیه این گربه‌سان مانند جبیر، آهو و قوچ و میش تعداد یوزپلنگ در ایران به نحو امیدوارکننده‌ای افزایش پیدا کرده بود. به طوری که در پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق مشاهده 9 یوزپلنگ در یک اجتماع هم گزارش شده بود و کلنی‌هایی شامل ۲ و ۳ و ۴ یوزپلنگ و یوزپلنگ‌های انفرادی بسیاری در زیستگاه‌های این جانور از جمله پارک ملی کویر دیده می‌شد.
وی تاکید کرد: طی چند دهه گذشته مدیریت جمعیت گربه‌سانان بزرگی که جمعیت آنها به دلایل گوناگون در حال کاهش و حتی نابودی قرار داشته در عمل تنها با حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی آنها موفقیت‌آمیز واقع شده است. ببر سیبری، پلنگ آمور و پومای فلوریدا از نمونه‌هایی هستند که جمعیتشان در بزنگاه انقراض بود اما با حفاظت شدید از زیستگاه آنها و ایجاد امنیتی که سبب‌ساز افزایش طعمه‌های طبیعی این گربه‌سانان است نسل آنها از خطر انقراض نجات یافت و این گربه‌سانان موفق شدند قلمروهای گذشته خود را بازپس بگیرند.
مهران افزود: در اوایل دهه ۱۳۴۰ در عمل حدود صد سر آهو در زیستگاه موته اصفهان بر جای مانده بود اما حفاظت قاطعی که باعث احیای پوشش گیاهی و ایجاد امنیت در زیستگاه شد نه تنها در اواسط دهه ۱۳۵۰ جمعیت آهوان را به حدود دوازده هزار سر افزایش داد بلکه باعث شد تا بدون اجرای برنامه‌هایی چون پرورش در اسارت و یا زنده‌گیری از طبیعت و انتقال به زیستگاه جدید، در پی ایمن شدن زیستگاه و غنی شدن آن از طعمه‌های یوزپلنگ، این گربه‌سان ارزشمند پس از سال‌ها پا برخاک آهوپرور موته بگذارد و تجربه‌ای موفق از احیای جمعیت یوزپلنگ در زیستگاه‌هایی که جمعیت این گونه به حداقل رسیده و یا نابود شده به ثبت برسد.
وی با اشاره به توضیحات اخیر عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که در سفرش به استان سمنان درباره حفاظت از یوزپلنگ بیان کرد گفت: جناب آقای دکتر کلانتری در خصوص انتقال سه یوزپلنگ از تهران به سایتی در پارک ملی توران در استان سمنان فرموده‌اند که از زمان انتقال این سه یوزپلنگ به توران ۲۰ یوزپلنگ جدید در اطراف محل نگهداری آنها مشاهده شده است. این در حالی است که سازمان حفاظت محیط زیست جمعیت یوزپلنگ در سطح کشور را کمتر از ۵۰ فرد برآورد می‌کند. در چنین شرایطی ادعای مشاهده ۲۰ یوزپلنگ طی مدت زمانی کوتاه در منطقه‌ای محدود به خودی خود خبری شعف‌انگیز و متاسفانه غیرقابل باور است.
وی ادامه داد: مسئولان محیط زیست در پی ادعای مشاهده ۲۰ یوزپلنگ در حوالی سایت نگهداری سه یوزپلنگی که از تهران به توران منتقل شده‌اند مشخص نکرده‌اند که آیا ۲۰ یوزپلنگ مجزا و مستقل مشاهده کرده‌اند یا یک یوزپلنگ را ۲۰ بار مشاهده کرده‌اند. آیا هویت فردی هر بیست یوزپلنگ از روی ویژگی‌های بدنی و خال‌شناسی یک به یک مورد تایید کارشناسانی که دارای استقلال رای هستند قرار گرفته است یا خیر؟
این کارشناس محیط زیست یادآور شد: به شکل طبیعی و به دلیل شرایط ویژه اقلیم حاکم بر زیستگاه توران هیچگاه نمی‌توان تراکم طبیعی جمعیت گوشتخواری چون یوزپلنگ را با علفزارهای پر از طعمه آفریقای شرقی برابر دانست و مشاهده تراکمی اینچنین از یوزپلنگ را انتظار داشت. بنابراین ادعای مشاهده تراکمی با این تعداد یوزپلنگ طی مدتی کوتاه، در اطراف یک سایت نه چندان وسیع، حیرت‌انگیز و البته نیازمند تایید پژوهشگرانی مستقل و فارغ از وابستگی به دست‌اندرکاران طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ است.
وی با بیان اینکه طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ، تاثیری بر جلوگیری از روند انقراض یوزپلنگ در طبیعت ایران ندارد گفت: به جز ایران که ماده یوزپلنگی ۴ ساله است کوشکی و دلبر، دو یوزپلنگ نر و ماده‌ای که به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۰ به اسارت در آمده‌اند با توجه به سنشان ظاهرا توانایی طبیعی زاد و ولد به شکل طبیعی را از دست داده‌اند و برنامه‌های پر سروصدای تلقیح مصنوعی برای تکثیر آنها هم تا کنون به موفقیتی ختم نشده است. اینکه مسئولان محیط زیست در پی زنده‌گیری یوزپلنگ‌هایی هستند که در اسارت زادآوری داشته باشند اقدامی است که اکنون در بسیاری از باغ وحش‌ها جهان و حتی در هندوستان هم انجام شده و به هیچ روی به معنای موفقیت در احیای جمعیت در طبیعت نیست. بلکه در صورت موفقیت در تکثیر، توله‌هایی حاصل خواهند شد که توانایی بقا در طبیعت را نداشته و باید تا پایان عمر در اسارت روزگار بگذرانند.
مهران در پایان گفت: اگر مسئولان محیط زیست به راستی در پی احیای جمعیت یوزپلنگ و جلوگیری از انقراض آن در طبیعت کشور هستند به جای برنامه‌ریزی برای زنده‌گیری یوزپلنگ‌ها و انتقالشان به محوطه‌های فنس‌کشی شده باید برنامه‌هایی مستمر برای خروج بی چون و چرای دام از زون‌های حساس و برخورد قاطع و بدون واهمه با متخلفان و گوشت فروشان محلی اجرا کنند تا در نتیجه بازگشتن امنیت به زیستگاه، جمعیت طعمه‌های یوزپلنگ از جمله جبیر، آهو و قوچ و میش افزایش یافته و به گونه‌ای به افزایش یوزپلنگ‌ها در توران می‌انجامد که با سرریز جمعیت یوزپلنگ در این منطقه، یوزپلنگ‌های مازاد راه خویش را به سوی زیستگاه‌هایی چون میاندشت، خوش ییلاق و پارک ملی کویر باز کرده و نسل خود را در این زیستگاه‌ها احیا کنند.
حالا باید منتظر ماند و دید مسئولان محیط زیست سمنان طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ را به کجا می‌رسانند؟ آیا برای به مقصود رساندن طرح‌هایی که اصرار بر اجرای آنها غیرقابل توجیه است یوزپلنگ‌های دیگری را زنده‌گیری کرده و شانس تولید مثل در طبیعت را از آنها خواهند گرفت؟