سنت وقف؛ میراثی از دیروز برای فردا

- گرچه که شاید همه وظیفه تامین اعتبار برای چنان روز مبادایی را بر دوش دولت می‌بینند، اما مشارکت عمومی و همراهی طیف‌های گوناگون گروه‌های مردمی نیکوکار یا سازمان‌های مردم نهاد هم ضروری به نظر می‌رسد. به ویژه اگر نگاهی به گذشته کشور و فرهنگمان بکنیم روش‌ها و الگو‌هایی را برای رسیدگی به مشکلات نیازمندان بازخواهیم یافت که عناصری، چون نذر و صدقه و وقف در آن خودنمایی می‌کند. اما از ریزبینی در فرهنگ ایران و اسلام و تاریخ و سنت دور و درازش چه عایدمان می‌شود درباره این چیزی که به وقف نامبردار شده است؟ اولیای دینی و مقتدایان مذهبیمان درباره چنین سنتی چه الگو‌ها و روش‌هایی را برای ما به جا گذاشته اند؟ امروز چگونه می‌توانیم چنان میراث‌هایی را به روزرسانی کنیم و به مثابه شیوه‌هایی کارآمد برای عبور از گردنه پرسنگلاخی، چون بحران همه گیری کرونا به کار بگیریم؟

روز پنجشنبه گذشته بود که آیت الله سیدمحمدتقی آل هاشم امام جمعه موقت تبریز در نشست تخصصی وقف و روحانیت، اهمیت احیای موقوفات و ترویج سنت وقف در جامعه را یادآور شد.

آیت الله آل هاشم که کارکرد منبر‌ها و مساجد را برای بازآفرینی موقوفات برجسته می‌دید یک موقوفه بسیار قدیمی و ریشه دار را هدف گرفت: موقوفه ربع رشیدی یکی از مهم‌ترین موقوفات بوده و احیای آن خیر و برکت فراوانی خواهد داشت.

حجت الاسلام رضا علیزاده امام جمعه بخش بهمن شهرستان ابرکوه نفر دیگری بود که طی روز‌های گذشته منافع و ارزشمند بودن وقف را یادآوری کرد و خواستار جلب اشتیاق مردم برای این کار خداپسندانه و ماندگار شد.

وی که میزبان ابوالفضل زمانی رئیس و پرسنل اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ابرکوه بود درباره بررسی دلایل کمرنگ شدن سنت وقف گفت: در این زمینه تلاش و فرهنگ سازی هر چه بیشتر روحانیون و دستگا‌های متولی می‌تواند مؤثر باشد.

حجت الاسلام علیزاده درباره کارکرد‌های گوناگون وقف هم گفت: به جز وقف در مسائل مذهبی و برپایی مجالس روضه خوانی برای امام حسین (ع)، عرصه‌های متعددی مخصوصا در امور فرهنگی و اجتماعی برای وقف وجود دارد که باید بیشتر به آن پرداخته شود.

ابوالفضل زمانی رئیس اداره اوقاف و امور خیریه ابرکوه، اما با روشنی بیشتری درباره ارتباط وقف با شرایط روز سخن گفت: امسال با توجه به شیوع کرونا و محدودیت در برگزاری مجالس عزاداری و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب مبنی بر حضور فعال در رزمایش مواسات، همدلی و کمک‌های مؤمنانه، عواید مربوط به مجالس روضه‌خوانی در قالب طرح‌های ضیافت همدلی، برکات علوی، برکات حسینی و احسان ماندگار به صورت بسته‌های معیشتی و بهداشتی در اختیار نیازمندان قرار گرفت.

محمدحسین کاظمی رییس اداره اوقاف و امور خیریه مرکز استان یزد هم در گفتگو با خبرنگاران دفاع از وقف به عنوان یک سنت حسنه الهی را وظیفه‌ای مردمی دانست و از هزینه شدن منافع و درآمد‌های وقف برای اقشار مختلف جامعه گفت و اشاره کرد: با توجه به شیوع کرونا و اینکه بخش زیادی از مردم نیازمند مساعدت هستند، در بخش‌های مختلف بهداشتی، توزیع بسته‌های معیشتی، تامین اقلام بیمارستانی، کمک و مساعدت مالی و پویش مهر تحصیلی فعالیت‌هایی انجام شد.

 

کاظمی که از ثبت ۱۴ مورد وقف جدید درشهرستان یزد خبر می‌داد اظهار داشت: وقف‌های جدید ثبت شده همه در راستای رفع نیاز‌های جامعه است که از آن جمله وقف برای حوزه سلامت، نیازمندان و فقرا، بیماران و کودکان سرطانی را می‌توان نام برد.

رییس اوقاف و امورخیریه مرکز استان یزد که با دست پر در این گفتگو حضور پیدا کرده بود از راه اندازی ۳۰ کارگاه تولید ماسک با همراهی خیران، تولید و توزیع ۱۲ هزار عدد ماسک خبر داد و تهیه و توزیع ۱۰ هزار لیتر ماده ضدعفونی، ۱۲ هزار بسته معیشتی و ۳۰ مورد کمک جهیزیه، توزیع ۱۵ هزار پرس غذای گرم، ۱۲ هزار قرص نان با همکاری نانوایان، توزیع یک هزار قرص نان خشک را از دیگر فعالیت‌های اداره اوقاف و امورخیریه مرکز استان یزد برشمرد.

بعد از این همه اما به دست آوردن چراغی که بر نسبت میان سنت ریشه دار وقف با وضع فعلی جامعه کرونا زده ایران نوری بتاباند گفتگو با کسی که برای ورود به این بحث صاحب تجربه و تحلیل باشد را واجب می‌کند. انتخاب ما محمد حقانی عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران است.

حقانی با شنیدن از سنت درازآهنگ و ریشه دار وقف در جامعه ایران سر ذوق می‌آید، اما با تاسف از متروک شدن این سنت دینی و اجتماعی می‌گوید: این فرهنگ متاسفانه آسیب دیده و کهنه شده و ما طوری عمل کرده ایم که آن اعتمادی که در گذشته بین مردم بوده از بین رفته و شهروندان ما کمتر رغبتی برای مشارکت در چنین کار‌های خداپسندانه‌ای دارند.

عضو سابق شورای شهر تهران درباره فرهنگ وقف در تاریخ گذشته ایران و اسلام می‌گوید: صحبت از وقف یک بحث مفصلی را می‌طلبد. وقف یک فرهنگ عالی و بی نظیر در جامعه ما بوده و شاید خیلی قبل‌تر از اینکه خیلی کشور‌های دیگر به چنین فرهنگی دست پیدا کنند ما چنین سنت و الگویی را داشته ایم. اما باید بگویم متاسفانه امروزه این را هم از دست داده ایم یا در میان جامعه و مردم ما بسیار کمرنگ شده است. علتش هم این است که شرایط اقتصادی مردم تا حدودی ضعیف شده و متاسفانه اعتماد متقابلی که در گذشته وجود داشته از بین رفته است.

حقانی ریشه اصلی سربرآوردن سنت وقف در جامعه ایرانی را به الگوی رفتاری امام اول شیعیان نسبت می‌دهد: آن چیزی که از گذشته‌های دور برای مردم ما الگو محسوب می‌شده و آن‌ها را وا می‌داشته تا به معیشت نیازمندان رسیدگی کنند رفتار و کردار مولا  مولای متقیان حضرت علی (ع) است که پنهانی و دور از چشم دیگران به نیازمندان کمک می‌کردند.

حقانی گرچه مشکلات اقتصادی و گسترش فقر در جامعه را عاملی برای ضعف بنیه اعتقادی مردم می‌داند، اما امید‌هایی هم برای آینده دارد: من اطمینان دارم مردم و کشور و شرایط اجتماعی ما به شکلی است که اقشار فرودست و آسیب پذیر خیلی درمانده نخواهند ماند و همین گسترش بیماری کرونا به عاملی برای تقویت همبستگی‌های اجتماعی تبدیل خواهد شد که یک بعد آن در احیای دوباره فرهنگ وقف خود را نشان خواهد داد.