«بات‌ها» و «ربات‌ها» در فضای مجازی ساماندهی می‌شوند

_ روزنامه ایران نوشت: به‌تازگی کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی کشور با ابلاغ دستورالعملی به سه وزارتخانه (ارتباطات و فناوری اطلاعات، فرهنگ و ارشاد اسلامی و کشور) به‌دنبال ساماندهی «بات‌ها و روبات ها» در فضای مجازی است. در خصوص این ساماندهی نظر کارشناسان حوزه فاوا را جویا شدیم.

مهدی انجیدنی مدیرعامل پیام رسان «گپ» اعتقاد دارد ساماندهی بات‌ها و روبات‌ها اقدام صحیحی نیست و باید به جای این اقدام، مسیر نظارت و مجوزدهی بر پایه فعالیت افراد حقیقی و حقوقی و نوع کسب و کار باشد. انجیدنی ساماندهی بات‌ها و روبات‌ها را اقدامی عجیب و بی‌معنی خواند و گفت: نمی‌توان برای بات‌ها و هر ابزار دیگری که در کسب و کار استفاده می‌شود، آیین‌نامه و قانون تعیین کرد. بر اساس هرکسب و کار باید قانون خاص همان کسب و کار تعیین شود. کسب و کاری که در یک زمینه‌ای فعالیت دارد باید مجوز دریافت کند و متناسب با آن کسب وکار نیز باید اجازه استفاده از یکسری روش‌ها و ابزار‌ها برای جذب مشتری و ارایه محتوا را داشته باشد.

 

وی افزود: وقتی کسب و کاری مجوز دریافت می‌کند یعنی می‌تواند خدمتی ارایه دهد و در راه ارایه این خدمت هم می‌تواند از بات و روبات، تلفن ثابت و همراه، فاکس، وب سایت، کانال در پیام رسان‌ها یا هر ابزار فناوری دیگر استفاده کند از این‌رو محدود کردن و کنترل این ابزارها، رویکرد اشتباهی است. این فعال شبکه‌های اجتماعی معتقد است ابزار‌های فناورانه دارای گستردگی زیادی هستند و به ازای هر زمینه فعالیت می‌توانند تعریف خاصی داشته باشند بنابراین نمی‌توان برای استفاده از ابزار‌ها دستورالعمل نوشت.

 

انجیدنی در ادامه گفت:، اما می‌توان برای هر کسب و کار و حوزه آن که مشخص است، مقررات و قانون نوشت. هر کسب و کاری مشخص است که قرار است چه خدمت یا محصولی ارایه دهد از این‌رو بیشتر از اینکه درگیر این شویم که کسب وکار برای ارایه خدماتش از چه ابزار‌هایی استفاده کند، بهتر است کسب وکار را قانونمند کنیم.

 

وی افزود: اگر آسیب‌های زیادی در فضای مجازی و کسب و کار‌های این حوزه وجود دارد نباید آن را به گردن بات و روبات انداخت بلکه به‌دلیل قانونمند نبودن آن کسب و  کار است. در خبری که منتشر شده دسته بندی‌هایی مانند پیامک‌های انبوه و... دیده می‌شود دقیقاً این موارد در زمینه‌هایی است که برای آن کسب و کار قوانین درستی تعریف و تعیین نکرده‌اند بنابراین آن کسب و کار رفته در جا‌های دیگر به روش‌های مختلف مثلاً تلفن همراه، تلفن ثابت، بات و روبات تخلف کرده است بنابراین درست آن است که برای کسب و کار قانون تعیین کنیم نه برای بات و روبات.

 

انجیدنی اعتقاد دارد این ابلاغیه مشکلی را حل نمی‌کند و آن‌هایی که در حال تخلف هستند، کماکان به تخلف خود ادامه می‌دهند و از سوی دیگر این‌ها هم قوانینی نیست که قابل پیگیری باشد. قابلیت هر نرم افزاری در فضای مجازی متنوع است و نمی‌توان آن‌ها را ردگیری کرد و مجوز داد.

علیرضا هاشمی گلپایگانی استاد دانشگاه امیرکبیر درباره دستورالعمل مرکز ملی فضای مجازی درباره ساماندهی بات و روبات‌ها نیز اعتقاد دارد که این دستورالعمل، ابلاغ رسمی است تا ابلاغ حاکمیتی، بنابراین به‌نظر می‌رسد در خصوص سازمان‌ها و نهاد‌ها قابل استفاده باشد. به‌عبارتی آن بخش‌هایی که تحت نظر حاکمیت هستند از بات‌ها و روبات‌ها استفاده می‌کنند؛ بنابراین باید روی این بخش نظارت صورت بگیرد تا در صورت استفاده از این ابزار‌ها جوابگو باشند.

 

هاشمی گلپایگانی به گفت: همه بات‌ها و روبات‌ها در فضای مجازی قابل ساماندهی نیستند، چون این ابزار‌ها را یک کاربر یا افراد و اشخاص و حتی شرکت‌ها و مؤسسات هم می‌توانند از خانه راه‌اندازی کنند؛ بنابراین آنقدر این موضوع گسترده است که امکان نظارت و ساماندهی بسیار دشوار است، چراکه استفاده از این ابزار‌ها بسیار پیچیده است و می‌توان عملکرد آن را در فضای مجازی مخفی کرد. نمی‌توان در این حوزه اعمال قانون و رصد کرد و دستورالعملی که از سوی مرکز ملی فضای مجازی ابلاغ شده، نمی‌تواند در کل فضای مجازی کارساز باشد.

 

این استاد دانشگاه اعتقاد دارد درست است که یک دسته از بات‌ها و روبات‌ها به‌دنبال آسیب‌پذیری سرویس دهنده‌ها می‌گردند و در صورت داشتن باگی به آن‌ها حملات سایبری انجام می‌دهند و ضمن تخریب، اطلاعات آن‌ها را می‌دزدند، ولی شناسایی آن‌ها به دشواری امکانپذیر است.

 

هاشمی گلپایگانی با بیان اینکه استفاده از بات‌ها و روبات‌ها در شبکه‌های اجتماعی بیشتر است، گفت: در شبکه‌های اجتماعی این امکان وجود دارد که یک خدمت دهنده یا خدمت افزار (نرم افزار سرویس دهنده بانکی، خرید و فروش و...) را به یک شبکه اجتماعی چسباند تا با آن کاربران بتوانند از خدمات آن در شبکه‌های اجتماعی بهره ببرند. وی افزود: ساماندهی بات‌ها و روبات‌ها شاید در پیام رسان‌های داخلی ممکن باشد، اما در شبکه‌های اجتماعی خارجی ممکن نیست و اعمال این دستورالعمل در پیام رسان‌های داخلی نیز تنها باعث می‌شود تا کاربران از پیام رسان‌های داخلی گریزان شوند از این‌رو نباید قید وبند‌های اضافی برای این بخش ایجاد کرد، چون هم اکنون کاربران پیام رسان‌های بومی اندک هستند و این موضوع باعث می‌شود تا همان میزان هم شبکه‌های اجتماعی داخلی را ترک کنند. مرتضی برجی، کارشناس شبکه اجتماعی نیز اعتقاد دارد ساماندهی بات‌ها صرفاً در پیام رسان‌های بومی معنی دارد و حاکمیت قوانین ما صرفاً برای پیام رسان‌های داخلی است و نمی‌توان آن‌ها را به پیام رسان‌های خارجی تسری داد.

 

برجی با بیان اینکه کنترل و نظارت روی بات‌ها در پیام رسان‌های داخلی مفید است و از بروز بعضی مسائل به‌دلیل ناآگاهی کاربران جلوگیری می‌کند، گفت: این ساماندهی می‌تواند از بعضی قانون شکنی‌ها و ناهنجاری‌هایی که در قالب پیام رسان‌ها اتفاق می‌افتد، جلوگیری کند. این فعال عرصه شبکه‌های اجتماعی در ادامه گفت: بات‌هایی نیز مشغول کسب و جمع‌آوری اطلاعات شخصی افراد در قالب خدمت‌رسانی هستند که بعضاً اطلاعات به‌دست آمده را برای مقاصد دیگری استفاده می‌کنند که در خوشبینانه‌ترین حالت فروش اطلاعات کاربران به مشتریانشان است. وی معتقد است یکی از آفات، بات‌ها ناآشنایی کاربران نسبت به آن‌ها است و اصولاً کاربران نمی‌دانند که بات‌ها چگونه و به چه اطلاعاتی از آن‌ها دست می‌یابند و این وظیفه نهاد‌های آموزشی است تا کاربران را با آن‌ها آشنا کنند.

بات یا روبات نرم افزاری است که به‌صورت خودکار یا فرمان پذیر می‌تواند وظایف از پیش تعیین شده مانند جمع‌آوری اطلاعات، انتشار محتوا را انجام دهد و انواع خدمات در درگاه‌های مختلفی مانند سکو‌های پیام رسان اجتماعی، برنامک‌های گوشی‌های هوشمند (اپلیکیشن)، خزشگر‌های وب و سرویس دهنده‌های رایانامه را ارایه دهد.

 

به عبارتی بات‌ها، بازو‌های هوشمندی هستند که در صورت استفاده صحیح از آن‌ها می‌توان بسیاری از کار‌ها را تسهیل کرد. بات‌ها از سال ۲۰۱۵ در پیام رسان‌ها شکل گرفتند و از مزایای آن‌ها می‌توان به ارسال پیام‌های هوشمند و برنامه‌ریزی شده، جمع‌آوری آمار و نظرسنجی‌های چند مرحله‌ای در قالب فرم، پاسخگویی ۲۴ ساعته و آنلاین اشاره کرد، ولی در عین حال معایبی نیز دارند که می‌توان از سختی ایجاد و درست کردن آنها، عدم وجود احساس در پاسخگویی هوشمند اشاره کرد. در عین حال بعضی از بات‌ها صرفاً ابزار‌هایی برای سرقت اطلاعات کاربران هستند و اطلاعات کاربران را برای مقاصد خاص ارسال می‌کنند.

 

به عبارتی بات‌ها دارای انواع مختلفی هستند. در نوع اول بات‌ها محتوا را در شکل انبوه تولید می‌کنند و به‌صورت ایمیل، پیامک یا در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. نوع دوم بات‌هایی هستند که محتوا را به‌صورت خودکار جمع‌آوری می‌کنند که در جست‌و‌جوگر‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بات‌های غیرمحتوایی هم نظیر چت، لایک گیر، نظرسنجی و... هستند که بیشتر این بخش را در شبکه‌های اجتماعی شاهد هستیم.