فراز و فرود «تئاتر دفاع مقدس» در گذر سالهای اخیر

- تئاتر دفاع مقدس در حالی به چهارمین دهه خود نزدیک شد که توسعه زیرساختی تئاتر کشور، خلق طرح‌های نو، ارتقای کیفی و کمی نمایش ها، ورود جوانان خوش ذوق و در کنار همه آن‌ها برگزاری جشنواره‌های متعدد سال به سال مسیر را منطقی‌تر و واقع گرایانه‌تر کرد و هنرمندان بیشتری را به سمت و سوی این ژانر کشانید.

ماحصل چنین تحولی که بی شک بخش اعظم آن در گرو نگاه کیفی و توجه و حمایت نهاد‌ها و سازمان‌های مرتبط با سرمایه گذاری، پرورش هنرمندان انقلابی، توسعه زیرساختی، راه اندازی تماشاخانه و ... می‌باشد، تثبیت این ژانر به عنوان یکی از اولویت‌های ذهنی هنرمندان در دهه ۹۰ بود.

حفیظ الله رفیعی، مدیر سابق انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در این خصوص می‌گوید: در اوایل دهه ۹۰ تئاتر ایران توسط کارشناسان آسیب شناسی و ضعف نمایشنامه نویسی از اصلی‌ترین مشکلات تئاتر عنوان شد و از همان سال‌ها تمرکز بر نمایشنامه نویسی دستورکار قرار می‌گیرد.

وی افزود: انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس از سال ۱۳۸۹ اقدام به برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های متعددی در زمینه آسیب شناسی نمایشنامه‌های دفاع مقدس کرد و حاصل این نشست ها، کارگاه ها، همفکری و همکاری هنرمندان نمایش کشور به خلق ۳۳ متن نمایشی در حوزه تئاتر دفاع مقدس طی سال گذشته (۱۳۹۰) منجر شد که فارغ از نگاه کیفی، حرکتی ارزشمند و مفید در راه اعتلای نمایشنامه نویسی کشور به شمار می‌آید.

نمایش‌های ماندگار دهه ۹۰

همگام با رشد کمی اجرای نمایش در کشور که ماحصل توجه بیشتر سازمان‌ها و نهاد‌های متولی، توسعه زیرساخت‌ها و اعتماد به تئاتر خصوصی بود، تئاتر مقاومت نیز از رشد قابل دفاعی برخوردار گشت و در اکثر قریب به اتفاق ماه‌های دهه ۹۰، می‌شد حداقل یک نمایش در این ژانر بر صحنه دید. این مهم پس از راه اندازی تماشاخانه سرو بیش از پیش محسوس بود.

در دهه ۹۰ مخاطبان و علاقه‌مندان تئاتر شاهد نمایشی کیفی بسیاری در حوزه دفاع مقدس بودند که حتی برخی از آن‌ها در سطح کشور مطرح شدند. در زیر به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

زمستان ۶۶ پرمخاطب‌ترین نمایش ۱۳۹۰

سالن چهارسوی تئاترشهر از ۲۰ شهریور ۱۳۹۰ میزبان نمایشی شد که ۱۴ سال قبل‌تر در جشنواره فجر همگان را خیره کرده بود. نمایشی که نشان داد همچنان مخاطب زیادی را به سمت می‌کشاند.

«زمستان ۶۶» نخستین نمایشنامه‌ای بود که محمد یعقوبی با آن شناخته شد. او در سال ۷۶ این نمایش را با بازی پانته‌آ بهرام، ریما رامین‌فر، هومن برق‌نورد، رحیم نوروزی و محمدرضا حسین‌زاده در سالن چارسو اجرا کرد و و جایزه اول کارگردانی، جایزه دوم نمایشنامه‌نویسی، جایزه دوم و سوم بازیگری به آن تعلق گرفت.

بعد از گذشت پنج سال، یعقوبی مجددا این نمایش را با حضور بازیگرانی همچون علی سرابی، آیدا کیخانی، باران کوثری در همان سالن اجرا کرد.

نمایش زمستان ۶۶، برای سومین بار و همزمان با چاپ اولین نمایشنامه آن از ۲۰ شهریور ۱۳۹۰ در سالن چهارسوی تئاترشهر به روی صحنه رفت و با جذب ۱۰ هزار و ۴۱۳ تماشاگر به عنوان پر مخاطب‌ترین نمایش تالار چهارسو در آن سال معرفی شد.

«سردار» روایتی از زندگی با یک فرمانده

نمایش سردار اثر نادر برهانی مرند یکی دیگر از آثار جذاب دفاع مقدس در نیمه دهه ۹۰ است.

«سردار» داستان سه دوست قدیمی است که در اثر اتفاقی در زمان جنگ عراق علیه ایران، سرنوشتشان طی بیست‌وچند سال دوستی به هم گره‌خورده و در یک بیمارستان در مشهد به سرانجام می‌رسد.

یکی از آن‌ها سردار ابراهیم باقری است که دو سال است در کما به سر می‌برد؛ این موضوع باعث اعتراض عده‌ای از مردم شده همین اعتراض‌ها موجب شده تا یوسف قاسمی یعنی حراست بیمارستان با یکی از معترضین درگیر شود. رییس این بیمارستان نیز پزشکی است که بیش از بیست سال قبل با باقری و قاسمی در یک جبهه بوده‌اند.

ابراهیم فرماندهی است که به کما رفته و به نظر می‌رسد تعهد او برای پیداکرده اثری از دو نیروی تحت امرش باعث شده تا نتواند این دنیا را ترک و به خیل دوستان شهیدش بپیوندد. او می‌داند که خون این شهدا به گردنش نیست، اما خود را متعهد می‌داند تا پیکر آن‌ها یا حداقل استخوان‌هایشان را پس از گذشت بیست سال برای آرامش خاطر بازماندگانشان پیداکرده و به میهن برگرداند...

این نمایش ابتدا در جشنواره رضوی در بجنورد به روی صحنه رفت و عنوان بهترین و پرمخاطب‌ترین نمایش را از آن خود کرد. در ادامه نمایش از ۴ مهر تا ۲۰ آبان ۹۵ در سالن اصلی تئاتر شهر به روی صحنه رفت و در ۳۵ اجرا ۹ هزار و ۸۷۵ تماشاگر داشت.

«ترن» جذاب و پرمخاطب

نمایش ترن یکی دیگر از آثار جذاب و پرمخاطب دفاع مقدس است.

این نمایش که روایتگر داستان ۸ شهید گمنام است که از آسمان به زمین می‌آیند و برای هر یک ماجرای رخ می‌دهد، ابتدا از ۲۹ آذر تا اول بهمن سال ۹۱ به کارگردانی نیما دهقان در سالن اصلی تئاتر شهر روی صحنه رفت و با ۲۵ اجرا، مجموع ۸ هزار و ۷۴۹ تماشاگر را از آن خود کرد و در ادامه در بخش مرور جشنواره سی و یکم شرکت کرد.

ترن در سال ۱۳۹۵ یکبار دیگر اینبار توسط حمیدرضا آذرنگ روی صحنه رفت. حمیدرضا آذرنگ این نمایش را ابتدا از ۲۹ آذر تا اول بهمن ۹۵ و سپس از ۱۷ بهمن تا ۲۷ اسفند در تالار اصلی تئاتر شهر به اجرا درآورد و با استقبال زیاد مخاطبان همراه شد.

یکی از اتفاقات مهم در زمان اجرای این نمایش، تماشای آن توسط مقامات لشکری و کشوری بود. حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سخنانی این اثر نمایشی را تجربه‌ای جدید در حوزه تئاتر دفاع مقدس و نمادی از تحولات جدید تئاتر ایران ارزیابی کردند.

خنکای ختم خاطره، ماندگار و خاص

«خنکای ختم خاطره» نمایشنامه‌ای از «حمیدرضا آذرنگ» است که به سفارش بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس نوشته شد. این نمایشنامه که با موضوع شهدای گمنام دفاع مقدس است روایتگر سربازی به نام یوسف است که جز چشم و دلش، نشانی از او باقی نمانده. فرشته‌ای او را از عالم برزخ آورده و حالا بنیاد شهید به دنبال خانواده او می‌گردد...

این نمایش در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر در سال ۱۳۸۸ با کارگردانی «نیما دهقان» در تماشاخانه ایرانشهر به نمایش درآمد و توانست ۵ جایزه از ۷ جایزه بخش بین الملل جشنواره از جمله جایزه بهترین نمایشنامه و کارگردانی را از آن خود کند.

این نمایشنامه در دهه ۹۰، چند بار توسط حمیدرضا آذرنگ و کارگردانان دیگر از جمله سعید توکلی، تمین ابراهیمی، محسن سپاسی، حامد ادوای و ... روی صحنه رفت.

آخرین اجرای این نمایش در شهریورماه ۱۳۹۹ توسط پوریا جلالوندی در تماشاخانه دیوار چهارم بود.

«آخرین نامه» شاهکاری که هر مخاطبی می‌پسندد

«آخرین نامه» یکی از آثار ارزشمند حوزه دفاع مقدس است که سال‌های متوالی توسط مهرداد کوروش نیا به روی صحنه می‌رود.

این نمایش اولین بار در سال ۱۳۸۹ در سالن خانه نمایش به روی صحنه رفت، در سال ۱۳۹۰ در جشنواره لاما، اسپولتو در ایتالیا بین المللی شد و در ادامه در سال ۱۳۹۳ دو بار در سالن‌های سایه تئاتر شهر و باران مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت.

نمایش آخرین نامه که نمایشنامه آن به زبان‌های انگلیسی و آلمانی نیز ترجمه شده است در سال ۹۵ میزبان مخاطبان علاقه‌مند خود شد و از ۲۷ بهمن تا ۲۷ اسفندماه در سالن پالیز به خیل کثیری از مخاطبان همراه بود.

این نمایش که جوایز مختلفی را در جشنواره‌های کشور در اختیار دارد، در آخرین روز‌های سال ۹۵ قرار بود در مشهد به روی صحنه برود که به دلایلی لغو شد.

آخرین اجرای این نمایش ۲۲ اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ در شاهرود بود که اینبار به کارگردانی علیرضا مویدی به روی صحنه رفت.

آخرین نامه یک روایت کمدی از دفاع مقدس است و داستان روایتگر روزگار سه مرد در خط مقدم جبهه می‌باشد.

دریادلان به یاد ۱۷۵ شهید غواص دفاع مقدس

«دریادلان» نخستین نمایش محیطی بود که به مناسبت بازگشت ۱۷۵ شهید غواص به وطن، به کوشش کارگاه تئاتر خیابانی ایران ابتدا ۴ اجرای متوالی در نوزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت فتح خرمشهر در هتل کاروانسرای آبادان داشت و سپس از ۲۶ شهریور ۱۳۹۴ در حوض بزرگ پارک دانشجو به اجرا در آمد. این نمایش به دلیل استقبال مخاطبان در سال‌های بعد نیز بار‌ها اجرا شد.

دریادلان که به نویسندگی و کارگردانی امیرحسین شفیعی به اجرا در می‌آید، در کنار بزرگداشت یاد و خاطره غواصان شهید دفاع مقدس، تلاش می‌کند انتظار مادر شهیدی را که سال‌هاست در جست و جوی فرزند خود بود را به تصویر کشد.

«فصل وصل» نمایشی عظیم با هزاران تماشاگر

نمایش «فصل وصل» را باید یکی از عظیم‌ترین نمایش‌های سال‌های اخیر عصره دفاع مقدس بنامیم. نمایشی که به کوشش مرکز هنر‌های نمایشی انقلاب اسلامی مُهنا و با کارگردانی سعید اسماعیلی از سوم خرداد تا ۱۴ تیرماه ۹۵ در باغ موزه دفاع مقدس به اجرا در آمد.

این نمایش در ادامه اثر قبلی این گروه با نام «فصل شیدایی» که عنوان مهمترین رویداد هنری سال ۹۴ را به خود اختصاص داده بود، اجرا شد و از چهار فصل تشکیل می‌شد:

فصل اول با دوران صدر اسلام آغاز می‌شود؛ در این آیتم جاهلیت قبل از اسلام و زنده به گور کردن دختران با جاهلیت مدرن و کودک کشی آل سعود در بحرین پیوند می‌خورد و سپس به داستان بعثت پیامبر، مباهله و سرانجام غدیر خم ختم می‌شود.

در ادامه این نمایش با ورود به دوران معاصر، مبارزات شهید جهان آرا در دوران پیش از انقلاب تا به پیروزی رسیدن نهضت به تصویر کشیده می‌شود و یادی از ماجرای حمله به خرمشهر و مقاومت مردم غیور این منطقه خواهد شد.

سپس نمایش به عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر می‌پردازد و در این بخش‌ها از شهدای خرمشهر یاد می‌شود.

فصل سوم به مقاومت مدافعان حرم در مقابل حملات داعش در حرم حضرت رقیه (س) اختصاص دارد و در این فصل روضه حضرت زینب نیز اجرا می‌شود.

فصل پایانی فصل وصل مربوط به دوران آخرالزمان، و به مباحثی، چون گسترش شبکه‌های ماهواره ای، هجمه به اسلام و اسلام هراسی پرداخته می‌شود تا کار با رسیدن به فصل ظهور حضرت به پایان می‌رسد.

نمایش فصل وصل همه روز بیش از سه تا چهار هزار مخاطب را به خود اختصاص می‌داد.

علی رحیمی