کمک‌های بین‌المللی به داد تالاب ایرانی می‌رسد
- روزنامه ایران نوشت: دو دهه خشکسالی در هامون افزون بر اینکه این منطقه را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردوغبار کشور تبدیل کرده بلکه به معیشت مردم منطقه نیز به‌طور جدی آسیب زده است. به همین دلیل اغلب ساکنان حاشیه این تالاب مجبور به مهاجرت شده‌اند.
قرار است با همکاری سازمان ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست در برنامه‌ای ۵ ساله تالاب هامون احیا شود. در چارچوب این برنامه اتحادیه اروپا مبلغ ۱۰ میلیون یورو در بازه زمانی ۵ ساله برای احیای تالاب هامون اختصاص داده که بخش اول این مبلغ ژانویه ۲۰۲۰ از طریق «برنامه عمران سازمان ملل» واریز و عملاً طرح احیای هامون با ۳ رویکرد «افزایش ظرفیت و هماهنگی میان نهاد‌های محلی جهت بهبود مدیریت تالاب»، «مدیریت پایدار آب و خاک و کشاورزی نوین مطابق با اقلیم» و «ایجاد معیشت‌های جایگزین» شروع شده است.
احیای هامون با همراهی مردم بومی
«حسین سرگزی» اظهار داشت: عنوان اصلی پروژه «ارتقای مدیریت منابع طبیعی برای احیای اکوسیستم‌های تالابی از طریق ایجاد معیشت جایگزین در حاشیه تالاب هامون» است. هامون از جمله تالاب‌های منحصر به فرد است که بخش زیادی از معیشت مردم منطقه به آن وابسته است و بدون توجه به این موضوع نمی‌توان تالاب را احیا کرد.
مدیر پروژه ملی احیای هامون افزود: در حال حاضر در حاشیه تالاب حدود ۵۰ تا ۶۰ روستا و ۳ شهر داریم که معیشت آن‌ها به هامون گره خورده است.باید توجه کنید که معیشت اغلب مردم منطقه از طریق صیادی بوده است که اغلب در جزایری تحت عنوان «تختک‌ها» مشغول به کار بوده‌اند. از این رو طرح احیای هامون به صورت پایلوت در ۶۰ روستا و حدود ۴۰ تختک شروع شده است. همچنین جامعه گاوداران نیز در این پروژه دیده شده‌اند.
رقابت‌ها در منطقه را به رفاقت تبدیل می‌کنیم
وی با اشاره به اینکه بسیاری از ساکنان حاشیه هامون به علت خشکسالی از این منطقه مهاجرت کردند، افزود: در حال حاضر یکسری منابع آبی در اطراف هامون وجود دارد، اما این منابع به هامون نمی‌رسد. شاید خشکسالی و ایجاد سد در مناطق بالا دست کشور افغانستان از دلایل این موضوع باشد، اما دلیل اصلی آن است که در منطقه رقابتی بین بهره‌برداران مختلف آب شکل گرفته است.یعنی بهره‌برداران و افرادی که معیشت‌شان به طور مستقیم با تالاب در ارتباط است برای استفاده بیشتر از منابع آبی در رقابت تنگاتنگ هستند البته، چون تعداد کسانی که معیشت‌شان به طور مستقیم به تالاب وابسته بوده کمتر از بهره‌برداران است معمولاً در این رقابت‌ها آن‌ها هستند که آسیب می‌بینند.
سرگزی بیان کرد:ما تلاش داریم با اجرای طرح احیای هامون رقابت‌ها در این منطقه را به رفاقت تبدیل کنیم. اولین موضوع ارتقای ظرفیت‌ها و هماهنگی‌ها بین مردم است، به این معنی که دانش مردم در مورد هامون بالا برود و شناختی در مورد مزایا و برکات آن داشته باشند. می‌دانیم، چون آب از خارج کشور می‌آید و ورود آن غیرقابل پیش‌بینی است بهره‌برداران مجبورند فوری از آب استفاده کنند و معمولاً با کشت محصولات پر آب بر است که راندمان تولید محصول پایینی این آب به هدر می‌رود و سود زیادی هم نصیب مردم نمی‌شود، به همین جهت ضروری است معیشت مردم به منابعی غیر از منابع آب و خاک گره بزنیم تا این رقابت برای مصرف بیشتر آب از بین برود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از اهداف مهم پروژه احیای هامون ایجاد معیشت جایگزین و توسعه کشاورزی سازگار با اقلیم است. کشاورزان باید بدانند دیگر نمی‌توانند از منابع آبی آن‌طور که می‌خواهند استفاده کنند و به شیوه‌های کشت سنتی ادامه دهند و باید تحولی در کشاورزی با توجه به اقلیم صورت گیرد. نحوه کشاورزی فعلی با اقلیم این استان سازگار نیست و آب به اندازه گذشته وجود ندارد. همچنین افغانستان دیگر آن دولت ناپایدار و در حال جنگ نیست که مدیریت درستی بر منابع آبی نداشته باشد. آن‌ها هم در حال توسعه هستند و در حال حاضر این کشور به عرصه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شده پس لازم است بازنگری در خصوص نحوه کشاورزی داشته باشیم و به سمت کشاورزی مکانیزه مناسب با اقلیم برویم.
مدیر پروژه ملی احیای هامون خاطرنشان کرد: افغانستان بهره‌برداری زیادی از هامون ندارد و احیای این تالاب از اولویت‌های این کشور نیست، اما اگرهامون خشک شود این کشور تحت تأثیر گرد و غبار‌ها قرار می‌گیرد. به همین منظور یکی از بحث‌های اصلی پروژه ایجاد هماهنگی برای تشکیل گروه‌های تخصصی و مشترک با کشور افغانستان است. در واقع تلاش داریم با فراهم‌سازی زمینه بازدید مسئولان این کشور آن‌ها متوجه اقداماتی شوند که جلوی خسارت را گرفته است تا شاید همکاری بیشتری با ما داشته باشند. می‌خواهیم آن‌ها متوجه شوند که اگر آب وارد هامون شود هر دو کشور از آن بهره می‌برند.
وی در خصوص ایجاد مشاغل جایگزین گفت: طرح‌های زیادی در این زمینه تهیه شده که بخش مهمی از آن در زمینه‌های اشتغال نوین در منطقه است. مثلاً در حوزه شیلات تلاش داریم صیادان را به سمت پرورش ماهیان خاویاری که ارزش افزوده مناسبی دارد هدایت کنیم. یا بحث پرورش زالو، ماهیان زینتی و... را برای ایجاد اشتغال در منطقه توسعه دهیم.
سرگزی مدیریت آب و خاک را یکی دیگر از اهداف این طرح عنوان کرد و گفت: در تلاش هستیم راندمان آب و خاک در سطح مزرعه را بالا ببریم تا آب اضافی را به جا‌هایی برسانیم که خاک نیاز بیشتری برای آبرسانی دارد. تأکید اصلی پروژه احیای هامون کار با مردم بوده و همین موضوع تفاوت اصلی آن با دیگر طرح‌ها است. پروژه هامون زیر نظر undp با نظارت اتحادیه اروپا انجام خواهد شد و تأکید آن بر استفاده از ظرفیت نیرو‌ها و گروه‌های مردمی است. می‌خواهیم یک انسجام سازمانی در این مسیر رخ دهد. این پروژه قرار است در یک بازه زمانی پنج ساله اجرا شود، اعتبارات پروژه اعتباراتی است که در راستای ایجاد اشتغال جایگزین در منطقه هزینه خواهد شد.
در احیای تالاب‌ها باید به حوضه آبخیز آن توجه شود
«مسعود باقر‌زاده کرمی»، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این زمینه اظهار داشت: ما در خصوص هامون مانند بقیه تالاب‌ها برنامه مدیریت زیست بومی را طراحی کرده‌ایم که به تمام جوانب کار توجه دارد. این برنامه را قبل از برنامه چهارم، از طریق طرح بین‌المللی که با برنامه عمران سازمان ملل داشتیم، انتخاب کرده‌ایم. با توجه به این برنامه باید در احیای تالاب‌ها به حوضه آبخیز آن توجه شود یعنی باید در این زمینه جامع‌نگری داشته باشیم. در واقع اگر بخواهیم تالابی را احیا کنیم، باید با برطرف کردن مشکلات جوامع محلی و در کل تمام موضوعات آن را احیا کنیم. ضروری است طرح ما یکجانبه نباشد در غیر این صورت بلایی سر ما می‌آید که در دریاچه ارومیه اتفاق افتاد. در آن طرح با وجود آنکه ما پارک ملی را در بالاترین سطح حفاظت می‌کردیم، اما دریاچه خشک شد. چون به حوضه آبخیز، معیشت‌های اطراف و فعالیت‌های اقتصادی توجه نداشتیم، اما در مورد هامون این اتفاق رخ نخواهد داد.
وی ادامه داد: البته باید به این نکته توجه داشته باشید که هامون یک تالاب بین مرزی است و بخش زیادی از حوضه آبخیز آن در کشور همسایه افغانستان قرار دارد، از همین رو حضور مجامع بین‌المللی در طرح احیای آن بسیار مثمرثمر خواهد بود. چون این حوضه آبخیز بین دو کشور مشترک است، حضور نفر سوم می‌تواند هر دو کشور را موظف به انجام کار بکند؛ بنابراین ما برای احیای هامون مذاکراتی را با اتحادیه اروپا داشتیم و از آن‌ها درخواست کرده‌ایم یکسری حمایت‌های زیست محیطی از کشور بویژه در مورد زیستگاه‌های مشترک داشته باشند.
باقر‌زاده کرمی افزود: درحال حاضر برنامه‌ای برای احیای تالاب هامون در نظر گرفته شده، اما باید در نظر داشته باشید هامون یک تالاب مرزی است که ۹۰ درصد حوضه آبخیز آن در کشور افغانستان قرار دارد از این‌رو فرآیند تدوین و مطالعه برنامه مدیریتی آن با سایر تالاب‌های کشور تفاوت دارد. به همین جهت ما باید ابتدا برنامه‌های خود را برای مدیریت بخش داخلی تالاب در نظر بگیریم و پس از آن شرایط را برای مذاکرات منطقه‌ای فراهم کنیم. البته ما در نظر داریم با ساماندهی سه ذینفع اصلی یعنی دامداران، صیادان و کشاورزان در بخش سفلای حوضه هیرمند تا اولیا که سمت افغانستان است سطح مصرف آب را پایین بیاوریم و بعد از آن با کشور افغانستان رایزنی و تجارب خودمان را به آن‌ها منتقل کنیم و به آن‌ها بگوییم که به صورت مشترک هامون را مدیریت کنیم. در حقیقت ما به دنبال حفظ تالاب هامون در هر دو کشور هستیم، اما این پروژه را از کشور خودمان شروع کرده‌ایم تا با ساماندهی بهره‌برداران و ایجاد معیشت‌های جایگزین فشار را از روی تالاب برداریم و بعد از آن این تجارب را به کشور افغانستان منتقل کنیم. اگر این طرح موفق باشد، می‌توانیم در بسیاری از حوضه‌های مشترک مانند «هورالعظیم» یا «اترک» نیز این تجارب را به کار بگیریم.