سینمای دفاع مقدس از اوج تا تنزل/حاتمی‌کیا ستاره درخشان ژانر جنگ
- ژانر دفاع مقدس تنها ژانری است که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سینمای ایران به وجود آمد و طی سالیان گذشته با ساخت فیلم‌های درخشانی تجلی یافته است. جشنواره فیلم مقاومت که اینک در حال برگزاری است بی شک در رشد و تجلی فیلم‌های مرتبط با دفاع مقدس و انقلاب اسلامی بی تأثیر نبوده است.
سینمای جنگ و دفاع مقدس در ایران به دو دسته زمان جنگ تحمیلی و پس از جنگ تحمیلی تقسیم می‌شود که در هر دو دسته آن تعداد زیادی فیلم‌های بلند و کوتاه ساخته شده که برخی از آن‌ها در جشنواره‌های داخلی و خارجی نیز بسیار خوش درخشیده اند.
طی این سال‌ها فیلمسازان زیادی در سینمای کشورمان به عنوان یک سینماگر مولف مبادرت به ساخت فیلم‌های داستانی جنگ و هشت سال دفاع مقدس نموده اند که از میان آن‌ها افرادی همچون «ابراهیم حاتمی کیا»، زنده یاد «رسول ملاقلی پور»، «کمال تبریزی»، «احمدرضا درویش» و ... زبانزد و ستاره‌های درخشان سینمای جنگ هستند و بهترین فیلم‌های داستانی هشت سال دفاع مقدس را برای سینمای ایران به ارمغان آورده اند.
همچنین در حوزه مستند سازی جنگ نیز از همان روز‌های آغازین جنگ تحمیلی تا کنون فیلمسازان زیادی از آماتور گرفته تا حرفه‌ای مبادرت به ساخت فیلم نموده اند که در این میان جایگاه شهید «سید مرتضی آوینی» فراموش نشدنی است.
اما سوالی که در اینجا به وجود می‌آید این است که چرا در حوزه سینمای دفاع مقدس تنها تعداد اندکی فیلمساز توانسته اند فیلم‌های شاخص و ارزشمند تولید نماید و گوشه‌ای از حقایق جنگ را به تصویر بکشند؟ مگر سینمای دفاع مقدس به عنوان تنها گونه سینمای بومی و ملی ما نباید از تمامی گونه‌های سینمایی دیگر متمایز باشد و نگاه ویژه مخاطبان، سینماگران و مسئولین را به سوی خود معطوف نماید؟ چرا امروزه تنها از سینمای دفاع مقدس نامی و جشنواره‌ای با نام «جشنواره فیلم مقاومت» باقی مانده است؟ چرا تولیدات سینمای ارزشمند دفاع مقدس روز به روز چه از لحاظ تولید و چه از منظر ساختار تنزل پیدا کرده و هیچ کس به فریاد این سینمای مهم و ارزشمند نمی‌رسد؟ مگر سینمای دفاع مقدس به عنوان یک سینمای ملی نباید در دل تمامی مخاطبان سینمای ایران جایگاه ویژه‌ای داشته باشد، پس چرا این سینما بدین سان مهجور واقع شده است؟
نکته‌ای واضح و آشکار این که است سینمای پر افتخار دفاع مقدس امروزه جایگاه خود را به کلی از دست داده. این سینمای غنی و پربار که تا دو دهه قبل و در ایام جنگ تحمیلی و سال‌های ابتدایی پس از آن بسیار فعال بود امروزه مانند محتضری در بستر مرگ افتاده و اگر جشنواره فیلم مقاومت طی سال‌های اخیر برگزار نمی‌شد مسلماً تاکنون به واسطه اهمال کاری‌های مدیران فرهنگی و سینمایی از یاد‌ها و خاطره‌ها رفته بود.
سینمای دفاع مقدس از لحاظ موضوعی بسیار پربار است و مقتضیات اجتماعی و فرهنگی ایجاب می‌نماید که به این سینما توجه ویژه‌ای شود، اما متاسفانه نه تنها نگاه ویژه‌ای به مقوله فیلم‌های دفاع مقدس صورت نمی‌پذیرد بلکه همان نیم نگاه پیشین نیز تا حدودی از بین رفته و سینمای دفاع مقدس بسیار بی تحرک شده و مرتباً در حال درجا زدن است که این مهم نیاز به آسیب شناسی دارد.
یکی از دلایل مهم درجا زدن و یا عقبگرد سینمای دفاع مقدس نگاه مدیران و مسئولان سینمایی است که هیچ یک نگاهی مشترک به این سینما نداشته اند و دیدگاه‌های بعضاً ضد و نقیض شان باعث گردیده تا این سینما دچار آسیب‌های جبران ناپذیر و جدی شود. اعمال سلیقه‌های متضاد مدیران سینمایی به سینمای دفاع مقدس باعث گردیده که این نوع سینما دچار سرگشتگی و حیرانی شود و راه خود را گم کند.
دلایل عدم موفقیت سینمای دفاع مقدس در ایران تنها به همین جا محدود نمی‌شود بلکه عدم رعایت استاندارد‌های جهانی فیلم‌های جنگی در سینمای دفاع مقدس، عدم درک کافی فیلمساز از دیدگاه مخاطبان، عدم نگارش فیلمنامه‌های جنگی مبتنی بر واقعیت، عدم پرداختن به سوژه‌های بکر و ناب، هزینه‌های بالای تولید و امثالهم طی سالیان گذشته باعث ایجاد تنزل در سینمای دفاع مقدس شده است.
بی توجهی به سینمای مهم و ارزشمند دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مقاومت در حالی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در این خصوص فرموده‌اند: «هشت سال دفاع مقدس ما صرفاً یک امتداد زمانی و فقط یک برهه زمانی نیست؛ گنجینه عظیمی است که تا مدت‌های طولانی ملت ما می‌تواند از آن استفاده کند، آن را استخراج کند و مصرف کند و سرمایه گذاری کند».
بی تردید این وظیفه یکایک مدیران و مسئولان فرهنگی و سینمایی است که برای سینمای دفاع مقدس و مقاومت در سیاست‌های کلان شان سهم ویژه‌ای قائل شوند و از فیلمسازان دغدغه‌مند این حوزه که بسیار هم هستند دعوت به کار کرده و خون تازه‌ای در رگ‌های این سینمای ارزشمند و مهم جاری سازند؛ نکته‌ای که متأسفانه این روز‌ها عکس آن را شاهد هستیم چرا که در حال حاضر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد‌های مرتبط عملا تلاشی در این زمینه نمی‌کنند.
یادداشت از سیدرضا منتظری عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران