آیت‌الله قدوسی؛ از «تحول در دادستانی انقلاب» تا «مقابله با عناصر تهدیدکننده امنیت مردم» و «پیگیری پرونده نفوذی‌های منافقین»
شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۲ مرداد ۱۳۰۶ در زمان استبداد سیاه رضاخانی در خانواده‌ای روحانی در شهر نهاوند به دنیا آمد. پدرش آخوند ملا احمد، از مجتهدان و عالمان بزرگ شهر نهاوند بود که پس از سالها تحصیل در حوزه علمیه نجف و استفاده از درس بزرگانی، چون آیت‌الله میرزا محمد حسن شیرازی، آیت‌الله میرزا حبیبالله رشتی و آیت‌الله آخوند خراسانی، به درجه اجتهاد نایل شده، به زادگاه خویش برگشته بود و به ارشاد مردم و رسیدگی به امور مختلف آن دیار می پرداخت. دوران کودکی و نوجوانی آیت‌الله قدوسی، تحت تعلیم و تربیت چنین پدری، عالم و با تقوا، و مادری پرهیزکار سپری شد.
آیت‌الله قدوسی مقدمات تحصیل را در مکتبخانه و نزد پدر آموخت و سپس وارد آموزشگاههای جدید شد. وی در سال۱۳۲۱ و در پانزده سالگی برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد.
کسب فیض از محضر امام خمینی (ره)
آیت‌الله قدوسی درسهای مقدمات و سطح حوزه علمیه را از محضر اساتیدی مانند شهید صدوقی آموخت و در درس خارج آیت‌الله بروجردی و امام خمینی (ره) شرکت کرد و در سال۱۳۴۱ به درجه اجتهاد رسید. وی همراه با مرتضی مطهری و سید محمد حسینی بهشتی در درس علامه طباطبایی حاضر می‌شد.
همکاری با آیت‌الله کاشانی
وی در جریان ملی شدن صنعت نفت در سال۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ با آیت الله کاشانی همکاری و با فداییان اسلام نیز ارتباط برقرار کرده و از حامیان نواب صفوی بود. آیت‌الله قدوسی در همان سالها، آموزشهای نظامی را در مناطق کوهستانی گذراند. وی همچنین در نهاوند در مقابل فعالیت‌های حزب وابسته به بیگانه توده جبهه‌گیری کرد.
تشکیل گروه برای مقابله با رژیم ستمشاهی
با پیش آمدن مسئله کاپیتولاسیون در ۴ آبان ۱۳۴۳ و سخنرانی کوبنده حضرت امام خمینی (ره) در اعتراض به این مسئله که منجر به دستگیری ایشان در ۱۳ آبان و تبعید به ترکیه شد، جامعه مدرسین با اعتراض شدید اقدام به انتشار اعلامیه‌ها و نشریات مخفی کرد. به علت شدت اختناق و فشار وارده از سوی رژیم ستمشاهی، شاگردان دلسوخته امام (ره) از جمله شهید قدوسی بر آن شدند که کیفیت مبارزه را متناسب با وضع پراختناق تغییر دهند. این امر مقدمه تشکیل یک گروه سازمان یافته و مخفی از مدرسین و اساتید حوزه شد. این تشکیلات مخفی به بهانه بررسی و اصلاح امور حوزه برگزار می‌شد ولیکن به طراحی مبارزه با رژیم ستمشاهی می‌پرداخت. شهید قدوسی از موسسین این تشکل بود.
این مجموعه برای مبارزه با رژیم ستمشاهی، اصلاح نظام آموزشی حوزه و ایجاد تحرک در شخصیت‌های مبارز، فعالیت می‌کرد. در فروردین ۱۳۴۵، اساسنامه گروه به دست ساواک افتاد و اعضای آن تحت تعقیب قرار گرفتند. آیت‌الله قدوسی هم که مسئولیت اطلاعات و اخبار این سازمان را عهدهدار بود، دستگیر و همراه برخی دیگر از اعضای این گروه در زندان قزلقلعه زندانی و شکنجه شد.
تأسیس مدرسه حقانی
آیت‌الله قدوسی پس از آزادی از زندان رژیم ستمشاهی به قم رفت و همراه شهید آیت‌الله بهشتی کوشید با حفظ اصالتهای حوزه و تکیه بر امتیاز‌ها و ویژگیهای نظام حوزوی، برنامههای جدیدی طراحی کند. برنامهریزی دقیق، استفاده از روشهای ارزشیابی، آزمونهای منظم و نظارت مستقیم بر متون درسی، از جمله برنامههای او در این راستا بود. چنین تفکری به تأسیس مدرسه حقانی در سال ۱۳۳۹ انجامید.
یکی از فصول درخشان زندگی پربرکت شهید قدوسی تأسیس مدرسه حقانی بود که با همیاری جمعی از اساتید از جمله شهید آیت‌الله دکتر بهشتی و آیت‌الله جنتی انجام گرفت. تأسیس این مدرسه نه تنها یک حرکت صرفا فرهنگی، علمی و تربیتی نبود بلکه همان طور که بعد‌ها معلوم شد یک حرکت سیاسی دقیق و حساب شده‌ای بود که بعد از قیام ۱۵ خرداد و تبعید امام (ره) به وقوع پیوست. شاگردان تربیت شده این مدرسه بعد از انقلاب نقش ویژه‌ای در ایجاد و اداره برخی از نهاد‌های حساس برعهده گرفتند.
مکتب توحید
از فعالیت‌های دیگر آیت‌الله قدوسی در پیش از انقلاب که در جهت آشنایی بانوان با اعتقادات و مبانی فکری اسلام نقش بسزایی داشت، تأسیس «مکتب توحید» در سال ۱۳۵۲ بود. مکتب توحید در طول سال‌های پیش از انقلاب با آموزش اسلامی به زنان توانست نیرو‌هایی را تربیت کند که در بسیج زنان برای تحقق انقلاب نقش داشتند. بعد از انقلاب این مرکز تبدیل به حوزه علمیه خواهران شد.
آیت‌الله قدوسی در آستانه ورود امام خمینی (ره) به ایران، یکی از اعضای فعال کمیته استقبال از ایشان بود. این عالم اخلاقمدار و انقلابی در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی از سوی حضرت امام خمینی(ره) مأمور شد تا در دادگاه‌های انقلاب در تهران متصدی مقام قضاوت شود و پس از مدتی نیز از سوی بنیانگذار انقلاب اسلامی به عنوان دادستان کل انقلاب منصوب شد.
انتصاب به سمت دادستانی کل انقلاب
در واقع، پس از گذشت چند ماه از پیروزی انقلاب، دادگاه‌های انقلاب با مشکلات زیادی درگیر بود که این امر مسئولین را واداشت تا برای این وضعیت راه‌حلی بیابند. در چنین شرایطی بود که طی حکمی از سوی امام خمینی (ره)، آیت‌الله قدوسی به سمت دادستانی کل انقلاب منصوب شد.
آیت‌الله قدوسی در نخستین گام برای ساماندهی مطلوب دادگاه‌های انقلاب، آیین‌نامه این دادگاه‌ها را تدوین کرد و برخی از نیرو‌های کارآمد معتقد به انقلاب را وارد سیستم قضایی کرد.
روایتی از مدیریت نمونه آیت‌الله قدوسی در دادستانی انقلاب
آیت‌الله جنتی سال ۹۴ به مناسبت سالگرد شهادت آیت‌الله قدوسی طی گفت‌وگویی با پایگاه اطلاع رسانی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پیرامون تصدی دادستانی کل انقلاب توسط شهید قدوسی و موقعیت حاکم بر دادستانی در آن زمان گفت:
«آیت الله قدوسی وقتی متصدی دادستانی کل انقلاب شد که نه ضوابطی بر دادسرا‌ها حاکم بود، نه افراد معتمد و وزینی در رأس همه کار‌ها بودند، یعنی موقعی که به اقتضای طبع انقلاب، دادسرا‌ها و دادگاه‌ها با فرمان امام (ره) به وجود آمدند، هنوز هیچ قانونی تصویب نشده بود که بتواند در هر مورد راهنمای مسئولین باشد. حتی ضوابط شرعی نیز منقح نبودند و معمولاً اشخاص برحسب تشخیص خود و با توجه به کلیات پذیرفته شده شرعی و قانونی و غالباً با اعمال سلیقه کار می‌کردند. چاره‌ای هم جز این نبود، لذا در هر مقطعی لازم بود حرکتی پدید آید و گوشه‌ای را اصلاح کنند، گاه مصوبات شورای انقلاب تعیین‌کننده بود و گاه اقدامات مقام معظم رهبری. انتصاب شهید قدوسی به مقام دادستانی کل انقلاب هم به‌منظور پایان‌بخشیدن به برخی از بی‌ضابطگی‌ها و بی‌نظمی‌ها بود. امام (ره) با اعتماد کاملی که نسبت به مدیریت و تقوای ایشان داشتند، این سمت را به وی واگذاشتند. درجه اعتماد امام (ره) به شهید قدوسی چندان بود که چند نوبت آقای قدوسی به عللی استعفا دادند، ولی پذیرفته نشد. با آمدن او افراد زیادی تصفیه شدند، دادسرای کل و زندان اوین و بسیاری از دادگاه‌ها دقیقاً کنترل می‌شدند و تنها، انعطاف‌ناپذیری او بود که توانست در مقابل همه جریان‌ها بایستند و گاه یک‌تنه به جنگ خودمحوری‌ها و توطئه‌های فردی و جمعی برود. وی طلاب فاضل و متدین مدرسه را به همکاری خواند و با آن‌ها بسیاری از خلأ‌های ناشی از تصفیه‌ها را پر کرد. در موارد مشکوک فقهی و بسیاری از مسائل مختلف با امام (ره) ملاقات می‌کرد و پاسخ‌های لازم را می‌گرفت».
مقابله با عناصر ضدانقلاب و تهدیدکننده امنیت مردم
اما یکی از اقدامات مهم و اساسی شهید قدوسی در زمان تصدی دادستانی انقلاب ، مبارزه و مقابله با عناصر ضدانقلاب و منافقی بود که امنیت مردم را به مخاطره انداخته بودند و به صورت مستمر علیه انقلاب اسلامی توطئه می‌کردند. در همین راستا با مشارکت آیت‌الله قدوسی اطلاعیه‌ای مبنی بر ممنوعیت مسلح بودن احزاب و گروه‌های غیر رسمی صادر شد. پس از صدور اطلاعیه مزبور، گروهک‌هایی نظیر منافقین، با امتناع از تحویل سلاح‌های خود، ماهیت پلید و ضدمردمی و ضدانقلابی‌شان را نشان دادند.
پیگیری پرونده نفوذی‌های منافقین
آیت‌الله قدوسی را باید از نخستین افشاء‌کنندگان چهره پلید و جنایتکارانه گروهک تروریستی منافقین دانست که در مقام دادستانی انقلاب در راستای شناسایی و کشف نفوذی‌های این گروهک تروریستی در دستگاه‌های مختلف کشور همت گماشت.
پس از انفجار دفتر نخست‌وزیری در ۸ شهریور ۶۰ و شهادت شهیدان رجایی و باهنر به دست عوامل جنایتکار گروهک تروریستی منافقین، عناصر این گروهک برای ردگم‌کنی، «مسعود کشمیری» از عاملین این جنایت را در زمره شهدای حادثه انفجار دفتر نخست‌وزیری جا زدند اما آیت‌الله قدوسی در مقام دادستانی کل با ذکاوتی مثال‌زدنی به پرونده پروژه جنازه‌سازی برای کشمیری از سوی منافقین رسیدگی کرد و این موضوع را افشاء کرد.
روایت شهادت
برخورد قاطعانه آیت‌الله قدوسی با عناصر جنایتکار گروهک منافقین، سبب خشم و کینه این عناصر ضدمردمی از دادستان شجاع و انقلابی کشور شد لذا نقشه ترور آیت‌الله قدوسی را با عاملیت یکی از عناصر نفوذی در دفتر دادستانی به نام «فخارزاده کرمانی» کشیدند. بدین ترتیب در ۱۴ شهریور ۱۳۶۰ آیت‌الله قدوسی بعد از ۳۱ ماه حضور در سمت دادستانی انقلاب، در حالی که ۸ ماه از شهادت فرزندش «محمدحسن» در عملیات هویزه می‌گذشت، در جریان بمبگذاری در دادستانی انقلاب در چهارراه قصر تهران ترور شد و به شهادت رسید.
بعد‌ها معلوم شد «فخارزاده کرمانی» فرد نفوذی در دفتر دادستانی دقایقی قبل از انفجار در بخش زیرین اتاق آیت‌الله قدوسی بمبی آتش‌زا تعبیه کرده و به سرعت از این مکان خارج شده است. این چنین بود که در ساعت ۸:۴۰ روز ۱۴ شهریور ۱۳۶۰ انفجار مهیبی در زیر دفتر آیت‌الله قدوسی رخ داد، به نحوی که دیوار پشت سر او جدا شده و او را از اتاقش در طبقه دوم به کف حیاط دادستانی پرت کرد. آیت‌الله قدوسی که به شدت مجروح شده بود ابتدا به بیمارستان ۵۰۱ ارتش و سپس به بیمارستان شهدا انتقال یافته و تحت عمل جراحی قرار گرفت، اما وی در نهایت به دلیل خونریزی شدید مغزی به شهادت رسید.
نگذارید چهره شهید گرانقدری مثل شهید قدوسی در زیر غبار فراموشی‌ها پنهان بماند
رهبر معظم انقلاب درخصوص ضرورت تکریم یاد و خاطره شهید گرانقدر آیت‌الله قدوسی می‌فرمایند: «نگذارید چهره شهید گرانقدری مثل شهید قدوسی در زیر غبار فراموشی‌ها پنهان بماند. متاسفانه من می‌بینم که از شهید قدوسی یاد زیادی نمی‌شود. البته عکس و نام ایشان هست ولی آن مقدار که لازم است حضور ایشان تامین بشود من نیافتم».