دادگاه‌های آنلاین، ابتکار دستگاه قضا برای تسهیل امور قضایی و حقوقی مردم/ از برگزاری دادگاه‌های الکترونیک بین‌استانی تا احقاق‌حقِ آنلاینِ شُکاتی که در خارج هستند
اما یکی از این سامانه‌ها و فرآیندهای هوشمند و الکترونیک که امور قضایی و حقوقی مردم را به سهولت رسانده است، برگزاری دادگاه‌های آنلاین است.
صرفه‌جویی در وقت و هزینه و ایجاد تسهیل و تسریع در امور قضایی مردم با برگزاری دادگاه‌های آنلاین
دادگاه‌های آنلاین که در زمره خدمات هوشمند و الکترونیک جدید دستگاه قضایی است برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه و ایجاد تسهیل و تسریع در امور قضایی مردم بسیار مثمرثمر بوده است. با برگزاری دادگاه‌های آنلاین، اعزام و انتقال متهمان و رفت و آمد اصحاب دعوا به مراجع قضایی به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.
خاستگاه قانونی استفاده از ویدئوکنفرانس در برگزاری جلسات دادگاه به مواد ۱۷۵، ۳۵۵ و ۶۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری و همچنین ماده ۲۵ آیین‌نامه استفاده از سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای باز می‌گردد.
تصریح مواد ۱۷۵و ۶۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری بر بکارگیری سامانه‌های هوشمند
ماده ۱۷۵ قانون آیین دادرسی کیفری تصریح دارد: استفاده از سامانه‌های (سیستم‌های) رایانه‌ای و مخابراتی، از قبیل پیام‌نگار (ایمیل)، ارتباط تصویری از راه دور، نمابر و تلفن، برای طرح شکایت یا دعوی، ارجاع پرونده، احضار متهم، ابلاغ اوراق قضایی و همچنین نیابت قضایی با رعایت مقررات راجع به دادرسی الکترونیکی بلامانع است.
همچنین ماده ۶۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد: بکارگیری سامانه‌های ویدئوکنفرانس و سایر سامانه‌های ارتباطات الکترونیکی به منظور تحقیق از اصحاب دعوی، اخذ شهادت از شهود یا نظرات کارشناسی در صورتی مجاز است که احراز هویت، اعتبار اظهارات فرد مورد نظر و ثبت مطمئن سوابق، صورت پذیرد.
برگزاری دادگاه‌های الکترونیک با توجه به زیرساخت فراهم شده توسط قوه قضاییه و مرکز آمار و فناوری اطلاعات آن، در دوران کرونا رونق گرفت و موجبات سهولت کار اصحاب دعوا را فراهم آورد؛ به نحوی که طی مدت اخیر بالای ۴۰ درصد دادگاه‌های حقوقی استان خراسان جنوبی به‌صورت آنلاین برگزار شد. در سایر استان‌ها و نقاط کشور نیز دادگاه‌های آنلاین در حال برگزاری است.
رضایت شاکی ایرانی مقیم سئول از دادگاه آنلاین برگزار شده در ایران
در یک نمونه از دادگاه‌های آنلاین، جلسه رسیدگی به شکایت یکی از ۲۹ نفر شاکی پرونده‌ای که تقاضای احقاق حق کرده و هم‌اکنون در سئول پایتخت کشور کره جنوبی زندگی می‌کند در روز دوشنبه ۳۰ تیر ماه ۹۹ در شعبه اول دادیاری دادسرای شهرستان بیرجند به صورت آنلاین برگزار گردید.
فرد شاکی در این جلسه دادگاه آنلاین، رضایتمندی کامل خود را از ارتباط برقرار شده به جهت کم‌هزینه بودن جلسه رسیدگی، اعلام کرد و گفت: برای ارائه مستندات شکایت یا اعلام رضایت و یا انصراف خود، باید مسیر کره جنوبی تا ایران را طی می‌کردم و یا وکیل می‌گرفتم که هزینه بسیار زیادی هم از نظر مالی و هم از نظر زمانی برای من داشت، که به لطف الهی با برگزاری دادگاه آنلاین با بهترین روش دادگاه برگزار گردید که یکی از دلایل انصراف من نیز از شکایت صورت گرفته همین برگزاری دادگاه آنلاین بود تا من نیز سهمی در مختومه کردن پرونده و صرفه‌جویی در وقت‌های رسیدگی در دادگاه‌ها داشته باشم.
برگزاری دادگاه آنلاین برای احقاق حق شُکاتی که در آمریکا مستقر بودند
در تاریخ ۱۳ مرداد نیز، دادگاه آنلاینی از طریق فضای اسکای‌روم قوه قضاییه با دو نفر از خواهان پرونده حقوقی در جریان رسیدگی که مقیم شهر‌های لس‌آنجلس و کالیفرنیای آمریکا بودند در دادگستری استان خراسان جنوبی برگزار شد.
در ادامه رسیدگی به این پرونده، مصاحبه آنلاینی با دوتن از افراد خواهان آن پرونده که در کشور آمریکا مقیم بودند صورت گرفت و آنها رضایتمندی کامل خود را از برگزاری این دادگاه اعلام نمودند و بیان داشتند که این شیوه دادگاه در نوع خودش بی‌نظیر است و موجب تسهیل در امر رسیدگی‌های قضایی از جمله حذف هزینه‌های ایاب و ذهاب، صرفه جویی در وقت و زمان و همچنین فضای بدون استرس حضور اشخاص در محاکم قضایی را رقم می‌زند.
محاکمه آنلاین یک کلاهبردار با برگزاری دادگاه ویدئوکنفرانسی بین استانی
استان کرمان به عنوان یکی از استان‌های پیشتاز در استفاده از سیستم‌های نوین ارتباطی است؛ در همین راستا در اول اردیبهشت سال جاری، نخستین جلسه دادگاه ویدئوکنفرانس بین استانی در استان کرمان، برگزار شد و در این دادگاه متهم در استان آذربایجان غربی (شهر ارومیه) بوده و شاکی در کرمان حضور داشته است. جرم مطروحه در این پرونده مربوط به کلاهبرداری اینترنتی بوده و به دلیل محدودیت‌های ناشی از بیماری کووید ۱۹، برگزاری دادگاه آنلاین در دستور کار قرار گرفت.
یدالله موحد رییس کل دادگستری استان کرمان درخصوص پرونده این دادگاه الکترونیک گفت: محاکمه مربوط به فردی بود که ضمن تماس تلفنی با افراد به بهانه برنده شدن یک سفر زیارتی آنها را به پای دستگاه عابر بانک کشانده و با استفاده از شگرد‌های مجرمانه به صورت اینترنتی از حساب طعمه‌های خود مبالغی را برداشت می‌کرد. پس از شکایت شاکی با ارسال نیابت قضایی به استان آذربایجان غربی، متهم تحت پیگرد قرار گرفت و پس از دستگیری، جلسه محاکمه وی به صورت آنلاین برگزار شد.
برگزاری دادگاه‌های آنلاین در هرمزگان
در نمونه دیگری از برگزاری دادگاه‌های آنلاین، در تاریخ ۱۲ مرداد، دادگاه آنلاینی در شهرستان میناب از طریق ارتباط الکترونیک با دادسرا و زندان بندرعباس برگزار شد. «مجتبی قهرمانی» دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان هرمزگان در گفت‌وگو با میزان پیرامون نحوه برگزاری دادگاه مزبور، گفت: در راستای رسیدگی به پرونده‌ای که دیوان عالی کشور به دادگاه میناب به عنوان شعبه هم عرض ارجاع داده است، به دلیل زندانی بودن متهم در ندامتگاه بندرعباس و همچنین ضرورت حضور نماینده دادستان، ارتباط آنلاین میان دادگاه مربوطه در شهرستان میناب با دادسرای عمومی و انقلاب بندرعباس و زندان این شهرستان صورت پذیرفت و رسیدگی به این پرونده از طریق دادرسی الکترونیک انجام شد.
دادستان مرکز استان هرمزگان بر روی این نکته نیز تاکید کرد که هم‌اکنون امکان برگزاری دادگاه‌های آنلاین در سریعترین زمان ممکن در استان فراهم شده که تلاش‌های معاونت آمار و فناوری اطلاعات و حمایت‌های همه جانبه ریاست کل دادگستری استان و همچنین استقبال قضات از این موضوع نتیجه تحقق این امر مهم است.
در خردادماه سال جاری نیز «علی صالحی» رییس کل دادگستری استان هرمزگان به خبرنگار میزان گفته بود: در راستای توسعه خدمات الکترونیک قضایی در زندان‌ها، فرآیند اعزام برخی از زندانیان به دادگاه حذف و جلسات رسیدگی از طریق ویدئو کنفرانس برگزار می‌شود و در همین راستا در اولین روز از اجرای این طرح، جلسه دادگاه ۱۰ نفر از زندانیان در استان هرمزگان به صورت آنلاین برگزار شد.
برگزاری دادگاه الکترونیک در سیستان و بلوچستان
در تاریخ ۱۶ مرداد، دادگاه آنلاینی در دادگاه کیفری استان سیستان و بلوچستان برگزار شد؛ «محمدی صادق» سرپرست مدیریت نرم‌افزار دادگستری کل استان سیستان و بلوچستان در خصوص برگزاری این دادگاه الکترونیک، گفت: با توجه به محدوده جغرافیایی و پراکندگی حوزه‌های قضایی استان سیستان و بلوچستان و مخاطرات امنیتی در اعزام زندانی به دادگاه‌ها و هزینه‌های اعزام زندانی، با راه‌اندازی سامانه دادگاه الکترونیکی گام مهمی در کاهش هزینه‌های اعزام در استان سیستان و بلوچستان برداشته شد.