دستگاه قضایی در مسیر هوشمندسازی صددرصدی/ سامانه‌هایی که به تعیین‌تکلیف امور قضایی و حقوقی مردم سرعت و سهولت بخشیده‌اند
بنا به گفته «عیسی زارع‌پور» رییس مرکز آمار و انفورماتیک قوه قضائیه، از ۳۰ سامانه هوشمند و الکترونیک جدید در دستگاه قضایی، ۲۰ سامانه مربوط به دادگستری جمهوری اسلامی و بقیه مربوط به سامانه‌های تابع قوه قضاییه هستند.
سامانه خودکاربری وکلا
«سامانه خودکاربری وکلا»؛ یکی از سامانه‌های هوشمند جدید در دستگاه قضایی است که براساس آن وکلا بدون نیاز به مراجعه به مراکز قضایی می‌توانند از منزل و محل کارشان تمام کار‌های خود را از ارسال شکواییه، تنظیم دادخواست، ارسال لایحه، ثبت قرارداد‌ها تا حتی تمدید پروانه با کارتابل ویژه‌ای که برایشان پیش‌بینی شده انجام دهند.
سامانه‌های «خودکاربری کارشناسان رسمی» و «خودکاربری نمایندگان حقوقی دستگاه‌ها»
همچنین در سال گذشته نیز سامانه‌های «خودکاربری کارشناسان رسمی» و «خودکاربری نمایندگان حقوقی دستگاه‌ها» در مراجع قضایی راه‌اندازی شده بود؛ سامانه‌هایی که بواسطه آنها، ارجاع به کارشناس رسمی و گرفتن نظریه کارشناس از طریق سیستم هوشمند انجام می‌شود و همچنین نمایندگان حقوقی دستگاه‌ها نیز بدون نیاز به مراجعه به مراکز قضایی یا حتی دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی، بعد از ثبت‌نام در سامانه ثنا و دریافت کد ثنا می‌توانند تمام کار‌های خود را از راه دور انجام دهند.
سامانه هوشمند ثبت و پیگیری اعاده دادرسی از دیوان عالی کشور
«ثبت و پیگیری اعاده دادرسی از دیوان عالی کشور»؛ از دیگر سامانه‌های هوشمند جدید در دستگاه قضایی است؛ با ایجاد این سامانه، مردم استان‌های کشور برای ثبت و پیگیری اعاده دادرسی از دیوان عالی کشور لازم نیست با طی مسافت زیاد به تهران مراجعه کنند بلکه می‌توانند از همان استان محل زیست خود با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، امور مرتبط با پرونده خود را در دیوان عالی کشور پیگیری کنند.
سامانه نوبت‌دهی
«سامانه نوبت‌دهی»؛ سامانه هوشمند دیگری است که از اوایل سال جاری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی راه‌اندازی شده است؛ با وجود این سامانه که در دوران شیوع کرونا بسیار مثمرثمر بود، مردم می‌توانند بدون نیاز به مراجعه به مراکز قضایی، نوبت پیگیری امور قضایی مرتبط با خود را اخذ کنند.
سامانه نظرسنجی از مردم
«سامانه نظرسنجی از مردم»؛ یکی دیگر از سامانه‌های هوشمند جدید در دستگاه قضایی است که در راستای تکریم بیش از پیش ارباب رجوع در شعب و ادارات و مراجع قضایی راه‌اندازی شده است و بواسطه آن، مراجعه‌کنندگان به دستگاه قضایی از طریق پیامکی که برای آنها ارسال می‌شود می‌توانند در مورد واحد قضایی محل رجوع خود و متصدیان مربوطه نظردهی و نمره‌دهی کنند.
سامانه نظرسنجی مزبور شامل همه مراحل مختلف رسیدگی پرونده از تنظیم دادخواست تا مرحله تجدیدنظر می‌باشد؛ این سامانه به گونه‌ای طراحی شده که در هر مرحله رسیدگی، پیامکی حاوی ۶ سوال پیرامون عملکرد متصدیان واحد قضایی به افراد مراجعه‌کننده به مراکز قضایی ارسال می‌شود.
سامانه صدور گواهی عدم سوءپیشینه
«سامانه صدور گواهی عدم سوءپیشینه»؛ از دیگر سیستم‌های هوشمند جدید در دستگاه قضایی است؛ با راه‌اندازی این سیستم، امور قضایی و حتی اقتصادی و اجتماعی مردم به طرز قابل توجهی تسریع یافته است؛ به عبارت دیگر، مردم برای انجام بسیاری از امور خود نیاز به گواهی عدم سوءپیشینه دارند که پیش‌تر این گواهی از طریق پلیس و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ظرف ۱۴ صادر می‌شد، اما اکنون با ایجاد سامانه مزبور، گواهی عدم سوءپیشینه، ظرف یک روز برای مردم صادر می‌شود.
توسعه استعلامات الکترونیکی
«توسعه استعلامات الکترونیکی»؛ از دیگر خدمات هوشمند ارائه شده توسط قوه قضاییه به مردم است؛ در این سامانه‌ها، ۲۰۰ نوع استعلام که عمدتاً در جریان رسیدگی به یک پرونده از دستگاه‌های اجرایی صورت می‌گیرد شناسایی و احصاء شده است. «سرویس استعلام شماره حساب به شکل آنلاین» و «استعلام مانده، موجودی و مسدودی حساب به شکل آنلاین» از نمونه‌های سامانه‌های استعلامات الکترونیکی و هوشمند است.
زارع‌پور رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در جریان جلسه شورای عالی قوه قضاییه در روز دوشنبه ۲۷ مرداد با اشاره به دستور رییس دستگاه قضا برای ساماندهی استعلامات از وضعیت حساب‌های بانکی افراد در جریان دادرسی که باعث دشواری‌هایی برای مردم شده بود، اظهار داشت: طبق توافق صورت گرفته با بانک مرکزی برای حل این مشکل، امکان استعلام از طریق کد ملی افراد برای اطلاع از فهرست بانک‌هایی که در آنها حساب دارند، از میان ۳۵ بانک و مؤسسه اعتباری کشور فراهم شده است و به زودی امکان استعلام برخط وضعیت حساب‌ها نیز برای محاکم فراهم خواهد شد تا مردم برای استعلام‌ها مجبور به مراجعه حضوری به بانک‌ها نباشند.
توسعه مراقبت‌های الکترونیک
«توسعه مراقبت‌های الکترونیک» نیز از دیگر دستاورد‌های هوشمند دستگاه قضایی است که در راستای آن، از ابتدای سال جاری، ۳ هزار پابند الکترونیکی به سازمان زندان‌ها تحویل داده شده است و تا پایان سال نیز ۷ هزار پابند هوشمند دیگر تحویل داده خواهد شد.
در نتیجه همکاری میان مرکز آمار فناوری قوه قضاییه، سازمان زندان‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، بومی‌سازی پابند‌های الکترونیکی در کشور محقق شده است.
برگزاری دادگاه‌های آنلاین
«برگزاری دادگاه‌های آنلاین»؛ از دیگر خدمات هوشمند و الکترونیک جدید دستگاه قضایی برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه و ایجاد تسهیل و تسریع در امور قضایی مردم است. با برگزاری دادگاه‌های آنلاین، اعزام و انتقال متهمان و رفت و آمد اصحاب دعوا به مراجع قضایی به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.
در یک نمونه از دادگاه‌های آنلاین، جلسه رسیدگی به شکایت یکی از ۲۹ نفر شاکی پرونده‌ای که تقاضای احقاق حق کرده و هم‌اکنون در سئول پایتخت کشور کره جنوبی زندگی می‌کند در روز دوشنبه ۳۰ تیر ماه ۹۹ در شعبه اول دادیاری دادسرای شهرستان بیرجند به صورت آنلاین برگزار گردید.
فرد شاکی در این جلسه دادگاه آنلاین، رضایتمندی کامل خود را از ارتباط برقرار شده به جهت کم‌هزینه بودن جلسه رسیدگی، اعلام کرد و گفت: برای ارائه مستندات شکایت یا اعلام رضایت و یا انصراف خود، باید مسیر کره جنوبی تا ایران را طی می‌کردم و یا وکیل می‌گرفتم که هزینه بسیار زیادی هم از نظر مالی و هم از نظر زمانی برای من داشت، که به لطف الهی با برگزاری دادگاه آنلاین با بهترین روش دادگاه برگزار گردید که یکی از دلایل انصراف من نیز از شکایت صورت گرفته همین برگزاری دادگاه آنلاین بود تا من نیز سهمی در مختومه کردن پرونده و صرفه‌جویی در وقت‌های رسیدگی در دادگاه‌ها داشته باشم.
برگزاری دادگاه‌های الکترونیک با توجه به زیرساخت فراهم شده توسط قوه قضاییه و مرکز آمار و فناوری اطلاعات آن، در دوران کرونا رونق گرفت و موجبات سهولت کار اصحاب دعوا را فراهم آورد؛ به نحوی که طی مدت اخیر بالای ۴۰ درصد دادگاه‌های حقوقی استان خراسان جنوبی به‌صورت آنلاین برگزار شد. در سایر استان‌ها و نقاط کشور نیز دادگاه‌های آنلاین در حال برگزاری است.
سامانه سجل کیفری
«سامانه سجل کیفری»؛ از دیگر سیستم‌های هوشمند دستگاه قضایی است که از طریق آن، محکومیت موثر کیفری افراد بررسی می‌شود و چنانچه نام افراد در سامانه مزبور مندرج نباشد برای آنها چراغ سبزی در کارتابل متصدیان قضایی درج می‌شود.
ابلاغ‌های الکترونیکی
«ابلاغ‌های الکترونیکی»؛ از جمله سیستم‌های هوشمند فراگیر در دستگاه قضایی است که طی سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته و در امر رفاه حال مردم و مراجعان به دستگاه قضایی بسیار موثر بوده است؛ طبق اعلام رییس مرکز آمار و فناوری قوه قضاییه، ۸۵ درصد ابلاغ‌های قضایی از طریق الکترونیکی انجام می‌شود.
امنیت شبکه در دستگاه قضایی
علاوه بر سامانه‌های الکترونیک و هوشمند موجود در قوه قضاییه که در سطور بالا به بخش‌هایی از آن اشاره شد و امور قضایی مرتبط با مردم بواسطه این سامانه‌های الکترونیک تسهیل و تسریع شده است، موضوع امنیت شبکه در دستگاه قضایی نیز مطمح‌نظر است و در همین راستا، شبکه‌ای مستقل و یکپارچه در دستگاه قضایی برقرار است که دسترسی به آن از بیرون امکان‌ناپذیر است.
علی‌ایحال، فرآیند هوشمندسازی و توسعه سامانه‌های الکترونیک در قوه قضاییه با شتاب زیادی در حال انجام است و برای این منظور کارگروهی از متخصصان دانشگاهی و حقوقی و قضات با سابقه ایجاد شده است.