طاعون درد بی‌درمان حیات وحش ایران
حسین اکبری، معاون پایش محیط زیست اصفهان می‌گوید: «پارک ملی کلاه قاضی برای نخستین بار زمستان سال گذشته شاهد مرگ و میر کل و بزهایش به علت شیوع طاعون بود.»
پارک ملی کلاه قاضی یکی از شاخص‌ترین زیستگاه‌های کل و بز در کشور است. چند دهه ساخت و ساز در اطراف کلاه قاضی این پارک را به تدریج به شهر صنعتی اصفهان نزدیک کرده و مزارع نیز آن را به محاصره درآورده اند، آن‌طور که اکبری می‌گوید: «با شروع گرمای تابستان و کم آبی، حیات‌وحش کلاه قاضی از ارتفاعات و بالادست به سمت آبشخورها آمدند تا از منابع آبی استفاده کنند که دام‌های اهلی از آن استفاده می‌کنند.»
شریک شدن دام‌های اهلی در منابع آبی و آبشخور‌هایی که برای حیات وحش در منطقه کلاه قاضی ایجاد شد باعث سرایت این بیماری از دام‌های اهلی به حیات وحش این پارک ارزشمند شد. اکبری می‌گوید: «منشأ این بیماری اغلب دام‌های اهلی هستند. همچنین عدم تزریق واکسن پیش از ابتلا هم که برعهده سازمان دامپزشکی است می‌تواند یکی از دلایل شیوع آن باشد.»
سازمان دامپزشکی کشور از طاعون به‌عنوان درد بی‌درمان حیات وحش ایران نام می‌برد. راهکار این سازمان برای دور ماندن حیات وحش کشور از طاعون نشخوارکنندگان کوچک، بستن راه ورود دام‌ها به پارک‌های ملی و زیستگاه است. چون واکسن جلوگیری از شیوع این بیماری، نه به اندازه کافی در کشور تأمین می‌شود و نه به اندازه لازم وارد می‌شود.
کارشناسان این سازمان اعتقاد دارند با توجه به کمبود واکسن، اگر سازمان حفاظت محیط زیست از اجاره دادن عرصه‌های مجاور مناطق حفاظت شده به دامداران خودداری کند و مانع ورود دام‌ها به مناطق حفاظت شده شود، می‌تواند حیات وحش را از خطر جدی نابودی محفوظ دارد. این شرایط باعث شده تا هر ساله تعدادی از گونه‌های گیاهخوار کشور در مناطق چهارگانه از دست برود.
کارشناسان محیط زیست هم تنها راه جلوگیری از شیوع بیماری طاعون را واکسینه کردن دام‌های اهلی می‌دانند تا حضور آن‌ها در مناطق باعث کشته شدن حیات وحش نشود. این وظیفه به عهده دامپزشکی کشور است، اما به‌دلیل کمبود واکسن آن، نیاز به پیگیری و درخواست‌های مکرر از محیط زیست، اغلب هنگامی انجام می‌شود که کار از کار گذشته است.
آمار‌های سازمان محیط زیست نشان می‌دهد برای حفاظت از حیوانات دامی در برابر طاعون، به ۵۰ میلیون دوز واکسن این بیماری نیاز است. اما تولیدات داخلی و واردات آن در نهایت بتواند یک میلیون دام را در مقابل این بیماری واکسینه کند.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) یک بیماری ویروسی مسری و بسیار خطرناک است که عمدتاً گوسفند و بز اهلی و وحشی به آن مبتلا می‌شوند. از علائم این بیماری تب، ترشحات چشم و بینی، التهاب و جراحات دهانی، اختلال تنفسی و سرفه، ذات الریه، التهاب روده‌ها و اسهال است که در نهایت منجر به مرگ حیوان می‌شود. بیماری طاعون نشخوارکنندگان ابتدا بره‌ها و بزغاله‌ها که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند و سپس حیوانات بالغ و مسن را از پای در می‌آورد.
این بیماری صرفاً از طریق دام‌های اهلی به نشخوارکنندگان وحشی بخصوص کل و بز منتقل می‌شود. این بیماری از سال ۸۹ در ساریگل شیوع پیدا کرد و تاکنون در زیستگاه‌هایی از جمله هفتاد تپه اراک، طالقان و خرمنه سر طارم صد‌ها نشخوارکننده مانند کل و بز و قوچ و میش را به کام مرگ فرستاده است. کاهش تعداد این گونه‌ها و کمبود طعمه برای گوشتخواران، در ادامه حیات وحش کشور را با خطر جدی مواجه خواهد کرد.
اکبری می‌گوید: «پس از تأیید وجود این بیماری در کلاه قاضی، اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با هدف بهبود اوضاع، برخی اقدامات از قبیل «تشکیل ستاد مدیریت بحران»، «ضدعفونی کردن آبشخورها»، «پایش مستمر و معدوم کردن بهداشتی لاشه‌ها»، هماهنگی با اداره دامپزشکی برای واکسیناسیون دام‌های اهلی حاشیه پارک ملی و. را اجرایی کرده‌اند.»
البته اکبری ورود دام به منطقه کلاه قاضی را غیر ممکن می‌داند، اما به گفته او این پارک در معرض تهدید دام‌ها و مزارع اطراف است. پارک کلاه قاضی از گذشته تاکنون مسیر مهاجرتی دام‌های کوچروبوده است؛ بنابراین او احتمال می‌دهد یکی از گله‌ها که از این مسیر عبور کرده است آلوده بوده یا دام‌ها از مزارع اطراف به کلاه قاضی جسته و حیات وحش پارک را به دام طاعون انداخته باشند.