نظر روسیه درباره خروج ایران از «ان پی تی»

-  روسیه بر حق قانونی ایران در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای تاکید کرده است. «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین با انتقاد از سخنان رئیس یک اندیشکده آمریکایی، صهیونیستی درباره برنامه هسته‌ای ایران، بر حق تهران در تداوم فعالیت هسته‌ای مسالمت آمیز بر اساس «ان پی تی» تاکید کرد. وی توییتی با انتقاد از سخنان ضد ایرانی «مارک دوبوویتز» رئیس اندیشکده صهیونیستی، آمریکایی «دفاع از دموکراسی» نوشت: «بر اساس ان پی تی، فرصت‌های فعالیت اتمی به ایران داده شده است. این فرصت‌ها و توانایی‌هایی که به ایران داده شده مادامی که برای اهداف مسالمت آمیز باشد، کاملا قانونی است.»

سخنان اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین چه پیامی دارد؟ نخست نگاهی به «ان پی تی» پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بیندازیم که در دوران جنگ سرد، در ژانویه ۱۹۶۷ برابر با ۱۳۴۷ به صورت محدود بین چند کشور جهان منعقد شد. این پیمان کشور‌های جهان را به دو طبقه برخوردار (کشور‌های دارای سلاح هسته‌ای) و غیربرخوردار (کشور‌های بدون سلاح هسته‌ای) تقسیم می‌کند.

 

طبق تعریف کشور‌های برخوردار، شامل کشور‌هایی هستند که تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ برابر با ۱۱ دی ۱۳۴۷ سلاح هسته‌ای یا دیگر وسایل منفجره هسته‌ای را تولید و منفجر کرده باشند طبق این تعریف چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا (اعضای دائمی شورای امنیت) به‌طور رسمی دارای سلاح هسته‌ای شدند. تاکنون ۱۸۸ کشور جهان با امضای آن به پیمان‌نامه پیوسته‌اند. هند و پاکستان، سودان جنوبی و رژیم اسرائیل این پیمان‌نامه را نپذیرفته‌اند. کره شمالی نیز پس از نقض پیمان در نهایت از این پیمان‌نامه خارج شد.

طبق این معاهده کشور‌های دارای سلاح هسته‌ای نباید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشور‌های غیربرخوردار در راه تحصیل این سلاح کمک کنند و کشور‌های غیربرخوردار متعهد می‌شوند تا در این راه تلاش نکنند، هر چند به موجب ماده ۴ برخوردار‌ها متعهد شده‌اند که فناوری هسته‌ای صلح آمیز را در اختیار غیر برخوردار‌ها قرار دهند. ایران در سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸ میلادی) پیمان منع تکثیر و گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را امضاء کرد و دو سال بعد آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.

حال پیام نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین چیست؟ با توجه به پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای، روسیه دو پیام را رسانده است. نخستین پیام مسکو در سخنان اولیانوف، حمایت از فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در چارچوب ان پی تی است. حتی اگر هم برجام وجود نداشت، پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای که ایران آن را در رژیم گذشته امضاء کرده و پس از انقلاب نیز جمهوری اسلامی آن را رعایت کرده است، ضمانتی است برای آن که ثابت کند ایران هیچگاه در پی تولید سلاح هسته‌ای نبوده است.

 

جمهوری اسلامی تاکنون بر اساس قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی عمل کرده است و بر تعهد خود در پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای پابرجا مانده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز هیچگاه چه پیش از برجام و چه پس از آن، نتوانسته ثابت کند ایران در فعالیت‌های هسته‌ای خود انحراف داشته است. به ویژه در طول ۵ سال گذشته که برجام اجرا شده که البته یکطرفه از سوی ایران بوده است. تا اینجا روسیه از فعالیت هسته‌ای صلح آمیز ایران در چارچوب ان پی تی حمایت کرده است که البته این یک اتفاق مثبت برای جمهوری اسلامی است. چین نیز چنین موضعی دارد.

اما پیام دیگر نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین این است که تا زمانی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند حمایت کند که جمهوری اسلامی به «ان پی تی» پایبند باشد. در ماجرای برجام، آمریکا از آن خارج شد و اکنون بیش از دو سال است که هیچ حقی در آن ندارد، اروپا نیز در طول اجرای توافق هسته‌ای هیچ یک از تعهدات خود را اجرا نکرده است و ایران تنها اجرا کننده برجام است.

 

البته روسیه و چین نیز اعتقاد به جلوگیری از نابودی توافق هسته‌ای دارند و تلاش می‌کنند تا برجام پا برجا بماند. این دو کشور در طول ۵ سال از امضای توافق هسته‌ای مناسبات خود را با ایران گسترش داده‌اند و اکنون نیز بحث توافق ۲۵ ساله ایران و چین داغ است، در حالی که آمریکا تلاش می‌کند از وقوع آن جلوگیری کند. مناسبات ایران و روسیه نیز در حال گسترش است و اشتراکات زیادی میان دو کشور وجود دارد. حمایت روسیه و چین از ایران در بحث برجام و لغو تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی در مقابل تلاش‌های آمریکا و اروپا برای ادامه آن، سیاستی است که به نفع تهران است.

بحث کشور‌ها و رژیم‌هایی که به ان پی تی نپیوسته‌اند جدا است؛ که البته جامعه جهانی و سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای و شورای امنیت سازمان ملل باید آن‌ها را وادار به پیوستن به این پیمان کنند. به ویژه رژیم صهیونیستی که با دارا بودن بیش از ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای، خطری جدی برای صلح جهانی است.

ایران یکی از گزینه‌های خود را در پاسخ به خروج آمریکا از برجام و بدعهدی اروپا، خروج از ان پی تی قرار داده است، طرح خروج از ان پی تی بهمن ماه سال گذشته اعلام وصول شد، اما هنوز بر سر آن اقدامی انجام نشده است. برخی از نمایندگان مجلس یازدهم نیز بر سر این موضوع موافق هستند و آن را پاسخی به پیمان شکنان برجام می‌دانند. اما پیش از آن که چنین تصمیمی عملیاتی شود، باید با شرکا و همپیمان خود نیز هماهنگی صورت گیرد. گرچه اقدام ایران برای خروج از ان پی تی در راستای واکنش به رفتار آمریکا و اروپا علیه برجام است، اما خروج از ان پی تی بدون تبعات نخواهد بود.

روسیه نیز در مواضع میخائیل اولیانوف صراحتاً گفته است که از فعالیت‌های هسته‌ای صلح آمیز ایران حمایت می‌کند و تا زمانی که در این چارچوب باشد، قانونی است. طبیعی است که اگر ایران عضو ان پی تی نشده بود و یا پیش از ماجرا‌های هسته‌ای که از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی برای ایران ایجاد شد، از ان پی تی خارج شده بود، تبعات بسیار کمتری در شرایط حال حاضر داشت. کره شمالی از ان پی تی خارج شد، در حالی که سلاح هسته‌ای داشت. اکنون نیز این کشور از حمایت روسیه و چین برخوردار است، هر چند قدرت اتمی کره شمالی مانعی مقابل تهدیدات نظامی آمریکا است.

 

علی ایحال، جمهوری اسلامی برای پاسخ به اقدامات آمریکا و اروپا علیه برجام گزینه‌های دیگری دارد که می‌تواند از آن‌ها استفاده کند که کم هزینه‌تر باشد. پروتکل الحاقی یکی از آن مواردی است که ایران می‌تواند در باره آن تصمیم بگیرد چرا که داوطلبانه آن را اجرا کرده و مصوبه مجلس شورای اسلامی را ندارد.

کشور‌های عضو آژانس پس از پذیرش پروتکل الحاقی موظف هستند اطلاعات بیشتری در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای و هرگونه فعالیت مرتبط با آن از جمله اطلاعات تحقیق و توسعه برنامه هسته‌ای، تولید اورانیوم و توریوم و هرگونه واردات و صادرات مرتبط با برنامه هسته‌ای، به آژانس ارائه کنند.

پروتکل الحاقی به بازرسان آژانس دسترسی وسیع‌تری در بازرسی‌های خود می‌دهد. براین اساس، بازرسان آژانس حق دارند در بازدید‌های سرزده، ۲ ساعت پیش از زمان بازدید، به کشور مقصد اطلاع دهند و براساس مفاد پروتکل، آن کشور نیز متعهد است مقدمات اداری سفر بازرسان – از جمله صدور روادید و تمدید آن - و دسترسی به محل مورد نظر را فراهم کند. بازرسان آژانس می‌توانند علاوه بر نمونه‌برداری از مناطق مورد بازرسی، تجهیزات مانیتورینگ (نظارت) برای کشف فعالیت‌های احتمالی خارج از چارچوب را نصب کنند.

ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای و برجام داوطلبانه اقدام به اجرای پروتکل الحاقی کرد، این قانون نیازمند تصویب مجلس است که خوشبختانه تاکنون این اتفاق نیفتاده است. لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی می‌تواند پاسخ کم هزینه تری برای ایران به اقدامات آمریکا و اروپا باشد.

به هر حال درباره خروج ایران از ان پی تی علاوه بر مجلس، نهاد‌های مهمتر همچون شورای امنیت ملی کشور باید نظر بدهند و تصمیم بگیرند.