گورستان متفقین و واقعیتی که درباره نمادین بودن یا نبودن آن گفته نشده است؟

- گزافه نگفته‌ایم اگر بگوییم که گورستان‌ها و قبرستان‌ها یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری در کشورهای مختلف هستند، اماکن گردشگری که در ایران هم کم نیستند اما علاقه‌مندان بسیاری در این حوزه در جهان و ایران وجود ندارد.

تاریخ پر فراز و نشیب ایران در سده‌های مختلف فرصت متفاوتی را فراهم کرده است که ملیت‌ها و قومیت‌های مختلف بتوانند در آن حضور پیدا کنند و طبیعی است که برخی از آنان تا اواخر عمر خود در کشورمان باقی مانده و در همینجا به خاک سپرده شده باشند. تهران در این شرایط وضعیت خاص‌تری نسبت به دیگر شهرها داشته است چراکه در سده‌های مختلف مقبره‌ها و گورستان‌های تاریخی متفاوتی در آن وجود دارد.

گورستان متفقین یکی از این جاذبه‌های گردشگری است که در یکی از مناطق شمالی تهران قرار دارد و اگرچه بازدید عمومی در آن انجام نمی‌شود اما بخشی از تورهای گردشگری گهگداری در آن به برگزاری تور می‌پردازند.

به گفته منابع تاریخی باغ قلهک بازمانده‌ای سرسبز از منطقه قدیمی قلهک بود که روزگاری از سوی محمدشاه قاجار به دولت انگلیس اجاره داده شد. باغی با دیواری طولانی و آجرهای قرمز رنگ که بعد از خیابان شهید کلاهدوز (دولت) آغاز می‌شود و تا نزدیکی‌های بزرگراه صدر ادامه دارد.

باغ قلهک در گذشته، منطقه‌ای خارج از شهر تهران و پر از باغ و زمین‌های کشاورزی بود. موضوعی که قدمت آن به زمان قاجاریه برمی‌گردد و در بازه زمانی جنگ جهانی اول تا جنگ جهانی دوم سفارت انگلیس بخش جنوبی قسمت باغ سفارت خود را به گورستان نظامیان اختصاص داد تا سربازان مسیحی که در جنگ کشته شده بودند، را در این گورستان دفن کنند.

به جرات می‌توان گفت گورستان متفقین یکی از متفاوت‌ترین گورستان‌هایی که در تهران وجود دارد، گورستانی که عملا متعلق به سفارت انگلیس در تهران است که اگرچه امکان بازدید عموم از این منطقه وجود ندارد اما برخی تورهای تهرانگردی و با گرفتن مجوز قادر خواهند بود تا از این منطقه بازدید کنند.

گورستان سه در ورودی دارد که در شمالی آن متصل به باغ سفارت انگلیس است و دو در چوبی و آهنگی در قسمت جنوبی خیابان دولت قرار دارد که در کنار در چوبی بر روی پلاکارد طلایی رنگی عبارت« TEHRAN WAR CEMETERY» نوشته شده است.

به گفته کارشناسان تاریخی تمام سنگ قبرهای گورستان نظام هندسی خاصی دارند و گنبدی که در جنوبی‌ترین قسمت گورستان قرار دارد برای یادبود سربازان کشته شده در جنگ بنا شده است. در کنار اینکه معماری گنبد متأثر از معماری چهارطاقی‌های ایرانی یعنی آتشکده‌های ایران است که به گورستان فضای بومی می‌بخشد.

یکی دیگر از ویژگی‌های متفاوت این گورستان در این است که حدود ۶۰۰ سنگ قبر اینجا به یاد سربازان کشته شده در جریان جنگ های اول و دوم وجود دارد اما تنوع میان سنگ قبرها کم نیست و به جز اسم و فامیل سربازان، رده و درجه نظامی شان نیز با اسم و شکل و حتی مذاهب آنان مشخص شده است.

اظهارات متناقض درباره نمادین یا غیرنمادین بودن گورستان متفقین

البته این تمام داستان گورستان متفقین یا همان گورستان یادمان جنگ جهانی نیست و حرف و حدیث‌ها درباره اینکه در این گورستان به طور واقعی فردی دفن شده یا اینکه تنها به طور نمادین طراحی شده، بسیار است.

برخی معتقدند این منطقه تنها آرامگاهی نمادین است که برخی بقایای اجساد نظامیان انگلیسی که در نقاط مختلف ایران کشته شده‌اند، به اینجا منتقل و دفن شده است اما عده‌ای نیز خلاف این نظر دارند و همچنان بر این امر اصرار دارند که خلاف این امر صحت دارد.

گورستان متفقین، بخشی از تاریخ طهران قدیم است

در این رابطه با حسن خلیل آبادی فراهانی، رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران به گفت‌وگو پرداختیم و او در گفت‌وگو با میزان به تشریح جزییات تاریخی گورستان متفقین پرداخت و گفت: قدمت این گورستان به جنگ جهانی اول و دوم می‌رسد که از ملیت‌های مختلف اروپایی و به ویژه لهستانی‌‌ها که به ایران آمده‌ بودند و در ایران از دنیا رفتند، در این منطقه دفن شده‌اند. این گورستان سال‍هاست در تهران سابقه دارد و بستگان این خانواده‌ها گاها به این گورستان می‌آیند.

این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه گورستان‌ها در تمامی دنیا به عنوان جاذبه‌های گردشگری مطرح هستند، تصریح کرد: البته جاذبه گردشگری در این گورستان کم شده است و باید امکاناتی فراهم شود که این گورستان به عنوان نمادی از مهمان نوازی ایرانیان معرفی شود چراکه مردم کشورمان، بسیاری از افراد را در زمان جنگ پذیرایی کرده و پذیرای آنان شدند. افرادی که ممکن است سالیان متمادی در کشورمان زندگی کرده باشند و عده‌ای از آنان در اینجا فوت کرده‌ و بخشی از آنان هم به کشورهای خود برگشته باشند.

خلیل آبادی در ادامه سخنان خود تاکید دارد که در این منطقه دیگر دفن فردی صورت نمی‌گیرد و قبرستان ارامنه و اقلیت‌های مذهبی به سمت جاده خاوران منتقل شده است. هرچند اگرچه در این گورستان دیگر دفنی صورت نمی‌گیرد اما از این گورستان نگهداری می‌شود چراکه یک قطعه تاریخی از زمان جنگ جهانی اول و به نوعی بخشی از تاریخ تهران است.

این عضو شورای شهر با بیان اینکه از گورستان عملا نمی‌توان در کاربری دیگری کرد، خاطرنشان کرد: این گورستان تاریخچه‌ای با خود دارد که اگر به این منطقه رفته باشید، خواهید دید که این قبور به طور منظم به خاک سپرده‌ شده‌اند و تاریخ فوت و مشخصات هر کدام از این افراد بر روی قبور آنان ثبت شده است. این قبرستان می‌تواند برای گردشگران جاذبه داشته باشد و قابل توسعه هم است تا این امکان برای بازدید افراد از این گورستان فراهم شود.

پیچیده بودن امکان انتقال گورستان متفقین به خارج از شهر تهران

وی به سوالی در خصوص اینکه امکان انتقال این گورستان به منطقه دیگری وجود دارد یا خیر، پاسخ داد و گفت: تعداد قبور این قبرستان بالاست و برای انتقال این قبور باید اجازه بستگان این افراد وجود داشته باشد، در نتیجه کار ساده‌ای نیست و نیاز به هماهنگی‌های خاص خود دارد.

تاکنون کسی به وجود این گورستان اعتراض نکرده است

خلیل آبادی با بیان اینکه این گورستان بخشی از تاریخ تهران به حساب می‌آید، تصریح کرد: تاکنون هم کسی از وجود این گورستان اعتراضی نداشته است، چراکه قبرستان محصور است و دیوارهای بلندی دارد و تردد در آن انجام نمی‌شود. در سال در یک روز خاص خانواده‌ها یا بستگانان این افراد به گورستان می‌آیند و به سر مزار بستگانشان می‌روند در نتیجه این گورستان همچنان جنبه دایری ندارد.

بر اساس اظهارات تاریخ شناسان و گفته‌های رییس کمیته گردشگری شورای شهر تهران این قبرستان می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری در تهران مبدل شود که با توجه به اختصاص هزینه‌هایی برای نگهداری از این اماکن، بد نیست عموم مردم هم بتوانند از چنین مناطقی بازدید داشته باشند.