یادداشت سرپرست موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به‌مناسبت‌روز قلم

- طبق اعلام روابط عمومی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایوب دهقانکار، سرپرست موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در این یادداشت آورده است:

در میان کارکرد‌ها و کاربرد‌های متنوعی که قلم، و انواع آن اعم از سنتی، رایج یا نوع دیجیتال آن دارد، دو کارکرد اصلی را می‌توان برای قلم برشمرد. نخست آن‌که، قلم ابزاری است برای دانایی، و دوم آن‌که قلم ابزاری است برای مانایی. بدیهی است که این دو کارکرد که تا حد زیادی به هم پیوسته هستند، محصول کاربرد قلم به‌عنوان ابزار نوشتن است، و از این روی است که قلم و نوشتن «با هم‌آیی» ذهنی دارند، ولو این‌که این با هم‌آیی لفظی و در قاموس واژگان نباشد.

در خصوص کارکرد اول (دانایی) می‌توان این‌گونه گفت که طبق یافته‌های علمی، قلم و محصول آن یعنی نوشتن تاثیر بسزایی در رشد ضریب هوشی و قدرت ذهنی انسان‌ها در طول اعصار مختلف داشته‌است. این تاثیر از بدو دستیابی انسان به این موهبت تاکنون محسوس و قابل مشاهده‌است.

شاید بتوان گفت سرآغاز تمییز علمی انسان از سایر مخلوقات و طلیعه تسلط نوع بشر بر ارض و سماء (وَسَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ جاثیه ۱۳َ) از طریق مجهز بودن به ابزاری به‌نام قلم بوده‌است. شکی نیست که این ابزار برای انسان و به‌منظور تحقق معجزه‌ای به‌نام نوشتن در نظر گرفته شده‌است و البته هدف غایی آن رهاندن انسان از ظلمت جهل و ناآگاهی، و نیل به نور دانش و آگاهی بیان شده‌است (.. وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ؛ علق ۳-۵).

تاثیر نوشتن با ابزار قلم (صرف نظر از نوع آن) بر رشد ذهنی انسان امروزی نیز امری پذیرفته شده در نزد دانشمندان علوم شناختی است. متخصصین علم آموزش زبان بر این باورند در میان مهارت‌های مختلف زبانی اعم از گفتاری، شنیداری و ...، مهارت نوشتن از جایگاه خاصی برخوردار است و گاهی نیز پیچیده‌ترین این مهارت‌ها چه برای فراگیری و چه برای آموزش محسوب می‌شود، به گونه‌ای که مستلزم انجام فرآیند‌های پیچیده در مغز و اعصاب انسان است (Connectionism).

اما صرف‌نظر از فعل و انفعالات مغزی و عصبی در فرآیند نوشتن و بکارگیری قلم، آنچه که موجب تقدس و تعالی این ابزار (قلم) و محصول آن (نوشتن) شده‌است، ویژگی تعاملی و اثربخشی آن است. این تقدس تا به حدی است که در کلام وحی به این دو (ابزار و فرایند) سوگند یاد شده‌است (ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ). شاید اگر بنا بود قلم و نوشتن به خدمت دیگری نیاید تا این حد نام آن‌ها به بارگاه کروبیان و قدوسیان راه نمی‌یافت تا حدی که بدان سوگند یاد شود؛ و از این منظر، شان و جایگاه قلم، نویسندگی، و نویسنده شانی است از شئون مقدسان و مقربان.

نویسنده می‌نویسد هم برای (دل) خود و هم برای دیگری، هم برای مانایی افکار و اندیشه و هم برای آگاهی‌بخشی به دیگران و این همان کارکرد دوم قلم یعنی مانایی و میل به ماندگاری است که در خدمت کارکرد اول در می‌آید و موجب می‌شود صاحب قلم که همان صاحب اندیشه است دیگری و دیگران را نیز به اندازه خود در عروج و تعالی سهیم بداند و در قبال او احساس مسئولیت کند و البته این اهمیت دیگری و احساس مسئولیت در قبال دیگران و البته حس تعلّم است (کلکمْ راعٍ، وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ) که منزلت نویسنده را به مقام معلمی تعالی می‌بخشد.

آری، نویسندگان معلمان جامعه‌اند و ناجیان بشر؛ این قلم متعهد است که بشر را از وادی ضلالت می‌رهاند و به سرمنزل مقصود می‌رساند؛ و این همان رسالتی است که نه بر دوش عابدان و زاهدان عزلت‌نشین، بلکه بر دوش برگزیدگان و منتخبان از نوع بشر در طول تاریخ گذاشته شده‌است، همان انسان‌هایی که نه به دنبال بدر بردن گلیم خویش ز موج بلکه در پی وارهاندن غریق هستند ...

روز قلم را به همه نویسندگان ایران اسلامی که متعهد به تعلیم، تعلّم و آگاهی‌بخشی جامعه هستند تبریک می‌گویم.»