چند نکته مهم پیرامون سیره علمی و تدبیر سیاسی «امام رضا(ع)»

محمدامین نخعی در گفت‌وگو با پیرامون سیره سیاسی «امام رضا (ع)» گفت: امامت «امام رضا (ع)» همزمان بود با حکومت قوی‌ترین و قدرتمند‌ترین خلفای عباسی، از جمله هارون که در زمان خلافتش سرزمین‌های اسلامی وسیع‌ترین شکل را به خود گرفته بود و این امر سبب شد تا وی بار‌ها بر این نکته تاکید کند که آفتاب در امپراطوری من غروب نمی‌کند.

وی در همین راستا بیان کرد: هارون ابتدا با ولایت حضرت «موسی بن جعفر (ع)» مواجه شد و پس از به شهادت رساندن ایشان با فضای دگرگون شده و مخالف افکار عمومی روبرو شد، لذا تلاش داشت تا مدبرانه با تنش‌های ناشی از شهادت «امام موسی کاظم (ع)» مقابله کند و در همین راستا با ولایت «امام رضا (ع)» به شیوه‌ای متفاوت برخورد کرد.

***اعلام علنی امامت «امام هشتم(ع)»

نخعی پیرامون ولایت «امام رضا (ع)» در زمان هارون بیان کرد: «امام رضا (ع)» پس از شهادت پدر بزرگوارشان «امام موسی کاظم(ع)» علناً امامت خود را اعلام فرمودند، ایشان پس از مدت‌ها خط ولایت را از تقیه خارج و هدایت جامعه اسلامی شیعه را آشکارا در جامعه مطرح کردند، همین امر سبب شد تا فضای متشنج آن زمان تا حدودی متوجه ولایت «امام رضا (ع)» شود به همین خاطر معارف بیان شده از این دوران بسیار ناب است.

این کارشناس علوم قرآنی به فضای حاکم بر حکومت در زمان «امام رضا (ع)» اشاره و ابراز کرد: در زمان ولایت «امام رضا (ع)» هارون مُرد و فرزندان او بر سر حاکمیت به جنگ با یکدیگر پرداختند، این اختلاف‌ها باعث کاهش محبوبیت و قدرت حکومت شد و در عین حال قدرت و محبوبیت «امام رضا (ع)» در جهان اسلام مورد توجه بیشتری قرار گرفت، با به قدرت رسیدن مامون، ضعف حکومت زمینه را برای سر بر آوردن برخی مخالفان فراهم کرد و در عین حال قدرت «امام رضا (ع)» در این زمان افزایش یافته بود چراکه هارون حضرت «موسی بن جعفر (ع)» را به شهادت رسانده بود و فضا برای از میان برداشتن ولایت برای مامون فراهم نبود.

***شکست علمی مامون توسط «امام رضا (ع)»

وی پیرامون سیاست‌های مامون در قبال ولایت «امام رضا (ع)» اظهار کرد: مامون برای بازگرداندن قدرت به حاکمیت خود اقدام به اتخاذ رویه جنگ نرم کرد تا درگیری را به صورت علمی ادامه دهد، مامون معارف رضوی را با شیوه خود به مبارزه طلبید لذا دست به یک اقدام خاص زد و «امام رضا (ع)» را برای ولایت عهدی به طوس کشاند او «امام هشتم (ع)» را به صورت غیر مستقیم تهدید کرد که ایشان ولایت عهدی را بپذیرند و به طوس بیاینید، «امام رضا (ع)» که چاره‌ای جر پذیرش دعوت مامون نداشتند شرط‌هایی را برای مامون گذاشتند که از جمله آن‌ها عدم دخالت در عزل و نصب‌های حکومتی و امور مربوط به سیاست بود.

نخعی به طرح ولایت عهدی مامون اشاره و بیان کرد: طرح ولایت عهدی که مامون آن را طرحی کرده بود ظاهرا بر علیه ولایت بود و به نوعی چهره والای «امام هشتم (ع)» را در بین اذهان عمومی خدشه دار می‌کرد، زیرا به نوعی نشان می‌داد که ولایت بر عکس آنچه بیان می‌کند به دنبال قدرت است و در اینجا با سیاست‌های مامون همراه شده است، در حالی که رویکرد «امام رضا (ع)» توانست پس از یکسال نشان دهد که اینگونه نیست.

وی پیرامون رویارویی «امام رضا (ع)» با طرحی‌های بیان کرد: «امام رضا (ع)» نیز در مهاجرت خود هرگز نهاد‌های شیعه را با خود همراه نکردند تا این نهاد و تشکلات شیعه که در سر تا سر جهان اسلام عملیات‌های فرهنگی شیعه را شکل می‌دهند شناسای نشود، «امام هشتم (ع)» تنها با خود یکی از خادمان خود را همراه کردند.

***تبدیل تهدید به فرصت

این کارشناس علوم قرآنی به شهادت حضرت «احمدبن موسی (ع)» اشاره و ابراز کرد: پروژه ترور در باور مامون به شیوه‌ای خاص تعریف شده بود او دستور داده بود تمام کسانی را که به دنبال ولایت هستند ترور کنند لذا ما شاهد به شهادت رساندن حضرت «احمدبن موسی (ع)» و بسیاری از امامزادگانی که به دنبال «امام رضا (ع)» به ایران آمده بودند هستیم.

نخعی به رویکرد «امام رضا (ع)» در زمان حضورشان در طوس اشاره و اظهار کرد: «امام رضا (ع)» از تهدید به وجود آمده در جهت منفعت اسلام استفاده کردند و شروع به تربیت شاگردان خود نمودند، همین امر سبب شد تا کانون شیعه که تا پیش از آن تنها به عراق محدود می‌شد اکنون گسترش پیدا کند و روز به روز به تعداد شیعیان اضافه شود، به طوری که وقتی ایشان در نیشابور برای بیان حدیث «سلسه الذهب» اقدام کردند هزاران نفر قلم به دست آماده ثبت و نوشتن جملات ایشان بودند، از سوی دیگر آوازه این امام بزرگوار در سرزمین ایران که عموما گریزان از حکومت‌های عباسی و اموی بود شکلی متفاوت به خود گرفت و طرفداران بسیاری را به خود جذب کرد، بدین ترتیب تغییر جغرافیای شیعه که کاری مهم و نقشی موثر در تداوم زندگی شیعه داشتند صورت گرفت.

*** پایه‌گذاری مجموعه‌ای از شاگردان دوره دیده کتب شیعه در ایران 

وی در همین راستا ادامه داد: «امام رضا (ع)» توانستند مجموعه‌ای از شاگردان دوره دیده کتب شیعه را در ایران پایه‌گذاری کنند که این امر قابل توجه بود و نقش موثری در همه‌گیر کردن شیعه داشت. کلاس‌های کلامی «امام رضا (ع)» تاثیر بسیار را بر افکار ایرانیان گذاشت و بر خلاف آنچه مامون تصور می‌کر، مذهب تشیع توانست گسترش چشم گیری داشته و مرز آن حتی در پایتخت حکومتش محکم و گسترده شود این در حالی بود که مامون تلاش داشت شخصیت و نهاد شیعه و «امام رضا (ع)» را تحت سلطه خود در آورده و آنان را محدود و نابود کند.

کارشناس علوم قرآنی برخورد مامون با «امام رضا (ع)» را مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: مامون پس از اینکه متوجه شد که طرحش با مشکل مواجه شده و «امام هشتم (ع)» مدبرانه نقشه زیرکانه وی را در هم شکسته و از آن در جهت اهداف شیعیان استفاده کردند، مامون شیوه‌ای متفاوت را در پیش گرفت، او تلاش داشت تا «امام رضا (ع)» را از طُرق علمی شکست دهد لذا به دعوت از دانشمندان سراسر دنیا و ادیان مختلف و شکل دادن مجلس‌های علمی پرداخت و تلاش داشت تا «امام رضا (ع)» را به چالش بکشاند که هرگز موفق نشد و حتی باعث شهرت «امام هشتم (ع)» شد لذا لقب «عالم آل محمد (ص)» را به «امام رضا(ع)» دادند.

***محبوبیت «ثامن الحجج(ع)» در بین مردم 

وی تاکید کرد: مامون پس از ورود «امام رضا (ع)» به طوس ایشان را در یکی از مساجد شهر جای دادند که این امر سبب شد تا «امام هشتم (ع)» بتوانند به مردم نزدیکتر شوند و در عین حال طبقات محروم نیز ایشان را از خود بدانند و ارتباط بیشتری با هم برقرار کنند، در عین حال «امام رضا (ع)» دیگر یک فرد متصل به دربار در دید مردم نباشند این مهم محبوبیت فراوانی را در بین مردم برای «امام هشتم (ع)» ایجاد کرد بدین ترتیب وجهه ساده زیستی «امام رضا (ع)» گسترش یافت و بسیاری از قضاوت‌هایی که با هجرت اجباری «امام رضا (ع)» شکل گرفته بود از بین رفت.

این کارشناس علوم قرآنی پیرامون شکست مامون در برابر تدبیر «امام رضا (ع)» بیان کرد: مامون در پی شکست‌های متعدد از «امام رضا (ع)» دچار فقر تئوری شد و لاجرم تصمیم یه ترور «امام رضا (ع)» گرفت.

وی با اشاره به افکار پلید مامون اظهار کرد: مامون هرگز بر اعتقاد شیعه نبود، او همانند حاکمانی همچون حاکمان بنی امیه، هارون، یزید و حکومت‌های ظالم رفتار و باور داشت. خباثت را در مامون باید از جمله ویژگی‌های این شخصیت دانست، زیرا او را نسبت به سایر خلفایی که صادقانه دشمنی خود با ولایت را اعلام کرده بودند متفاوت می‌کرد. مامون پس از آنکه «امام رضا (ع)» را به شهادت رساند در مراسم ایشان نیز شرکت کرد و خود را در بین مردم بیگناه و دوستدار «امام رضا (ع)» نشان می‌داد.

نخعی به خدعه مامون حتی پس از شهادت «امام رضا (ع)» اشاره و خاطرنشان کرد: مامون برای انحراف افکار عمومی پیکر «امام رضا (ع)» را در کنار هارون و دفن کرد و عزاداری فراوانی به ظاهر انجام داد البته باید به این مهم توجه کرد «امام هشتم (ع)» به عنوان یک فرد سیاسی و شخصیت شناخته شده به خاک سپرده شد پس نیاز به پنهان کردن مکان دفن ایشان نبود در عین حال مامون ظاهرا نشان می‌داد که «امام رضا (ع)» از خود آنان است.