عربستان در بن بست؛ از سقوط بهای نفت و تعلیق مراسم حج تا جنگ یمن

– «عربستان» در حالی وارد دوره‌ای از مواجهه با چالش‌های حیاتی شده که روزنه‌های امید سعودی‎ها به تغییر شرایط این کشور یکی پس از دیگری رو به خاموشی می‌رود.

عربستان سعودی در چند ماه اخیر شاهد شرایط دشوار و بی سابقه‌ای بوده که حوزه‌های مختلف را در بر می‌گیرد.

 

این کشور که در پی به قدرت رسیدن «محمد بن سلمان»، خیز جاه طلبانه ای به سمت تحولات عمده در عرصه‌های داخلی و خارجی برداشته بود، اکنون در بن بستی گرفتار شده که کارت‌های برنده اش مانند نفت و روابط نزدیک با آمریکا نیز قادر به فروریختن آن نیستند.

- نخستین چالشی که عربستان با آن مواجه است، شکست در جنگ بهای نفت است.

 

عربستان که پیشتر در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ جنگ بهای نفتی را باخته بود، در اواخر سال ۲۰۱۹ با همان هدف ورشکست کردن صنعت شیل آمریکا و سیطره بر بازار نفت جهان، با روسیه وارد جنگ بهای نفت شد.

 

اما نتیجه بومرنگی این جنگ به سمت پیکره صنعت نفت و اقتصاد متزلزل عربستان بازگشت و سبب شد تا «واشنگتن» به محاسبه مجدد روابط با ریاض بپردازد؛ در تشریح پیامد‌های این جنگ ناکام می‌توان از بالا رفتن مقاومت صنعت شیل آمریکا در برابر کاهش قیمت، افزایش تنش در روابط با آمریکا و کاهش درآمد کشور‌های تولیدکننده نفت یاد کرد.

 

واشنگتن نیز با در نظر داشتن این خیانت عربستان به بازنگری در روابط ۷۵ ساله خود با ریاض پرداخت؛ نتیجه این بازنگری نیز این بود که آمریکا دریافت معامله امنیت فیزیکی با امنیت سوختی دیگر برای این کشور به صرفه نیست؛ اشتباهات دیگر محمد بن سلمان مانند جنگ یمن، درگیری با روسیه در اوپک پلاس، ربودن سعد الحریری، نخست وزیر لبنان و استعفای اجباری وی و قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی نیز در این مسیر موثر بوده اند.

- سرد شدن روابط گرم هفت دهه‌ای واشنگتن و ریاض، چالش بزرگ دیگر عربستان است؛ همانطور که گفته شد سیاست‌های نادرست و منجر به شکست محمد بن سلمان نقش موثر و تعیین کننده‌ای در به چالش خوردن روابط دو کشور داشت؛ این اشتباهات تا حدی اهمیت داشت که سبب تضعیف موقعیت «دونالد ترامپ»، رییس جمهور آمریکا و البته تلاش سناتور‌های آمریکایی برای تعیین مجازات‌هایی برای عربستان شد.

- بحران مالی و مشکلات اقتصادی چند بُعدی عربستان نیز حائز اهمیت هستند؛ کاهش درآمد‌های نفتی برای کشوری که عمده منابع مالی اش از این کالای استراتژیک به دست می‌آید، فاجعه بار است اما آنچه بر وخامت اوضاع اقتصادی عربستان افزود، شیوع بیماری «کرونا» بود که از جهات مختلفی اقتصاد این کشور را تحت فشار قرار داد.

 

نخست، تاثیر این بحران بهداشتی بر مراسم حج در دو شکل تمتع و عمره است؛ شیوع کرونا برگزاری مراسم حج عمره را در عربستان متوقف کرد و برگزاری حج عمره را نیز در سایه‌ای از ابهام فرو برد؛ سیر صعودی شمار مبتلایان به کرونا در عربستان در روز‌های اخیر سبب شده تا برگزاری مراسم حج در آستانه فرا رسیدن موسم آن همچنان مبهم باشد.

آخرین خبر‌ها در این مورد حاکی از آن است که عربستان قصد دارد این مراسم را با شمار محدودتری یعنی ۲۰ درصد سهمیه هر کشور به شرط عدم حضور سالمندان و بیماران برگزار کند.

 

این در حالی است که شماری از کشور‌ها مانند مالزی و اندونزی و سنگاپور اعلام کردند سفر حج شهروندان خود را در سال جاری لغو می‌کنند.

این مراسم که سالانه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر را به عربستان می‌آورد، درآمدی معادل ۱۲ میلیارد دلار برای این کشور به ارمغان می‌آورد؛ ناگفته نماند که ارزآوری این مراسم برای عربستان به حدی مهم است که در برنامه‌های محمدبن سلمان، جایگاه ویژه‌ای برای افزایش ظرفیت برگزاری آن در نظر گرفته شده بود؛ در چشم انداز ۲۰۳۰ بن سلمان، شمار زائران دو حج عمره و تمتع به ۳۰ میلیون می‌رسیده و درآمد حاصل از آن نیز به رقمی بالای ۱۳ میلیارد دلار افزایش می‌یابد.

البته بحران بهداشتی کرونا تاکنون ضربات مهلکی بر ساختار اقتصادی این کشور زده و سبب توقف پروژه‌های عمده، افزایش مالیات بر ارزش افزوده، کاهش ذخایر مالی خارجی و البته قطع یارانه دولتی شده است.

- جنگ علیه یمن که از اوایل سال ۲۰۱۵ به بهانه بازگرداندن رییس جمهور مستعفی این کشور به «صنعا» آغاز شد نه تنها به اهداف سیاسی و نظامی خود دست نیافته بلکه حجم عظیمی از درآمد‌های نفتی عربستان را نیز بلعیده است؛ این جنگ همچنین سبب شد تا انتقادات حقوق بشری به این کشور به دلیل رقم زدن بزرگ‌ترین فاجعه بشردوستانه جهان افزایش یابد.

- بحران بهداشتی شیوع کرونا در عربستان که در روز‌های اخیر به شدت نگران کننده شده، سبب شده تا این کشور بحرانی‌ترین کشور عربی حاشیه خلیج فارس لقب بگیرد؛ این کشور تاکنون ۷۴۶ مورد مرگ و میر و بیش از ۱۰۵ هزار مورد ابتلا را گزارش داده است.

- از دست رفتن وجهه و موقعیت منطقه‌ای متعاقب سیاست‌های شکست خورده دیگر چالش مهمی است که ریاض با آن مواجه شده است؛ شکست این کشور در سیاست‌های منطقه‌ای اعم از محاصره قطر، جنگ یمن، رویکرد جنگ سوریه و ... سبب شده تا متحدانش با تردید به همراهی با این کشور بنگرند یا در مواردی در میانه راه مسیر خود را از این کشور جدا کنند؛ تبعات سیاست‌ها و رویکرد‌های شکست خورده ریاض را می‌توان در موقعیت عربستان و وضعیت بلوک‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای نیز مشاهده کرد.

- ناآرامی‌ها داخلی نیز از دیگر چالش‌های پیش روی عربستان هستند؛ بن سلمان که در مسیر تثبیت قدرت خود ابایی از قلع و قمع اعضای خانواده سلطنتی ندارد، تلاش دارد تا تمامی صد‌اهای مخالف را خفه کرده و مانع آشکار شدن چهره واقعی عربستان در عرصه بین المللی شود؛ این امر به دستگیری گسترده مخالفان و مرگ آنها منجر شده و ناآرامی‌ها و اعتراض‌ها را دامن زده است.