قیام خونین ۱۵ خرداد مهمترین سکانس‌ها را در سریال «معمای شاه» رقم زد
- سریال معمای شاه به کارگردانی «محمدرضا ورزی» همچنان و بعد از گذشت سالها از جمله آثار مرجع درباره تاریخ معاصر ایران است از دوران رژیم پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اثری که توانست در زمان پخش خود مخاطبان زیادی را با خود همراه کند.
طی سالهای اخیر اکثریت اهالی سینما و تلویزیون نسبت به نبود آثاری تاریخی در این دو عرصه گلایه کرده اند، با توجه به شرایط فعلی و جنگ تبلیغاتی رسانه های غربی ساخت چنین آثاری بدون شک می تواند در آشنایی نسل جوان با تاریخ واقعی کشور و انقلاب اسلامی ایران کمک کننده باشد.
به همین مناسبت خبرنگار گروه فرهنگی همزمان با سالروز رحلت جانسوز «امام خمینی (ره)» و همچنین قیام خونین پانزدهم خرداد ماه، با محمدرضا ورزی به گفت‌وگو نشسته و ضمن تحلیل و پرداخت به موضوع سریال معمای شاه، دلیل کاهش ساخت آثاری با موضوع قیام پانزده خرداد و به طور کلی رویدادهای انقلاب اسلامی ایران در سالهای اخیر را جویا شده است.
میزان: قیام پانزدهم خرداد ماه در سریال معمای شاه بسیار دقیق و جز به جز روایت شده است، روایت صادقانه آن واقعه برای شما تا چه اندازه سخت بود؟
ورزی: به هر حال قیام خونین ۱۵ خرداد جریانی بود که از یکسال قبل تدارکش دیده شده بود و تمامی اتفاقات پیش از این تاریخ در انتها منجر به این واقعه تاریخی شد و ما نیز در سریال معمای شاه نیز تمامی اتفاقات قیام خونین ۱۵ خرداد را کاملا بر اساس مستندات تاریخی به تصویر کشیدیم.
میزان: آیا در این راه برای ساخت معمای شاه از منبع خاصی بهره برداری کردید؟
ورزی: یکی از مهمترین منابع ما کتاب سید حمید روحانی به نام «نهضت امام خمینی (ره)» بود، این کتاب وقایع تاریخی را به شکل بسیار کامل، دقیق و مستند ارائه داده بود. این اثر یکی از بهترین و جامع‌ترین منابع تاریخ نهضت پانزدهم خرداد است، این کتاب در زمان زندگی حضرت امام خمینی (ره) نوشته و به محضر ایشان رسیده است و یادداشت حضرت امام بر این کتاب آن را به عنوان یک سند معتبر تاریخی معرفی می‌کند.
کمتر کتابی درباره تاریخ انقلاب اسلامی تا این حد به خوبی روایات را پیش می‌برد، البته این کتاب تنها منبع من نبود، من اسناد شهربانی، ساواک و ... را طی دو سال رصد کردم و در سناریو بخش مهمی از سریال معمای شاه قرار دادم، البته ما همه آنها را در سریال وارد نکردیم، چون به واسطه خط داستانی اصلا این اقدام ممکن نبود.
میزان: روایت معمای شاه از قیام پانزدهم خرداد ماه تا چه حد بر اساس مستندات است؟
ورزی: در قبال نهضت پانزدهم خرداد ماه ما واو به واو تاریخ را در سریال نشان دادیم، علاوه بر روایت درست و مستند، فضای دراماتیک این اثر درباره زندگی دکتر وزیری نیز در آن بازه زمانی نیز مد نظر قرار داده شده بود. در آن برهه زمانی وزیری درگیر اعتراضات مردمی بود.
ضبط بخش قیام پانزدهم خرداد ماه در سریال معمای شاه بسیار سخت بود و فیلمبرداری آن نزدیک به یک هفته طول کشید و روزانه هزاران نفر سیاهی لشکر در اثر حضور پیدا می‌کردند، در کل برای نشان دادن درست آن بازه زمانی گروه متحمل سختی فراوانی شدند.
ما البته در بخش‌هایی از سریال اتفاق مسجد فیضیه را به تصویر کشیدیم، مراسم عزاداری توسط آیت الله گلپایگانی برگزار شد، در همان مراسم ساواک با برنامه‌ای قبلی مراسم را بر هم زده و موجب و ضرب و جرح طلبه‌ها می‌شود، البته همین اتفاقات باعث ایجاد تنش‌های بیشتر، خشم مردمی و نتیجتا بروز قیام خونین پانزده خرداد شد.
میزان: یکی از بخش‌های جذاب سریال معمای شاه به بازسازی سخنرانی های «امام خمینی (ره)» باز می گردد، تولید آن بخش‌ها چگونه شکل گرفت؟
ورزی: ما سعی کردیم در سریال معمای شاه قسمت اعظم سخنرانی‌های امام خمینی (ره) در خانه خود و در مسجد اعظم را به تصویر بکشیم، بخش‌های سخنرانی حضرت امام کار بسیار سختی بود و گروه زمان زیادی را برای روایت درست آن لحظات صرف کرد.
میزان: اگر بخواهیم ساخت معمای شاه را هدف گذاری کنیم، هدف شما از ساخت این سریال چه بود؟
ورزی: آنچه ما در سریال معمای شاه هدف گذاری کرده بودیم مسائل اخلاقی نبود، زیرا در تلویزیون نمی‌توان آنها را نشان داد، برخی می‌گفتند شاه در سریال پاستوریزه شده است، بالاخره رسوایی‌های اخلاقی دربار شاه را نمیشد به وضوح در تلویزیون نشان داد، نزدیکان و خانواده شاه مشکلات اخلاقی و مفسده‌های زیادی داشتند که نمی‌توانستیم به وضوح آنها را نشان دهیم.
من اعتقاد دارم که ارتباط با مخاطب باید دارای حجب و حیا باشد و در حد مشخصی می‌توان خط قرمز‌ها را پس زد، به همین دلیل تمرکز معمای شاه وابستگی رژیم پهلوی به کشور‌های غربی بود، البته این اتفاق خوانش ما نسبت به رویدادهای آن زمان بود، شاید هر فرد خوانش خود از تاریخ را داشته باشد، اما خوانش معمای شاه بیشتر به وابستگی دربار به غرب اشاره داشت.
میزان: پس می‌توان گفت شما به اتفاقات تاریخی دوران پهلوی از نگاه خود و بر اساس مستندات پرداختید؟
ورزی: دقیقا، هر کارگردان و فیلمسازی حق دارد قرائت خود از یک بازه زمانی و یا برهه تاریخی را به نمایش بگذارد، منظور من از قرائت شخصی کارگردان تحریف تاریخ نیست، منظور من انتخاب دریچه نگاه به تاریخ است، فردی ممکن از به بخش‌های دیگری از رژیم پهلوی بپردازد اما ما و دریچه نگاه ما به نمایش گذاشتن وابستگی رژیم پهلوی به دولت‌های بیگانه طی سالهای سال و تاثیر آن بر جامعه ایرانی بود. این قرائت من از تاریخ پهلوی است.
در سینمای جهان هم اگر به بخشی از تاریخ نگاه کنید، کارگردانان زاویه دید خود را از آن بازه زمانی ارائه می‌دهند، همانطور که از آبراهام لینکلن، مارگارت تاچر، چرچیل، گاندی و ... فیلم‌های متفاوتی با زاویه دید متفاوت کارگردان ساخته شده است.
میزان: چرا تولید آثاری همچون معمای شاه طی سالهای اخیر تا این حد کاهش داشته است؟
ورزی: همانگونه که تمامی سرزمین‌ها در مورد تاریخ کشورشان فیلم و سریال تولید می‌کنند ما هم باید به جد درباره اتفاقات تاریخی خودمان اثر تولید کنیم. شاید دلیل کم کاری درباره ساختن آثار تاریخی بیم فیلمسازان از یکسری جریانات و هجمه‌ها بوده است، فیلمسازان معمولا برای ساخت این آثار جلو نمی‌آیند یا اگر هم بیایند فیلم را با ملاحظه کامل می‌سازند، به عنوان مثال اگر اثری تاریخی می‌سازند آنقدر به ماجرا‌های عاشقانه می‌پردازند که اصل مطلب گم می‌شود.
سریالی همچون سریال «معمای شاه» پروژه‌ای بزرگ یا به اصطلاح بیگ پروداکشن بود، به همین دلیل زمان زیاد و افرادی بسیاری برای خلق آن زحمت کشیدند، من همیشه در برابر هر حرف و یا هجمه‌ای خودم را مسئول می‌دانم که از پروژه و تمام زحمت عزیزان دفاع کنم، زیرا می‌دانم که برای ساخت اثر تا چه حد از خود گذشتگی کردند.
من قرائت و نگاه خودم از تاریخ را ساختم، اتفاقا برعکس بسیاری از دوستان که به ما هجمه وارد کرده بودند، من این سریال را با کمترین هزینه و در صرفه جویی کامل ساختم، بسیاری از لوکیشن‌های این سریال در آثار دیگر هنوز استفاده می‌شود، پس ما اثری در هر بخش ماندگار را ساختیم.
به عنوان مثال شعر افشین یداللهی به نام ایران با صدای سالار عقیلی شاید تنها برای معمای شاه ساخته شد، اما هنوز هم بار‌ها و بار‌ها این قطعه زیبا از رسانه ملی و دیگر رسانه ها پخش می‌شود و مردم علاقه بسیاری به آن دارند بنابراین باید گفت سریال معمای شاه کار‌های مختلفی را انجام داده است.
میزان: معمای شاه صرفا به دربار نمی پرداخت، دلیل شما برای پرداختن به اقشار مختلف جامعه در آن زمان چه بود؟
ما فقط روی زندگی شاه متمرکز نبودیم، بلکه به زندگی مردم در آن زمان هم پرداختیم، برخی این روز‌ها در فضای مجازی قصد تطهیر پهلوی را دارند، اما واقعیت این است که تاریخ به مجرم بودن و مقصر بودن شاه رای داده است و واقعیت این است که شاه خطاکار بوده است. ما در بخش‌های مختلف به آن برهه تاریخی پرداختیم تا جامعه با واقعیت‌های آن دوران روبرو شود.
ما در سریال معمای شاه شخصیت‌های مختلفی را به صورت واقعی با خوبی‌ها و بدی‌هایشان به نمایش گذاشتیم، ما شخصیت‌ها را همانطور که بودند به تصویر کشیدیم و قصد نداشتیم کسی را خودمان محکوم کنیم، بلکه تمامی تلاش ما روایت صادقانه و مستند تاریخ بود.
میزان: تاکید شما برای نشان دادن دقیق زندگی بسیاری از چهره‌های سیاسی زمان پهلوی به چه دلیل بود؟
ورزی: نکته مهم و دقیقی که در اکثریت این شخصیت‌ها به صورت مشترک وجود داشت آن بود که همه آنها در برهه‌های خاص خطا‌هایی بسیار بزرگی انجام دادند، به عنوان مثال شخصیت مصدق به عنوان فردی خدمتگذار و کشوردوست یک خطای بزرگ انجام داد و آن هم اعتماد به آمریکا بود، وی فکر می‌کرد که اگر با آمریکا همدست شود می‌تواند انگلیس را محو کند غافل از آنکه هر دو کشور خبیث انگلیس و آمریکا همدست بودند و در نهایت دولت مصدق را زمین زدند.
به نظر من دولت‌مردان ما باید از تاریخ عبرت بگیرند که همیشه در تاریخ اعتماد کردن و در آغوش گرفتن بیگانگان نتیجه کاملا معکوس و بسیار مخربی داشته است، دولت مردان ما به هیچ وجه نباید به کشور‌های غربی اعتماد کنند، من به عنوان یک شهروند عادی کشور عرض می‌کنم که فرمایشات مقام معظم رهبری پیرامون عدم اعتماد به غربی‌ها را باید با طلا نوشت، قاب کرد و بزرگ بر سر در تمام وزارتخانه‌ها و نهادها کشور زد، ای کاش مقامات دولتی و افراد دیگر نگاهی واو به واو و مو به مو به فرمایشات گوهربار مقام معظم رهبری داشته باشند، البته ما همیشه خوشبینانه نگاه می‌کنیم و اعتقاد داریم که این فرمایشات در سرلوحه مسئولین کشور قرار گرفته است.
تاریخ بار‌ها و بار‌ها نشان داده که اعتماد به بیگانه تا چه حد ویران کننده و مخرب است، آمریکا و انگلیس در ادوار مختلف تاریخ نشان دادند که اعتماد به آنها باعث نابودی است، دولت انگلیس در طول تاریخ مثل زالو برای بقای خودش به جان دیگران افتاده است. به عنوان مثال خیانت انگلیس‌های ملعون بود که باعث شد ما در عهدنامه ترکمنچای هفده استان خود را از دست بدهیم.
من متاسفم که اعتماد به غرب همه چیز را بار‌ها و بار‌ها خراب کرده است، بعد از ترکمانچای ما در هرات هم چنین اشتباهی را انجام دادیم، ما در دوره‌های مختلف تاریخ پهلوی از این دست اعتماد‌های بی مورد زیاد داشته ایم و در هر برهه لطمات جبران ناپذیری را تحمل کردیم. وابستگی پهلوی به غرب خفت فراوانی را در بازه‌های مختلف تاریخی برای ما به همراه آورد.
برعکس رژیم پهلوی، امام خمینی (ره) در برهه‌های مختلف تاریخی علیه اینگونه اعتماد‌های بیجا خروج می‌کردند، تاریخ پیش و پس از انقلاب اسلامی سراسر تصمیمات و انتخاب‌های درست و تاثیرگذار امام خمینی (ره) درباره کشور‌های غربی و ظالم بوده است. ما در سریال معمای شاه تمام اتفاقات سیاسی ذکر شده را به وضوح به نمایش گذاشتیم و سعی کردیم تماما صادقانه عمل کنیم.
میزان: آیا در قبال مستندات تاریخی و وقایع انقلاب اسلامی ایران به اندازه کافی تولید آثار داشته ایم؟
ورزی: به هیچ وجه، از نظر من هر بخش از سریال معمای شاه می‌تواند به یک سریال بلند و یا یک فیلم‌های سینمایی تبدیل شود، قیام پانزده خرداد، نهضت نفت، ماجرای کاپیتولاسیون و بسیاری از روایت‌های سریال معمای شاه جای آن را دارند که به آثاری کاملا مجزا و فاخر تبدیل شوند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی بار‌ها و بار‌ها بر ساخت آثاری این چنینی تاکید کرده اند، ایشان فرمودند: «که شما به اندازه کافی به این تاریخ نپرداخته اید، گا‌ها آثاری ساخته می‌شود، اما به هیچ وجه کافی نیست»، از نظر من جوان امروزی برای شناخت دقیق و درست تاریخ به تماشای چنین آثاری نیاز مبرم دارد.
میزان: ساخت آثاری همچون معمای شاه تا چه می‌تواند به شناخت نسل جوان از تاریخ کشور کمک کند؟
ورزی: در وضعیت امروز شبکه‌های مجازی و معاند مدام در حال تبلیغات دروغین از تاریخ پهلوی هستند، جوانان و نوجوانان شاید مطالعه کافی نداشته باشند و این حرف‌ها را باور کنند، به هر حال ما در بخش فیلم و سریال به شدت نیازمند ساخت آثار تاریخی هستیم زیرا نسل امروز تشنه دانستن تاریخ است.
در برهه‌ای از زمان ساخت تله فیلم بسیار رایج بود و استقبال بی نظیری هم از آن می‌شد، اما به یکباره همه چیز متوقف شد، من از مدیران فرهنگی و تلویزیون خواش می‌کنم، با عنایت به ذهن روشن خود بار دیگر تولید تله فیلم را در حوزه‌های مانند آثار تاریخی و سیاسی آغاز کنند، تا کی مخاطب باید معمای شاه ببیند، پیشنهاد من این است که رسانه ملی بار دیگر چرخ ساخت تله فیلم را به حرکت در آورد، زیرا آن برهه از تاریخ دارای زوایای مختلفی است که هر کدامشان می‌تواند سریالی بزرگ و یا فیلمی فاخر شود.
ما هنوز بخش‌های مختلفی از تاریخ را داریم که به آنها نپرداخته ایم، تاریخ کشور در زمان قاجار، پهلوی اول و دوم و حتی پس از انقلاب اسلامی دارای سوژه‌هایی تمام ناشدنی است، ما بسیاری از اسناد به دستمان رسید که نتوانستیم استفاده کنیم.
میزان: نکته آخر اینکه پیام اصلی و مهم معمای شاه از نظر شما چه بود؟
ورزی: یکی از مهمترین پیام‌های ما در سریال معمای شاه این بود که انقلاب اسلامی ایران متعلق به ملت ایران است، حال که رسانه‌های معاند می‌خواهند این انقلاب را از مردم جدا کنند در صورتی که اینطور نیست، خون‌های فراوانی پای این انقلاب ریخته شده، مردم شهید داده اند و برای پیروزی انقلاب فداکاری‌های فراوانی انجام داده اند پس بی شک این انقلاب برای مردم و نشات گرفته از مردم است.