سردار جلالی: علم حفاظت از زیرساخت جنبه دفاعی و امنیتی گرفته است
وی ادامه داد: عمده هدف فناوری، بهبود خدمات، سرویس‌ها و عملکردهاست تا راندمان اقدامات را افزایش بدهد و مجموعه تحت خدمات را به رفاه نسبی و بیشتری برساند. تلفیق این رشته‌ها با هم در قالب محصول در اختیار بشر قرار گرفته است.
سردار جلالی با بیان اینکه حجم بالای خدمات، وابستگی‌هایی نسبت به خدمات ایجاد کرده است توضیح داد: تمرکز بر افزایش وابستگی‌ها مفهوم زیرساخت را خلق و توسعه داده است. شاید از این جهت به آن زیرساخت گفته شود که طیفی از خدمات و سرویس‌ها را به سرویس گیرندگان می‌رساند و دنبال می‌کند.
به گفته رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور، قبلا دسته‌بندی‌های ما محدود و ثابت بود. ولی ظهور و بروز فناوری‌های نو و ترکیب آن‌ها با هم، انقلاب و تحولی جدی آفرید. به همین دلیل، مسئله مهم دسته‌بندی و طبقه‌بندی زیرساخت‌هاست که خود مسئله مهمی در مبحث این فناوریهاست.
سردار جلالی تاکید کرد: با توجه به اینکه این فناوری‌های و زیرساخت‌ها ترکیبی از فناوری‌ها هستند در حقیقت طیفی از بهم تنیدگی فناوری در این زیرساخت مشارکت دارند بنابراین زیرساخت از یک رشته تخصصی خارج و به رویکردی چند رشته‌ای و ترکیبی منجر می‌شود.
وی با بیان اینکه تا چند سال قبل زیرساخت‌ها را به زیرساخت‌های با اهمیت و زیرساخت‌های مهم و حیاتی دسته بندی می‌کردیم تصریح کرد: با پیچیده‌تر شدن فناوری این طبقه‌بندی متفاوت شده است. امروز اهمیت و الزام محافظتی یک زیرساخت به درجه حیاتی بودن آن است. وقتی اهمیت یک زیرساخت در درجه حیاتی است طبیعتا اقدامات حفاظتی آن زیرساخت باید در سطح بالاتری باشد.
به گفته سردار جلالی با پیچیده‌تر شدن زیرساخت‌ها ماهیت آن‌ها نیز دچار تنوع می‌شود و ماهیت آن‌ها از صرف فیزیکی به ماهیت انسانی مثل امنیت و یا ماهیت سایبری و دیجیتال مثل نظام پولی و مالی، دارایی‌های معنوی و غیر فیزیکی که بیشتر از جنس اقتدار و پرستیژ در حوزه‌های مختلف است، مباحثی از جنس مدیریت، فرماندهی و امثال آن تغییر کرده است.
وی با بیان اینکه موضوع دیگر که با آن مواجهیم پدیده هوشمندی زیرساخت‌ها و دارایی هوشمند است که در مبحث ماهیت به قابلیت‌های سایبری و هوش مصنوعی و الکترونیکی و ... اضافه می‌شود تصریح کرد: مدیریت دارایی هوشمند با مدیریت دارایی غیر هوشمند کاملا متفاوت است. همچنین که تهدیدات و مخاطرات و حفاظت از آن نیز متفاوت است. شاید در بسیاری از مواقع مسیر هوشمندی به سمتی برود که زیرساخت علیه بهره‌بردار وارد عمل شود و اگر این روند قادر کنترل نباشد می‌تواند خسارت بار شود.
رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور ادامه داد: ما در حال ورود به نسل سوم هوشمندی هستیم که ترکیبی از الکترونیک و هوش مصنوعی است و می‌تواند تجهیزات و زیرساخت‌ها را در حد بالایی در کنترل انسان قرار بدهد.
وی با بیان اینکه در حوزه زیرساخت‌ها تحول دیگری رخ داده است که به نام تغییر ماهیت سلولی زیرساخت به ماهیت سیستمی شناخته می‌شود توضیح داد:، چون زیرساخت‌ها به‌صورت شبکه‌ای به‌هم متصل می‌شوند و یک سیستم را تشکیل می‌دهند زیرساخت از روابط سیستمی برخوردار است و مبتنی بر کارکردی سیستمی است. در حوزه‌هایی مثل شهر‌ها متوجه می‌شویم باید با زیرساخت‌های سیستمی کار کنیم.
سردار جلالی افزود: در سیستم روابط خاص سیستمی مطرح است. وقتی وارد زیرساختی از جنس سیستمی شدیم باید بدانیم که بدون نگاه سیستمی قادر به حل مسائل نخواهیم بود. وجه سیستمی در برخی از زیرساخت‌ها اساسا غالب بر سایر وجوه است.
وی با اشاره به مقوله دیگری به نام کارکرد زیرساخت توضیح داد: اساسا زیرساخت‌ها از مدل کارکرد تعریف می‌شوند. وقتی راهبردی تهاجمی برای کشوری در نظر گرفته می‌شود مجموعه‌ای از زیرساخت‌ها و زیرسیستم‌هایی که سیستم فرماندهی را تشکیل می‌دهند به عنوان یک کارکرد، خود را نشان می‌دهد. به‌طور مثال دشمن در حمله، زیرساخت‌هایی را هدف قرار می‌دهد که به مردم خدمت می‌کنند و بدون آن‌ها زندگی روزمره فلج می‌شود.
رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور با بیان اینکه برخی از زیرساخت‌ها نیز خطر تولید می‌کنند و خطر آن‌ها بر کارکردشان غالب است توضیح داد: انبار مهمات و یا یک کارخانه تولید مواد شیمیایی که شاید حشره کش تولید کند، ولی استقرار آن در مرکز شهر است بیش از کارکرد، خطر تولید می‌کند. مباحث مهمی در این میان وجود دارد، ولی با توجه به دانش و نگاه ما برداشت مدیران ما از زیرساخت همان زیرساخت‌های فیزیکی است و سایر موارد اساسا به درستی تحلیل نمی‌شود و این چالشی اساسی است.
وی با بیان اینکه وقتی هوشمندی وارد میدان می‌شود برخی قابلیت‌ها به میان می‌آید افزود: برخی قابلیت‌ها درون هوشمندی است مثلا اقدام به بروز کردن سیستم توسط نرم افزار و دستورات و کد‌ها و یا فرامینی که نرم افزار برای کارکرد سیستم ارائه می‌کند. اداره سیستم توسط نرم افزار کارکرد خوبی است و خستگی نیروی انسانی را رفع می‌کند و سیستم به راحتی کار انجام می‌دهد، ولی تمام این قابلیت‌ها در حوزه سایبری پتانسیلی برای تهدید است، چون مباحثی همچون دسترسی و امکان مداخله و امکان دستورات غلط و... مطرح است.
به گفته سردار جلالی در چنین مدل‌هایی اگر مراقبت نکنیم درون این فرصت‌ها تهدیداتی وجود دارد. در حالیکه بسیاری از مسئولان ما که به‌طور کلی به تکنولوژی نگاهی فرصت‌محور و نشات گرفته از خوشبینی دارند از این وجه غافل هستند.
وی با بیان اینکه بعد از یازده سپتامبر، دانش نظارت دفاع سرزمینی برای مقابله با تهدیدات انسان‌ساخت در آمریکا به طور جدی مورد توجه قرار گرفت تصریح کرد: ابتدا بحث حفاظت از زیر ساخت صرفا در حوزه فیزیکی تعریف می‌شد، اما بعد‌ها طیف وسیعی از حفاظت‌ها را در بر گرفت. یعنی در این حوزه بلوغی مفهومی شکل گرفت. امروز شاهد تجمیع و بلوغ در رشته‌هایی هستیم که در شاخه حفاظت از زیرساخت‌ها تعریف می‌شوند. حل یک مسئله در حوزه حفاظت زیرساختی نیازمند تجمیع رشته‌هاست تا بتواند در حوزه حفاظت و کاهش ریسک موثر باشد.
رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور با بیان اینکه میزان وابستگی، اهمیت و تنوع زیرساخت‌ها متفاوت شده است گفت: زیرساخت‌ها دیگر تک‌رشته‌ای نیستند و رشته‌ها و تخصص‌های قبلی دیگر پاسخگو نیستند. در حوزه‌های دیگر دانش‌های بین‌رشته‌ای رشد کرده‌اند و در این حوزه پیشرفت، جنبه‌ای دفاعی و امنیتی گرفته است.
وی با بیان اینکه این دانش چند ویژگی دارد تصریح کرد: این دانش از نظر دسترسی دارای محدودیت است. یعنی دانش در جنبه ایمنی، دفاعی و امنیتی ورود کرده است و در این حوزه هر کشوری تعریف امنیتی خود را دارد، چون شاخص‌های امنیتی در کشور با سایر کشور‌ها متفاوت است. البته می‌توان وجوه مشترکی را در نظر گرفت.
سردار جلالی با بیان اینکه ما نیز به این نتیجه رسیدیم که باید تولید دانش بومی را در زمینه حفاظت از زیرساخت‌هایمان در دستور کار داشته باشیم متذکر شد: هر کشوری امنیت را مطابق با اصول خود تعریف می‌کند. شاید بخشی از این دانش‌ها به درد ما بخورد و بخشی به درد ما نخورد. وقتی با مفهوم زیرساخت برخورد می‌کنید متوجه می‌شوید که این دانش در ذات زیرساخت نهادینه شده است. ویژگی دیگر، ترکیبی بودن است یعنی تک رشته‌ای نیستند و ترکیبی از رشته‌های مختلف به‌کار گرفته است. دانش حفاظت از زیرساخت یک دانش ترکیبی بین رشته‌ای است.
به گفته وی اگر بخواهیم در این مدل در مورد پدافند غیر عامل صحبت کنیم تعاریف سنتی و نگاه‌های گذشته تا حد زیادی جایگاه خود را از دست داده است. ما نمی‌توانیم جلوی رشد تکنولوژی را بگیریم کشور ما نیز از لحاظ تکنولوژی آزاد و پویاست و هر شرکتی می‌تواند هر دستگاهی را وارد کند. این تکنولوژی‌ها می‌توانند تهدیدات و آسیب‌هایی را با خود به همراه بیاورند و ما را در معرض تهدید قرار بدهند و کشورمان را آسیب پذیر کنند. این مسئلهای بسیار جدی است که باید به آن بپردازیم و برای آن برنامه داشته باشیم.
سردار جلالی ادامه داد: از همین رو پدافند غیرعامل با هدف حفظ زیرساخت و حفظ تداوم کارکرد و مقابله با تهدید و تاب آوری زیرساخت و سیستم باید متناسب با دانش و تکنولوژی آن زیرساخت را مورد توجه تمرکز قرار دهد.
وی ادامه داد: با این نگاه، تعاملی سه ساله بین سازمان پدافند غیرعامل کشور و دانشگاه مالک اشتر انجام شد و تلاش کردیم با ایجاد شناخت، تهدیدات را تعریف کنیم. در یک سال گذشته با تمرکز بر حفاظت از زیرساخت‌ها سعی شد تا اندازه‌ای اطلاعات بین‌المللی در این حوزه جمع آوری شود و متناسب با حوزه‌های مختلف دسته‌بندی شود. جمع بندی ما این بود که باید در حوزه دانشی، بازنگری اساسی داشته باشیم. چون ما بدون این نگاه قادر به تولید امنیت نخواهیم بود و تکیه بر چهارچوب‌ها و روش‌های گذشته کاملا منسوخ شده و قابل استفاده نیست.
رییس سازمان پدافند غیر عامل کشور ادامه داد: نخستین جمع‌بندی ما در مورد تعریف رشته‌های دانشی انجام شد و به دنبال آن رشته‌ای در مقاطع ارشد و دکتری تعریف شد که در تلاش هستیم تا آن را نهایی کنیم و از مهرماه سال جاری فرآیند جذب دانشجو برای این رشته‌ها انجام شود.
وی با بیان اینکه این رشته، استاد، محتوا و کتاب می‌خواهد اظهار داشت: یکی از اهداف انجمن‌های علمی در وزارت علوم و بهداشت و درمان تولید علم است؛ بنابراین تصمیم براین شد تا اقدامات لازم را برای سازماندهی فعالیت‌های کارگروه حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی تحت عنوان انجمن علمی حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی (در حال تاسیس) سازماندهی کنیم.
سردار جلالی با اشاره به اهداف این انجمن تصریح کرد: نخستین هدف ما این است که تولید علم باید متکی بر دانش بومی باشد. چون ملاحظات امنیتی باید در نظر گرفته شود. همچنین شاید اطلاعاتی که مورد نیاز است در اختیار ما گذاشته نشود پس خود ما باید به دنبال این دانش باشیم. هدف دوم کلیت دانش است. ما در حوزه‌های مختلفی فعالیت‌هایی انجام می‌دهیم و باید از این حوزه‌ها دانش مورد نیاز خود را استخراج کنیم. موضوع دیگر توسعه و بسط این دانش است.
رییس سازمان پدافند غیرعامل توضیح داد: سال گذشته تهیه سند راهبردی شهری را در دستور کار قرار دادیم و متوجه شدیم زیرساخت‌های شهری به اندازه‌ای توسعه یافته که مدل ما کاملا منسوخ شده است.
وی با اشاره به اهمیت آموزش و تربیت نیروی انسانی تصریح کرد: امروز در سطح آموزش‌های عرضی برای توجیه، همکاری و تربیت کارشناس و مشاور و مدیر اجرایی جریان دارد که باید آموزش‌های طولی در مقاطع ارشد و دکتری نیز به این بخش اضافه شود.
سردار جلالی افزود: مسئله دیگر آموزش عمومی و مدیریتی در سطح مسئولان و مدیران کشور است تا این پدیده را بشناسند و بدانند که این پدیده چیست و چه باید کرد. فرهنگ‌سازی روی این موضوع با تمرکز بر مدیران و کارشناسان در جریان است. همچنین تعامل با مراکز علمی دنیا در دستور کار است. انجام تحقیقات و پژوهش‌های تخصصی، علمی و صنعتی نیز یکی دیگر از موضوعات مهم است که جزو اهداف انجمن قرار دارد.
رییس سازمان پدافند غیر عامل کشور توسعه دانش حفاظت از زیرساخت‌ها را یک نیاز فطری در تمام حوزه‌ها دانست و متذکر شد: این کار اقدامی در سطح جهاد علمی است، چون ما در این حوزه دانشی نداریم و در بسیاری از حوزه‌های مرتبط هم فاقد دانش بومی هستیم. این کار کاملا جنبه دفاعی دارد و در رویکرد بسیجی کاری در مسیر انجام خدمت است؛ بنابراین باید تمام ظرفیت‌های کشور را بسیج کرده و در این حوزه به کار بگیریم.
ابوطالب شفقت رئیس دانشگاه صنعتی مالک اشتر نیز در این گردهمایی اظهار داشت: ما جامعه‌ای مردم پایه هستیم و اگرکاری کنیم که حمایت‌ها مردمی شود مسئولانی که باید وظیفه حفاظت از زیرساخت‌ها را انجام دهند مجبور خواهند شد تا این کار را با جدیت پیگیری کنند.
وی ادامه داد: حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی کشور باید به یک مطالبه عمومی، علمی و دانشگاهی تبدیل شود تا این قضیه جایگاه خود را پیدا کرده و عملیاتی شود.
رییس دانشگاه صنعتی مالک اشتر تصریح کرد: باید به مسئولان اثبات کنیم که اگر مسئول زیرساخت‌های حیاتی و مشغول خدمت هستید، اما به حفاظت از این زیرساخت توجه نکنید به نحوی دارید این سرمایه‌ها را از بین می‌برید.
شفقت با بیان اینکه مصون‌سازی کشور از منظر اقتصادی، اجتماعی و دفاعی امنیتی، یکی از ضرورت‌ها و واجبات کشور است تصریح کرد: چنانچه از این مهم غفلت کنیم به سمتی نوعی محاصره خواهیم رفت که از دست رفتن همه دارایی‌ها و حتی باورهایمان را به دنبال خواهد داشت.
وی متذکر شد: نکته‌ای که نباید از آن غافل شویم این است که توجه به حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی و فیزیکی نباید موجب غفلت ما از زیرساخت‌های معنوی ما شود و باید به فکر مصون‌سازی باورهایمان نیز باشیم.
رییس دانشگاه صنعتی مالک اشتر تنها راه دستیابی به این هدف را توسعه علم و دانش دانست و توضیح داد: تنها با توسعه علم است که می‌توانیم هم به جایگاه واقعی خود دستیابیم و هم از طریق آن مفاهیم دینمان را توسعه دهیم.
همچنین در حاشیه اولین گردهمایی معرفی و تشکیل انجمن حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی ایران با حضور سردار جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور و ابوطالب شفقت، رئیس دانشگاه صنعتی مالک اشتر از کتاب زیرساخت‌های حیاتی شهر رونمایی شد.
این کتاب از سوی معاونت امور شهری سازمان پدافند غیرعامل کشور در راستای مصون‌سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت‌های شهری به عنوان یکی از رسالت‌ها و ماموریت‌های خود تهیه و تدوین شده است.
کتاب زیرساخت‌های حیاتی شهر شامل چهار بخش کلی به شرح زیر است.
کلیات خدمات رسانی شریان‌های حیاتی شهر (سامانه‌های تامین آب و فاضلاب، گاز طبیعی، برق‌رسانی و مخابرات و...)
فناوری ساخت خطوط لوله و تاسیسات شریان‌های حیاتی شهر
فناوری‌های نگهداری شریان‌های حیاتی شهر
فناوری‌های جلوگیری و کاهش پیامد‌های حوادث بر شریان‌های حیاتی شهر
این کتاب می‌تواند مقدمه‌ای مناسب و جامع برای دانشجویان، پژوهشگران و اساتید مرتبط با دانش وسیع و میان رشته‌ای حفاظت از زیرساخت و پدافند غیرعامل در کشور باشد.
همچنین در پایان این گردهمایی، فعالان کارگروه حفاظت از زیرساخت‌های کشور تقدیر شدند. منصور باقرصاد، مجتبی عراقی زاده، هادی کریمی نیسیانی، محمد باقر ایزدی، سمانه جلیلی سروآباد، مصطفی غضنفری، احمد اکرمی، محمد علی نکوئی، حمیدرضا هوشنگی، فتح الله شمسایی، کوروش خالدی، حمیدرضا کاووسی و مهناز میرزا ابراهیم تهرانی به عنوان فعالان کارگروه حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی کشور مورد تقدیر قرار گرفته و لوح تقدیر خود را از سردار جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور دریافت کردند.