زنده‌گیری یوزپلنگ یعنی شکست در مدیریت زیستگاه
- اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان اخیرا خبر از نصب تله‌هایی در طبیعت منطقه توران داده که بناست یوزپلنگ‌ها را به دام انداخته و تحویل کارشناسان بدهند تا طرحی به نام طرح تکثیر در اسارت یوزپلنگ داخل محوطه‌ای محصور اجرا شود. طرحی که این روز‌ها در میان فعالان و کارشناسان محیط زیست منتقدان بسیاری دارد.
کوشان مهران، کارشناس ارشد تنوع زیستی و زیستگاه‌ها به میزان می‌گوید: نصب تله زنده‌گیری یوزپلنگ به منظور تکثیر در اسارتِ این گونه بدان معناست که سازمان حفاظت محیط زیست اعتراف می‌کند در مدیریت حفاظت از زیستگاه‌های یوزپلنگ به طور کامل شکست خورده و پروژه‌ای تحت عنوان پروژه حفاظت از یوزپلنگ که اعتبارات داخلی و خارجی برای ادامه آن هزینه شده پروژه‌ای ناموفق بوده که چنین شکستی قابل پیگیری توسط سازمان بازرسی کل کشور است.
وی ادامه می‌دهد: اینکه آخرین نمونه‌های یوزپلنگ را از طبیعت زنده‌گیری کنیم و تلفات احتمالی حین زنده‌گیری و نگهداری را بپذیریم تا به پرورش در فنس رو بیاوریم یعنی در خوش‌بینانه‌ترین حالت چین را در تکثیر و پرورش پاندا الگو قرار داده‌ایم. کشوری که پاندا تکثیر می‌کند، اما نمی‌تواند آن‌ها را در طبیعت رهاسازی کند. یوزپلنگ‌های متولد شده هم مانند پاندا‌ها قابلیت رهاسازی نداشته و به حیواناتی برای نگهداری در باغ وحش‌ها تبدیل خواهند شد.
مهران با بیان اینکه محیط زیست کشور ما دچار دو مشکل عمده فقدان سرمایه و بی‌ثباتی مدیریت است می‌گوید: ممکن است تصمیم بگیرند از محوطه فنس‌کشی‌شده یوزپلنگ‌ها به عنوان جاذبه گردشگری استفاده کنند که در این صورت هم یوزپلنگ‌ها شانسی برای رهاسازی در طبیعت نخواهند داشت.
این فعال محیط زیست با اشاره به مشاهده ماده یوز و ۴ توله‌اش در توران می‌گوید: این اتفاق نشان داد که طبیعت همیشه برگ‌های برنده‌ای دارد که به موقع رومی‌کند. این یعنی بر خلاف باوری که گروهی اصرار دارند القا کنند یوزپلنگ ماده هنوز در طبیعت وجود دارد و شانس تولد توله یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌ها از بین نرفته‌است.
وی با اشاره به عکس زیر یادآور می‌شود: به تازگی در سال ۲۰۲۰ از یک قلاده یوزپلنگ شمال آفریقا در پارک ملی الهجردر کوهستان‌های بیابانی جنوب شرقی الجزایر عکس گرفته شد. از لحاظ وجود دام و دامدار، طوارق صحرا نشین، تراکم پایین طعمه و وضعیت اقلیم و منابع آبی زیستگاه‌های یوزپلنگ در الجزایر و ایران دارای وجوه اشتراک زیادی بوده و به هیچ روی قابل مقایسه با ساوان‌های سرسبز و پر شکار آفریقای شرقی نیست.
مهران با بیان اینکه سال هاست که گروه‌هایی از فرانسه و بلژیک در حال پژوهش و برنامه ریزی برای حفاظت از یوزپلنگ و دیگر گونه‌ها در این بخش از بیابان بزرگ آفریقای شمالی هستند، اما هیچگاه سرمایه و زمان ارزشمند را معطوف به زنده گیری و پرورش در اسارت برای معرفی مجدد به طبیعت کرده‌اند می‌گوید: تا پیش از شروع بهار عربی دو کشور الجزایر و تونس در حال برنامه ریزی بودند تابا احیای جمعیت گونه هایی، چون غزال دورکاس و آداکس در جنوب تونس و مهاجرت تدریجی جمعیت افزوده به جنوب الجزایر به تدریج و بدون دخالت مستقیم انسان یوزپلنگ‌های الهجر به سوی قلمرو‌های احیا شده جنوب تونس حرکت کرده و زیستگاهی را که در سال ۱۹۶۰ از دست داده بودند بازپس بگیرند.
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه در اوایل دهه ۱۳۴۰ جمعیت آهوان زیستگاه پهناور دشت موته زیر هزار سر بود می‌گوید:، اما مدیریت کارآمد و عملگرای زیستگاه باعث شد تا در کنار افزایش جمعیت آهو به عنوان گونه شاخص موته به افزون بر ده هزار سر در سال ۱۳۵۳ یوزپلنگ پس از مدت‌ها در این منطقه مشاهده گردد که این امر نشان دهنده اهمیت بی، چون و چرای حفاظت کل نگرانه از زیستگاه و نه برنامه‌های تکثیر در اسارت بدون توجه به احیای کنام طبیعی است.
وی اضافه می‌کند: در قرون پیش توله گیری از یوزپلنگ در اسارت در عمل ناممکن بود و زنده گیری و حذف از طبیعت تنها راه ممکن به شمار می‌رفت، اما اکنون باغ وحش‌های جهان چندین دهه است که موفق در این امر شده و حتی در سال ۲۰۱۲ باغ وحش حیدرآباد هند پس از چند دهه از نابودی چیتا، یوزپلنگ، شاهد زایش چند توله بود، ولی توله گیری موفق و پرورش در اسارت تا معرفی مجدد یک گونه گوشتخوار به طبیعت مسیری دراز و دشوار در پی دارد و برای نمونه در آفریقای جنوبی از یوزپلنگانی وحشی و نه پرورشی برای معرفی مجدد به زیستگاه استفاده شده است.
مهران با یادآوری اینکه در ایران پس از گذشت شش دهه هنوز جز جزیره اشک دریاچه ارومیه در عمل موفق به ایجاد جمعیت‌هایی مستقل از گوزن زرد در طبیعت ایران نشده ایم می‌گوید: آیا به راستی در چنین شرایطی می‌توانیم در پرورش و معرفی مجدد یوزپلنگ آسیایی به طبیعت میهنمان امیدوار باشیم؟ آیا پافشاری بر زنده گیری با وجود تمامی ریسک‌ها و پرورش در اسارت خط بطلانی بر اهمیت ذاتی حفاظت از زیستگاهی بی مانند، چون توران نخواهد بود و باعث نخواهد شد تا به بهانه از دست دادن ارزش زیستی زیستگاه که حال بخشی از عرف سازمان حفاظت از محیط زیست شده است از عرصه و اعیان پارک ملی کویر و مناطق حفاظت شده یزد که تا چند سال پیش و هم زمان با برنامه ریزی برای استخراج فراورده‌های نفتی در جنوب پارک ملی کویر به ناگاه بهترین زیستگاه یوزپلنگ عنوان شده بود دست بکشیم؟ به راستی پرورش و توله گیری از یوزپلنگ و گرفتن کمک‌های مالی ارزی بدون پاسخ دهی به شیوه هزینه کرد و تکرار مکررات ماجرای موسسه میراث پارسیان و در نهایت ااتنشار رنگین نامه و مقالات شبه علمی و برپایی سافاری پارک مهم‌تر است و اجرای طرح ممیزی مرتع در زیستگاه بی مانند خوش ییلاق تا با احیای پوشش گیاهی و بالا رفتن جمعیت گیاهخواران بدون دخالت مستقیم باز شاهد گروه‌های خانوادگی این پلنگان شکاری تیزتک در طبیعت و نه در پشت فنس باشیم؟
این کارشناس ارشد محیط زیست در پایان می‌گوید: سازمان بازرسی ونهاد‌های پیگیر یک بار و برای همیشه باید پیگیر نحوه هزینه کرد بودجه‌هایی باشند که سال هاست صرف برنامه هایی، چون آموزش جوامع محلی و کارگذاری دوربین‌های تله‌ای و برآورد جمعیت شده تا همگان دریابند چرا با سپر انداختن در برابر حفاظت تام و تمام از زیستگاه و کل چرخه حیات حال گروه‌هایی شناخته شده مدام خواهان پرورش در اسارت این گونه هستند؛ گونه‌ای میراث طبیعی ایران و ایرانی است.