باید محافل بیشتری در خصوص نقد برجام شکل بگیرد

-  طبق اعلام اداره کل روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام، محسن رضایی عصر امروز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ۹۹ در نشست تخصصی برجام؛ مسیر طی شده و چشم انداز پیش رو که در پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع و در دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام برگزار شد، اظهار کرد: در ابتدا شهادت جمعی از غیور مردان و دریادلان ایران اسلامی را در حادثه تمرینات و مانور‌های نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را تبریک و تسلیت عرض می‌کنم و از پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع هم تشکر می‌کنم که در این الگوی جدید از مشارکت مسئولان کشور و کارشناسان و اصحاب رسانه را در یک نشست، دور هم جمع کردند تا در مورد رویداد‌های استراتژیک کشور، با هم گفتگو داشته باشند. امیدوار هستم که این مدل از اجماع نخبگان با دولتمردان و رسانه‌های کشور، منجر به هم افزایی، فکری و اندیشگی بشود و بتوانیم در سال‌های آینده قدم‌های بیشتری برداریم.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام  با اشاره به سالگرد خروج آمریکا از توافقنامه هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ گفت: جا دارد که محافل بیشتری در خصوص نقد برجام شکل بگیرد و همفکری کنند و دولتمردان کشور را هم از نظرات خود، بهره‌مند کنند. همه می‌دانیم که مذاکرات برجام در این دور سوم، با سیاست نرمش قهرمانانه ما همراه شد. این سیاست منجر به یک دیدبانی قدرتمند در آینده و در تاریخ ملت ایران شد تا ملت ایران بتوانند از این دیدبانی، آینده خود را در صحنه بین الملل و منطقه روشن‌تر ببیند. دلیل این مدعا، نقش پررنگ ملت ایران در حکمرانی است. ملت ایران، تنها حاکمان را انتخاب نمی‌کنند. بلکه در حکمرانی کشور از طریق افکار عمومی و بیان خواسته هاشان و صدای انتقادهاشان، موجب بهبود حکمرانی در کشور می‌شوند؛ لذا نرمش قهرمانانه فرصتی پیش آورد تا ملت ایران، بسیاری از ادعا‌ها را در این مذاکرات ببیند و لمس کند و با شهود عینی در سیاست، ادعا‌ها و دلسوزی‌های کاذب را تشخیص دهد.

وی ادامه داد: با خروج آمریکا از توافق برجام، ملت ایران بیش از ده سال نسبت به آینده خودش آگاه شد، تا بداند که چه مسیری را باید در پیش بگیرد و چه کار باید بکند. همانطور که امام فرمودند ما در جنگ، دشمنان و دوستان خودمان را شناختیم، در این نوع مباحث و مذاکرات، ملت ایران، بهتر می‌تواند، جایگاه تاریخی و ارتباطاتش را تنظیم کند و از سراب‌های ساختگی جلوگیری کند.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: دو سال پیش در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ آقای ترامپ از برجام خارج شد و در آبان همان سال به سخت‌ترین تحریم‌ها علیه ایران روی آورد. در حالی که ایران به همه تعهدات خود عمل کرده بود، امریکا ابتدا از توافق خارج شد و عمل به تعهدات خود را متوقف کرد و سپس به اعمال تحریم‌های گسترده علیه کشور ما روی آورد. توجیه آقای ترامپ این بود که ایران دولت اوباما را فریب داده است. شایسته است با مروری بر وقایع گذشته، به پرسش‌های مهمی که درباره برجام وجود دارد پاسخ دهیم.

رضایی اظهار کرد: به نظر می‌رسد کاربرد کلمه برجام در نظریات موافقان و مخالفان، اشاره به سه نوع یا سه موجودیت از برجام دارد: ۱- برجام مشروط به شرایط رهبری، ۲- برجام دولتی (اعم از نظر مجلس و دولت و شورای عالی امنیت ملی)، ۳- برجامی که دیگر وجود خارجی ندارد. به اولی عمل نشد و سومی هم که وجود ندارد. تنها موضوع بحث، برجام دولتی است که به تاریخ پیوسته است و به عنوان یک تجربه قابل درس آموزی است. به همین دلیل شایسته است در سالگرد خروج امریکا از برجام به تحلیل این درس‌ها بپردازیم.

وی افزود: برجام دولتی یا برجام اتفاق افتاده، یک رویداد بین المللی و در حوزه سیاست خارجی بوده است که امروزه مواجهه ما با آن شامل چند بخش می‌باشد: ۱- بررسی اصل مذاکرات، ۲- بررسی محتوای مذاکرات، ۳- بررسی نتایج مذاکرات، ۴- درس‌های برجام.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر اینکه تفکیک این بخش‌ها از هم بسیار مهم است، گفت: در بخش مذاکرات، باید توجه کنیم که مذاکرات هسته‌ای سه دوره را پشت سر گذاشته بود که برای بار سوم به دولت آقای روحانی رسید.

وی با اشاره به روند مقدمات مذاکرات گفت:پس از طی مقدماتی، ایران حضور آمریکا را در برخی جلسات می‌پذیرد و بعد در سطح وزرای خارجه، نشست‌های دونفره برای اولین بار صورت می‌گیرد. مساله مذاکرات برجام مساله بسیار مهمی است که قابل کالبدشکافی است. بسیاری از صحنه‌های مذاکرات برجام برای اولین بار در تاریخ سیاسی ایران طی چهل سال اخیر صورت گرفت.

رضایی افزود: دور سوم مذاکرات در دوره آقای روحانی شروع شد. دست ایران بسیار پر شده بود. طرف مقابل هم دموکرات‌های امریکا بودند. همه برآورد‌های نظامی نشان داده بود که امریکا از قصد حمله نظامی به ایران ناتوان شده و در یک کلام، دروازه طرف مقابل آماده گل خوردن بود.

عضو هیات علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) گفت: در سومین دور مذاکرات، نفس مذاکره یعنی مجوز انجام مذاکره - آن هم در یک محدوده ممنوعه یا محدوده‌ای که کم سابقه یا بی سابقه بود - یکی از مهمترین نکات است. اینکه چرا نظام قبول می‌کند که ایران در مذاکراتی که امریکا حضور دارد شرکت کند و ریسک و خطر جلسات طولانی - آنهم با ارتباطات نزدیک و گفتگو‌های خودمانی که بین طرفین رد و بدل می‌شود - را می‌پذیرد؟ مهمترین دلیلی که بیان شده نرمش قهرمانانه است. بنظر من سیاست نرمش قهر مانانه بسیار شجاعانه انتخاب شد ودیده بانی انقلابی ملت ایران را تقوبت کرد وهمین سیاست بود که تا عمق تاریخی خیانت‌های امریکا بر ملت ما مکشوف شد. این سیاست به روشن کردن ادعا‌های دروغین بین المللی و مشخص کردن چهره پشت صحنه مدعیان دلسوزی در داخل برای پیشرفت ایران و دلایل دیگر منجر شد.

وی اظهار داشت: در موضوع محتوای مذاکرات و نقاط قوت و ضعف تیم، از جمله نبودن تیم اقتصادی در کنار تیم سیاست خارجه و تیم هسته‌ای و همچنین در مورد نتایج مذاکرات و اینکه در این مذاکرات چه چیزی دادیم و چه چیزی گرفتیم، مسائل مهمی وجود دارد که بحث جداگانه‌ای می‌طلبد. مهم‌تر از این سه محور، درس‌های مهمی است که برجام برای کشور ما داشت. چه درس‌هایی از برجام گرفتیم؟

رضایی گفت: اولین درس برجام این است که سوءظن و بی اعتمادی که به امریکا و اروپا وجود داشت، منطقی بوده و ریشه در واقعیت دارد. زیرا معلوم شد که امریکا و اروپا تنها به دنبال منافع خود هستند و دستیابی به بازی برد برد در مذاکره با امریکا، تصور خوشبینانه‌ای بیش نیست. نکته مهم این است که شروطی که رهبر انقلاب - به درستی و بر اساس شناخت تاریخی و راهبردی خود از امریکا و اروپا - مطرح کردند و رفتار‌های آن‌ها را پیشبینی کرده بودند، کاملا در رفتار طرف مقابل تحقق یافت و همه مردم و مسئولین، در عمل، این واقعیت را در رفتار دولت‌های غربی مشاهده کردند.

رییس کمیسیون اقتصاد کلان مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: درس دوم برجام این است که انتظارات مردم و کارآفرینان کشور را به سراب گشایش روابط جدید اقتصادی با غرب گره نزنیم، آن‌ها را از برنامه ریزی خود بازنداریم و وقفه‌ای در مسیر واقعی رشد درونزای کشور خود که در دهه اول انقلاب شکل گرفته، به وجود نیاوریم.

فرمانده کل سپاه در دوران دفاع مقدس اظهار داشت: درس سوم برجام این است که در پیش گرفتن هرگونه وادادگی در برابر زیاده خواهی دولت‌های غربی - آنطور که لیبرال‌های داخلی و تکنوکرات‌ها می‌خواهند - نتیجه‌ای جز عقب افتادن کشور ما نخواهد داشت. این مهمتر از درس‌های قبلی است.

رضایی ادامه داد: در دولت آقایان هاشمی، خاتمی و روحانی، نوعی چشمداشت به دولت‌های غربی - که برآیندش همین اندیشه برجامی است - دیده می‌شود. در واقع انتظار گشایش در روابط اقتصادی با اروپا و امریکا برای ورود تکنولوژی و سرمایه را بیش از حد مورد تاکید قرار دادند. این گرایش در دولت آقایان هاشمی و خاتمی تحت عنوان تنش زدایی و در دولت آقای روحانی تحت عنوان کلید ، باعث شد که ماه‌ها و سال‌ها تلاش‌هایی به صورت آشکار و پنهان ادامه یابد و سرنوشت کشور به این مساله گره زده شود.

فرمانده کل سپاه در دوران دفاع مقدس افزود: در تفکر راهبردی اصیل انقلاب در دهه ۱۳۶۰، شئون سیاسی و دفاعی با شئون اقتصادی و فرهنگی به صورت یکپارچه درآمده بود و یک هماهنگی و همراستایی بین این بخش‌ها برقرار بود. همزمان با تشکیل دولت آقای هاشمی و بعد از آن، مسیر سیاسی و دفاعی به همان شکل اصیل ادامه یافت، ولی مسیر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از آن جدا شد و فاصله گرفت و دچار زاویه شد. زاویه یافتن مسیر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، باعث نوعی دوگانگی اعتقادی و ارزشی با مسیر اصلی انقلاب شد و یک دوگانگی در حاکمیت به وجود آورد؛ حاکمیت سیاسی که عمدتا ارزشی و انقلابی باقی مانده بود و حاکمیت اقتصادی که تکنوکراتی و لیبرالی شده بود.

وی افزود: اغراق در برخی فیگور‌های دیپلماتیک بی آنکه دستاورد اقتصادی بلندمدتی برای آن درنظر گرفته شود، نشان دهنده یک جهتگیری هستند که قریب سی سال اداره شئون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را در اختیار داشته و برآیند تکامل یافته آن را در مذاکرات برجامی دیدیم، ولی مجموعه این رویکرد‌ها نتوانست گشایشی را در روابط اقتصادی ایران با اروپا و امریکا ایجاد کند.

رضایی گفت: مذاکرات برجام با رمز کلید ، اغلب کارآفرینان ما را معطل و معلق نگه داشت و آن‌ها را به این تصور کشاند که قرار است فتح الفتوحی در رابطه شکل گیرد و دیوار بی اعتمادی دو طرف برداشته شود. در مذاکرات برجام، از رهبری گرفته تا دولت و مجلس و بسیاری از نیرو‌های انقلاب با وجود انتقاداتی که درباره موضوع، محتوا، تیم و نتایح مذاکرات داشتند، از مذاکرات حمایت کردند. به همین دلیل انتظار می‌رفت مذاکرات برجام سرآغاز یک گشایش اقتصادی برای ایران باشد. دیپلمات‌های ایران هر چه در توان داشتند به کار بردند و بالاخره برجام به امضای دولت رسید. اکنون که برجام به عنوان موفق‌ترین دستاورد این اندیشه، زیر پای امریکا و خیانت اروپا از بین رفته، نباید آن را شکست فقط یک دولت تلقی کرد بلکه باید شکست برجام را شکست یک اندیشه در اداره کشور آن هم در چند دولت دانست.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: طرفداران و هواداران و مخالفان و منتقدان برجام، در یک سوال مشترک هستند و آن این است که ادامه اندیشه برجامی فارغ از نتایج و محتوای برجام آیا قابل تکرار است؟ و آیا نباید در این اندیشه تغییری به وجود آورد. حال که سه تلاش آقایان هاشمی، خاتمی و روحانی در مذاکره با هدف گشایش روابط اقتصادی با اروپا و امریکا شکست خورده است، به نظر می‌رسد باید این اندیشه را کنار گذاریم و وقت کارآفرینان، صنعتگران، بازرگانان و کارگران ایرانی را بیش از این تلف نکنیم و بیش از این از فرصت‌های درونزای اقتصاد خود غفلت نکنیم.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در پایان تصریح کرد: البته دنیای پسا کرونایی، اروپا و امریکا را به وضعیتی می‌رساند که دیگر کمتر کسی به آن‌ها روی می‌آورد، ولی این گرایش اتلاف وقت و چشمداشت به دیگران که منشاءش ضعف نفس و بی اعتمادی به توانایی‌های داخلی است، ممکن است پابرجا بماند و باید برای آن فکری کرد.

همچنین گفتنی است؛ در ادامه این سخنرانی که به طور زنده در صفحه رضایی در اینستاگرام هم پخش می‌شد، کارشناسان برجسته و اساتید دانشگاه، به بررسی زوایای مختلف موضوع برجام پرداخت.

در این نشست که با عنوان برجام؛ مسیر طی شده و چشم انداز پیش رو ، روز ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد، علاوه بر دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، غسان بن جدو، مدیر شبکه بین المللی المیادین؛ ابراهیم متقی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران؛ ناصر هادیان، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران؛ بیژن پیروز، استاد اقتصاد سیاسی بین الملل دانشگاه تهران به بررسی زوایای مختلف این موضوع در پایان دومین سال خروج امریکا از برجام پرداختند.