مختصات حکومت اسلامی و مصحفی که پذیرفته نشد

- تاریخ اسلام فراز و نشیب‌های فراوانی را به خود دیده است، برخی از این حوادث و اتفاقات به حدی تلخ و دردناک‌اند که با هیچ چیزی نمی‌توان آن‌ها را التیام بخشید و تبعات بسیار سخت آن را جبران کرد، از جمله‌ این حوادث تلخ، بی‌مهری و عدم استقبال مسلمانان صدر اسلام از مصحف سعادت آفرینی بود که توسط جانشین برحق پیامبراکرم (صلی الله علیه و اله) جمع آوری شده بود، مصحفی که بسیاری از مشکلات علمی و معرفتی را برطرف کرده بود و جامعه ایمانی را از خرمن معارف و نگاه ژرف و دقیق خود سیراب می‌کرد، مصحف گرانبهایی که، امام علی (علیه السلام) بعد از رحلت پیامبراکرم (صلی الله علیه و اله) خود را ملزم به جمع آوری آن کرده بود تا اینکه جامعه اسلامی از شبهات و انحرافات علمی باز داشته شوند.

پیشینه مصحف امام علی (علیه السلام)
منابع اسلامی نقل کرده‌اند بعد از رحلت پیامبراکرم (صلی الله علیه و اله)، امام علی (علیه السلام) در خانه خود، قرآن مجید را به ترتیب نزول در یک مصحف جمع کرد و حدود ۶ ماه پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و اله)، مصحف را به مردم و صحابه نشان داد. [۱]

 

بنا بر آنچه شهرستانی (درگذشته ۵۴۸ق) در تفسیر خود ذکر کرده، حضرت علی (علیه السلام) پس از جمع کردن آیات قرآن کریم، با کمک غلامش قنبر به برخی از صحابه پیامبر و مردم نشان داد و گفت این همان چیزی است که بر پیامبر (صلی الله علیه و اله) نازل شده است. اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و اله) گفتند ما به این مصحف نیازی نداریم و آن را ببر. امام علی (علیه السلام) در پاسخ به آنان گفت: به خدا دیگر هرگز آن را نخواهید دید، و سپس در حال خواندن آیه ۳۰ سوره فرقان، به خانه خود بازگشت. [۲]

 

محمّد بن اسحاق معروف به ابن النّدیم صاحب کتاب الفهرست چنین تصریح مى‏‌کند: «اوّلین مصحفى که [پس از رحلت نبىّ مکرّم‏]فراهم شد مصحف على بود. آن را دیدم که به خط على بود و اوراقى از آن ساقط شده و فرزندان حسن بن على آن را به ارث برده بودند.» [۳]

 

مصحفى را که على بن ابى‌‏طالب (ع) جمع‏‌آورى کرد، نسبت به دیگر مصاحف از امتیازات فراوانى برخوردار بود.

 

برخى از آن‌ها بدین قرار است:
۱. ترتیب سوره‌‏ها به همان ترتیب نزول، تنظیم گشته بود. سیوطى در «اتقان» ضمن بیان این مطلب مى‏‌گوید: «اولین سوره، اقرأ، سپس مدّثّر، سپس ن، بعد از آن مزّمّل و به همین ترتیب، تبّت، تکویر و ... تنظیم شده بودند.» شیخ مفید نیز در مسائل سرویّه، تألیف قرآن على بن ابى‌‏طالب را به همان ترتیب نزول مى‏‌داند که سور مکى بر مدنى و آیات منسوخ بر ناسخ مقدم بوده و هر چیز در جاى خویش قرار داده شده است. [۴]

 

۲. قرائت مصحف على بن ابى‏‌طالب دقیقاً مطابق قرائت پیامبر (صلی الله علیه و اله) بوده است.

۳. این مصحف مشتمل بر اسباب نزول آیات، مکان نزول و نیز اشخاصى که در شأن آن‌ها آیات نازل گشته، بوده است.

۴. جوانب کلى آیات به‏ گونه‏‌اى که آیه محدود و مختص به زمان یا مکان یا شخص خاصّى نگردد، در این مصحف روشن شده بود. [۵]

 

۵. بنابر برخی روایات، بسیاری از مبهمات، از جمله نام بعضی از منافقان، در حاشیه قرآن جمع‌آوری‌شده توسط امام علی (علیه السلام) بیان شده بوده و برخی محققان، همین مورد را یکی از دلایل پذیرفته نشدن آن توسط صحابه پیامبر دانسته‌اند. [۶]

 

وقتى غاصبان و کوردلان فهمیدند که در مصحف حضرت علی(ع) مطالب تفسیرى نیز هست و آل محمد (صلی الله علیه و آله) به شجره طیبه و بنى‌امیه به شجره خبیثه و منافقان در آن معرفى شده‌اند و شرط لیاقت خلافت و فتوا در آن معلوم شده و مختصات حکومت اسلامی روشن شده است و دیگر راه براى طرح‌هاى پیش ساخته معطل خواهد ماند، اجراى اغراض شخصى و قومی و سیاسى مانع از قبول مصحف شد و متأسفانه آن را ترک کردند و نه تنها مصحف حضرت را ترک کردند بلکه مصاحف دیگرى، چون مصحف‌هاى ابن عباس، ابن مسعود و ابى بن کعب را که مشتمل بر تفسیر و تأویل مأثور بود به نابودى کشاندند. آنچه رد شد، متن مصحف نبود، چون بین متن مصحف حضرت على علیه‌السلام و مصحف‌هاى موجود هیچ تفاوتى نبود بلکه تفسیرهاى موجود در مصحف ایشان بود. [۶]

 

منبع علمی و معرفتی مصحف امام علی (علیه السلام)
یکی از سوالات بسیار مهمی که در خصوص مصحف امام علی (علیه السلام) قابل مطرح شده است این است که منبع علمی و معرفتی مصحف امام علی (علیه السلام) چه بود یا به عبارتی مصحف امام علی (علیه السلام) آبشخور چگونه علمی بود که این مصحف را از سایر مصاحب متمایز کرده بود؟!

به طور روشن جواب اجمالی این سؤال مرتبط می‌شود به مسئله علم امام، موضوع علم امام یکی از مباحث تخصصی کلام است که متخصصان علوم اسلامی به طور جدی در آن ورود کرده اند، ولی به طور خلاصه می‌توان به نکاتی اشاره داشت:

۱-در میام تمام اصحاب پیامبراکرم (صلی الله علیه واله) هیچ شخصیت والا مقامی را نمی‌توان پیدا ک رد که به اندازه امام علی (علی السلام) با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) قرابت و نزدیکی داشته باشد، این همراهی و مصاحبت با پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) آثار و برکات وجودی فراوانی را برای امام علی (علیه السلام) به دنبال داشت، در کتاب شریف نهج البلاغه، گزارشی از برکات وجودی این ارتباط از زبان امام علی (علیه السلام) چنین بیان شده است: «أَرَى نُورَ الْوَحْیِ وَ الرِّسَالَةِ وَ أَشُمُّ رِیحَ النُّبُوَّةِ... إِنَّکَ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ وَ تَرَى مَا أَرَى إِلَّا أَنَّکَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ وَ لَکِنَّکَ لَوَزِیر؛ [۸]روشنایى وحى و پیامبرى را مى‏ دیدم و بوى نبوّت را مى‏ شنوم. من هنگامى که وحى بر او (صلی الله و علیه وآله) فرود آمد، آواى شیطان را شنیدم. گفتم: اى فرستاده خدا این آوا چیست؟ گفت: «این شیطان است که از آن که او را نپرستند نومید و نگران است. همانا تو مى ‏شنوى آنچه را من مى‏ شنوم، و مى ‏بینى آنچه را من مى ‏بینم، جز این که تو پیامبر نیستى و وزیرى‏.»

۲- به اتفاق علمای شیعی امامان معصوم (علیهم السلام) بسیاری از علوم و معارف دینی و الهی را از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) به ارث می‌برند (البته حقیقت و ماهیت این انتقال علوم برای ما به روشنی مشخص نیست)، به عنوان مثال، نقل شده است پیامبر گرامی اسلام هزار باب علم را به علی (علیه السلام) آموخت به شکلی که از هر بابی هزار باب دیگر گشود شد. [۹]، یا اینکه در منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) نقل شده که می‌فرماید: من شهر علم هستم و علی باب آن است. [۱۰].

 

نویسنده: علی بیرانوند
................................................................
پی نوشت ها:
[۱]. سیوطی، الاتقان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۱.
[۲]. خرمشاهی، قرآن‌پژوهی، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۶۸.
[۳]. آشنایى با علوم قرآنى (رکنى) ۶۵.
[۴]. الاتقان، جلد ۱۸، ص ۱۸۳؛ تاریخ القرآن، ص ۴۸ و ر. ک: بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۴۰.
[۵]. علوم قرآنى، آراسته فرقانى، ص ۴۵.
[۶]. خرمشاهی، قرآن‎پژوهی، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۶۹.
[۷]. دانشنامه اسلامی به نقل از پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، رجبعلی مظلومی، ص ۸۸.
[۸]. نهج البلاغة، ص ۳۰۱.
[۹]. الأمالی (للصدوق)، ص ۶۳۸. «به امیر المؤمنین (علیه السلام) گفتند رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) با تو چه راز گفت وقتى تو را درون بستر خود برد؟ فرمود هزار باب بمن آموخت که از هر بابى هزار باب مى ‏گشاید.»
[۱۰]. صحیفة الإمام الرضا (علیه السلام)، ص ۵۸. وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا... با اسناد نقل شده امام رضا (علیه السلام) فرمود که پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) فرموده: من شهر علم و دانش هستم و على (علیه السلام) در آن شهر است.