حال و روز دریاچه ارومیه بعد از احیا / رسیدن به تراز اکولوژیک احتمالا تا سال ۱۴۰۶

دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و البته با دارا بودن اکوسیستمی با ارزش در جهان و ایران، همواره برای دانشمندان، محققان، علاقه‌مندان به محیط زیست و البته بسیاری از افراد دیگر ارزشمند و نقطه حساسی بوده است.

دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۶ به دلیل موقعیت و ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی که دارد به عنوان پارک ملی به ثبت رسید.

این دریاچه در میان استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته و ارتفاع دریاچه ۱۳۰۰ متر از سطح دریا است.

در گذشته متوسط عمق دریاچه، حدود ۶ متر بوده است و طول آن نیز به ۱۲۰ کیلومتر و پهنای آن به حدود ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر می‌رسید که مساحتی حدود ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر مربع را شامل می‌شد، اما در حال حاضر دیگر شاهد آن نیستیم.

دریاچه ارومیه به همراه جزایر کبودان و قیون داغی از مناطق حفاظت شده محسوب می‌شود و در یونسکو به عنوان منطقه حفاظت شده زیست کره به ثبت رسیده است.

۳ عامل خشک شدن دریاچه ارومیه

به طوری کلی می‌توان ۳ عامل را دلیل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست که شامل برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی رویه بخش کشاورزی در اطراف دریاچه با بهره برداری از آب‌های این حوضه و در نهایت، تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی است.

افزایش حفر چاه های غیرمجاز اطراف دریاچه ارومیه

بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز دریاچه هزاران حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است که این موضوع باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی این منطقه شده است.

سطح زیر کشت در این منطقه نیز در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است به طوریکه برای مقایسه بهتر میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در این منطقه را در سال‌های ۵۲ ـ ۱۳۵۱ حدود ۶۹۷.۷ میلیون متر مکعب بوده در حالی که در سال‌های ۹۳ ـ ۹۲ مقدار بهره برداری به ۲۴۰۱.۶ میلیون متر مکعب یعنی چیزی حدود ۳.۵ برابر سال‌های قبل رسیده است.

البته سال ۹۸ به سبب بارش‌های فراوان حال و روز دریاچه ارومیه طی ۱۰ سال اخیر روند رو به رشدی پیدا کرد، اما سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ با کاهش ۳۰ درصدی بارش روبرو شد و تراز سطحی دریاچه افزایش داشته است.

باتوجه به بحران‌های ایجاد شده برای این دریاچه و اهمیت آن کارگروه نجات دریاچه ارومیه، با هدف اعمال رویکرد‌های یکپارچه در مدیریت حوضه آبریز دریاچه و ارائه راهکارها، با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی و کشور و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۹۲ تشکیل گردید تا راهکار‌های عملیاتی نجات دریاچه را بررسی و نتیجه را برای تصمیم‌گیری نهایی به هیئت‌وزیران ارائه دهند.

سه دستورکار مهم و مشخص برای ستاد احیای دریاچه ارومیه تعیین شده است که در درجه اول مطالعه و طراحی طرح نجات دریاچه ارومیه است، دوم نظارت و پایش بر حسن اجرای مصوبات کارگروه و سوم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مربوطه است؛ بنابراین ستاد احیای دریاچه باتوجه به وظایف تعیین شده مکلف است که با سازوکار‌های لازم بر رعایت اجرای مصوبات هیئت وزیران و کارگروه مصوب شده برای احیای دریاچه ارومیه نظارت دقیق داشته باشد.

درهمین راستا فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با میزان درباره وضعیت و اقدامات انجام شده در راستای احیای دریاچه اظهار کرد: با توجه به اینکه دریاچه در سال آبی ۹۲- ۹۳ به کمترین حجم و وسعت آبی خود رسید پروژه‌های ملی نجات دریاچه ارومیه از سال ۹۴ آغاز شد.

وی گفت: دریاچه‌ای که ۵ هزار کیلومتر مربع وسعت داشت در سال آبی ۹۲-۹۳ به حجم ۵۰۰ میلیون متر مکعب رسید که تنها ده درصد وسعت دریاچه را تحت پوشش خود قرار داده است.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد: با توجه به بحرانی که در منطقه احساس شد تصمیم به راه اندازی ستاد احیای دریاچه ارومیه گرفته شد که در دستگاه‌های اجرایی بتوانند با هماهنگی‌های لازم بر پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه نظارت کنند.

سرخوش در ادامه گفت: با توجه به پروژه‌های اجرایی در راستای احیای دریاچه ارومیه و اثر بخشی مطلوب به آن‌ها باعث وضعیت مناسب دریاچه در زمان فعلی شده است.

کاهش ۳۰ درصدی بارش نسبت به سال قبل

وی در خصوص بررسی وضعیت دریاچه ارومیه در سال ۹۸ و مقایسه آن با سال ۹۷ گفت: حوزه دریاچه ارومیه از لحاظ بارش‌ها در سال ۹۸ با کاهش ۳۰ درصدی نسبت به سال ۹۷ رو به رو شده است که با وجود این موضوع با افزایش ۵۸ سانتی متری تراز دریاچه مواجه شدیم.

افزایش ۵۸ سانتی متری تراز دریاچه ارومیه با وجود کاهش بارش‌ها 

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره علت افزایش ۵۸ سانتی متری تراز دریاچه ارومیه با وجود کاهش بارش‌ها گفت: اغلب پروژه‌های احیای دریاچه به اتمام رسیده است و راه سازی آب پشت سد‌ها با کمترین میزان تلف شدگی به پیکره اصلی دریاچه می‌رسد.

سرخوش در ادامه تاکید کرد: در تمام روخانه‌های اصلی ورودی به دریاچه ارومیه ایستگاه‌های سنجش تعبیه شده است که همه روزه میزان ورودی آب به رودخانه ثبت می‌شود.

۷۰ درصد اعتبارات احیای دریاچه ارومیه تخصیص نیافت

وی در زمینه تخصیص اعتبار مربوط به پروژه‌های احیای دریاچه گفت: در سال ۹۸ بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه برای پروژه‌های ملی نجات دریاچه ارومیه اختصاص یافت که از این رقم ۳۰ درصد به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ و ۷۰ درصد باقی مانده هنوز تخصیص نیافته است.

سرخوش در ادامه گفت: با توجه به اینکه از سال ۹۴ -۹۵ اعتبارات احیای دریاچه ارومیه به طور صد درصدی تخصیص نیافته است اجرای برخی از پروژه‌های با تاخیر رو به رو شده است.

رسیدن به تراز اکولوژیک احتمالا تا سال ۱۴۰۶ 

وی تصریح کرد: سالانه باید ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه شود و تا سال ۱۴۰۲ نیز دریاچه باید به تراز اکولوژیک خود برسد که به دلیل تخصیص نیافتن اعتبارات و عقب ماندن پروژه‌های دریاچه ارومیه احتمالا دریاچه تا سال ۱۴۰۶ به تراز اکولوژیک برسد.

چندی پیش محمد درویش کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با میزان گفت: دریاچه ارومیه برای سومین سال پیاپی دوره ترسالی خود را سپری می‌کند و میانگین بارش‌های حوزه دریاچه ارومیه از متوسط ۶۰ ساله بیشتر بوده است.

به گفته این کارشناس محیط زیست افزایش ریزش‌های جوی خطر کویر شدن آن را برطرف کرده و حجم آب این دریاچه به ۸ میلیارد مترمکعب رسیده است، اما با وجود بارش‌های اخیر نباید چندان خوش باور بود.

درویش اعلام کرد دریاچه ارومیه برای تاب آوری نیاز به ۲۰ میلیاردمتر مکعب آب دارد و در سال ۱۳۷۵ سابقه حجم ۳۳ میلیارد مکعب نیز داشته است.