راهبرد نفتی آمریکا در روزهای کرونایی غرب آسیا

- اخیراً شاهد بودیم که برای نخستین بار کمپانی‌های آمریکایی، نفت خود را با دلار منفی به فروش رسانند. اگر چه شاید در آینده محققین اسنادی از دلایل واقعی این بحران و دست داشتن آمریکا در آن منتشر کنند، اما در حال حاضر می‌توان چند دلیل ظاهری برای این موضوع عنوان کرد.

۱- با شیوع کووید-۱۹ مصرف نفت بزرگترین مصرف کنندگان نفتی؛ چین، ژاپن و کشور‌های آسیای شرقی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش پیدا کرد؛ بنابراین از آنجا که بین عرضه و تقاضا تابعی وجود دارد شاهد بروز این بحران بودیم.

۲- محقق نشدن توافق اوپک پلاس را می‌توان دومین دلیل این بحران دانست. عربستان سعودی و روسیه حاضر به امضای توافق اوپک پلاس نشده و بیش از ۱۲ تا ۲۰ میلیون بشکه نفت وارد بازار کردند.

۳- پس از اتخاذ سیاست امریکا در فشار بر ایران، عربستان سعودی، نفت شیل و دیگر کشور‌ها به عنوان جایگزین نفت ایران انتخاب شدند. با شیوع کووید-۱۹ و با کاهش تقاضا در بازار جهانی و عدم نیاز به صدور نفت، منابع جایگزین حاضر به کاهش قیمت نفت خود نشدند.

۴- هزینه تولید نفت در آمریکا به دو دلیل زیر از نفت تولیدی در غرب آسیا بیشتر است.
الف) نفت تولیدی در آمریکا بیشتر نفت شیل است و هزینه تولید این نفت در این کشور بیشتر از هزینه تولید آن در منطقه غرب آسیا است.
ب) حوزه‌های نفتی موجود در آمریکا عمدتا در خشکی و مناطق دور دست قرار دارند، بنابراین هزینه استخراج، صادرات، نگهداری و بازاریابی آن بیش از قیمت نفت که به زیر ۲۰ دلار رسیده بود، می‌شد. این نکته را هم باید در نظر گرفت که نفت شیل، کیفیت نفت سبک و سنگین ایران، ونزوئلا و یا کشور‌های دیگر را ندارد، لذا کمپانی‌های نفتی آمریکا به این نتیجه رسیدند که هزینه دادن پول برای فروش نفت از هزینه‌های انبارداری آن کمتر است لذا با این اقدام، چنین فاجعه‌ای رقم خورد.

 

اما چه دلایلی باعث می‌شود که این وضعیت دوام نداشته باشد:

۱) انتخابات ۲۰۲۰ ایالات متحده آمریکا: مهمترین شاخص در انتخابات آمریکا برای ترامپ، شاخص اقتصادی است. تمام ادعای این فرد کاهش بیکاری در این کشور و هدف از ورودش جلوگیری از ورشکستگی اقتصاد آمریکا بود. ادامه یافتن این وضعیت منجر به ورشکستگی لایه‌های کوچک نفتی و بیکار شدن عده زیادی از مردم خواهد شد. در این زمینه باید بیکاری‌های ناشی از کووید-۱۹را هم در نظر گرفت. در ایران و برخی کشور‌های دیگر آمار دقیقی از بیکاری وجود ندارد، زیرا بیمه بیکاری به معنای واقعی مطرح نیست، اما در کشوری مثل آمریکا شاهد صف‌های طولانی مردم برای گرفتن بیمه بیکاری هستیم که آمار بیکاری در این کشور را به صورت دقیق تری ارائه می‌دهد.

۲) کووید-۱۹، واژه جهانی شدن و دهکده جهانی را زیر سؤال برد و همین امر موجب شد که بسیاری از دولت‌ها حتی آمریکا که بخشی از واردات دارویی آن از اروپای غربی و کشور‌هایی مثل چین است اعلام کنند که در درازمدت نمی‌توان به واردات متکی بود. اما محدودیت‌ها موجب شد که دولت‌ها سیاست ارشادی در پیش بگیرند، یعنی دقیقا تحولی که در بحران اقتصادی ۱۹۲۹ و ۱۹۳۳ اتفاق افتاد؛ بنابراین نفت آمریکا دخالت ترامپ در اقتصاد را ضروری ساخت و در چنین شرایطی طبیعی است که رئیس جمهور این کشور مانع این ضربه اقتصادی در دراز مدت شود.

۳) در دوران پساجنگ سرد یکی از ملاک‌های شکل گیری نظم بین المللی، ژئوپولتیک‌ها و قطب‌های اقتصادی است به همین دلیل شاهد تشکیل پیمان‌های متعدد اقتصادی بودیم. در این دوران یکی از دغدغه‌های اصلی دولت آمریکا، کنترل رشد رقبای اقتصادی به ویژه چین، ژاپن و کشور‌های جنوب شرق آسیاست. در صورت ادامه یافتن وضعیت فعلی نفت، رقبای اقتصادی آمریکا موفق به تهیه نفت بدین قیمت شده و بعد از بیماری کووید-۱۹ بازار‌های جهانی مجددا به تسخیر غول‌های اژد‌های زرد درخواهند آمد.

۴) یکی از دغدغه‌های همیشگی دولت آمریکا، حفظ امنیت و ثبات متحدینش در غرب آسیا است. تاجایی که حتی برای حفظ متحدین خود در منطقه به برخی رفورم‌ها نیز تن داده است. ممکن است در پشت پرده به کشور‌هایی همچون عربستان برای انجام اصلاحات فشار آورد، اما در انتها منافع ملی آمریکا و استراتژی و راهبرد این کشور در منطقه، حفظ ثبات و تداوم رژیم‌های محافظه کار و متحد آمریکا است. ثبات و تداوم در کشور‌های ذکر شده به نفت متکی است حال نیز شیوع کووید-۱۹، کشوری همچون عربستان را از مهمترین منبع درآمدی خود یعنی حج، که درآمد آن برابر با درآمد نفتی این کشور است، محروم ساخته است. در صورت ادامه یافتن این وضعیت، این دولت‌ها که ویژگی دولت‌های رانتیر را دارند در آینده با مشکل مواجه خواهند شد و این امر مغایر با سیاست آمریکا مبنی بر تداوم بخشی و حفظ ثبات منطقه است.

زهره خواجوی
کارشناس مسائل بین‌الملل