حضور «شهاب حسینی» نقطه عطف فیلم سینمایی «آن شب» بود/چگونه یک فیلم ترسناک خوب بسازیم؟
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، سینمای ترس یا همان ژانر وحشت همواره یکی از جذاب‌ترین و در عین حال پرفروش‌ترین ژانرهای این عرصه در سالهای متمادی این هنر بوده است.
ژانر وحشت از دیرباز مورد استقبال تماشاگران قرار گرفته و در سینمای جهان همواره بخش بزرگی از تولیدات به این ژانر تعلق دارد، آسیای شرقی همواره یکی از منابع الهام سینمای ترس در آسیا بوده و از سویی دیگر هالیوود نیز سرمایه گذاری طولانی مدتی روی این گونه سینمایی داشته است.
آثار سینمای وحشت شاید در سالهای گذشته به دلیل تعدد ساخت چندان به گیشه های چشمگیری نرسیده باشند اما اکثرا با هزینه پایین ساخته شده و چند برابر هزینه ساخت خود سود می کنند، استقبال تماشاگران از آثار سینمای وحشت در حدی است که اکثریت آثار موفق این ژانر به نسخه های دوم، سوم و حتی بیشتر هم رسیده اند.
آثاری همچون حلقه، کینه، جیغ، آنابل، عروسک قاتل، طالع نحس، جن گیر، حرکات غیر معمول، کلبه وحشت، بیگانه از جمله آثار موفق سینمایی ترس در سالهای اخیر بوده اند که هر کدام به نسخه های بعدی رسیده و اخباری مبنی بر ادامه آنها نیز شنیده می شود.
ژانر وحشت نیز در سینمای ایران بنیادین نیست و به عبارتی اصالت ندارد. شاید به همین دلیل است که بسیاری از فیلمسازان که به درک درست از مفهوم آن نرسیده اند نمی‌توانند قواعدجهانی آن را بومی سازی کنند. نتیجه این است که به جز مواردی چند، ژانر وحشت در سینمای ایران کماکان ناکام است.
آلفرد هیچکاک معتقد بود در ژانر وحشت تا جایی که ممکن است، باید اسباب زجرکشیدن مخاطب را فراهم کرد، اما فیلمسازان ما در این ژانر اکثرا با آزمودن‌ها و تجربه گری‌های ناکام و خام خود به این جمله هیچکاک جامه عمل پوشانده اند.
سینمای ایران اما تلاش چندان زیادی در زمینه سینمای وحشت نداشته است، این سینما شاید بیشتر به دلیل نبود فیلمنامه در تنگنا قرار داشته و از طرفی عدم رضایت تماشاگران از آثار تولید شده ریسک پذیری تهیه کنندگان نسبت به این نوع از سینما را از بین برده است.
شاید یكی از دلایل این است كه در تاریخ ادبیات ما، مسائلی نظیر «دراكولا» در غرب، «مردگان زنده» در هند و «ارواح انتقام جو» در ژاپن وجود ندارد و سینماگران علاقه‌مند به این ژانر با برداشت اشتباه از این مسائل و با تلاش برای ایجاد ترسی كاذب به بیراهه می روند و باعث تاسف است که ما بر داستان‌ها و روایت‌های بومی کشور خودمان تکیه نمی‌کنیم، روایت های کهن و حتی معاصر نواحی مختلف ایران كه سرشار از سوژه‌های بدیع برای کار شدن در این ژانر هستند.
همچنان بعد از گذشت سالها فیلم سینمایی «شب بیست و نهم» به عنوان ترسناک ترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته می شود، بعد از آن آثاری همچون خوابگاه دختران نیز ساخته شد اما نتوانست به موفقیت زیادی دست پیدا کند، سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر اما شاهد اکران دو فیلم در ژانر وحشت بود، آثاری که هیچکدام به بخش سودای سیمرغ راه نیافته بودند.
کوروش آهاری کارگردان جوان سینمای ایران که خارج از کشور به فعالیت مشغول بوده امسال با فیلم سینمایی «آن شب» با بازی شهاب حسینی فیلمی در ژانر وحشت راهی جشنواره فیلم فجر شد، اثری که با استقبال نسبی اهالی رسانه روبرو بود. به همین مناسبت خبرنگار گروه فرهنگی ، با این کارگردان جوان به گفت و گو نشسته و وضعیت سینمای وحشت ایران در سالهای گذشته را به بحث و تبادل نظر گذاشته است.
میزان: چطور به فکر ساخت و اکران فیلم «آن شب» در ایران افتادید؟
آهاری: شاید این فیلم در ایران ساخته نشده اما یکی از مهمترین اهداف من این بود که بتوانم فیلمی بسازم که قابلیت اکران در ایران را داشته باشد و خوشبختانه به این هدفم رسیدم.
میزان: بازخورد اکران فیلم «آن شب» در ایران را چطور دیدید؟
آهاری: البته این فیلم هنوز اکران عمومی نشده اما در جشنواره فیلم فجر از نظر من اکران موفقی داشت. این حضور و تجربه برای من بسیار ارزشمند بود زیرا همیشه دوست داشتم فیلمم را در کشور خودم ببینم، وقتی فیلمت را با هم زبان‌های خودت تماشا می‌کنی لذتش چندین برابر است.
میزان: در هنگام ساخت فیلم تا چه حد به برقراری ارتباط با مخاطب ایرانی فکر کردید؟
آهاری: این دقیقا چیزی بود که من می خواستم، اینکه بتوانم با مخاطب ایرانی ارتباط برقرار کنم، هدف من از اول این بود که فیلم سینمایی «آن شب» هویت کاملا ایرانی داشته باشد.
میزان: هویت ایرانی مورد نظر را چگونه در فیلم وارد کردید؟
آهاری: علاوه بر مضمون و حضور شهاب حسینی، بسیاری از عوامل پشت صحنه این فیلم ایرانی بودند، طراح صحنه، گریم و بسیاری از عوامل ایرانی بودند، برای من اولین اولویت ارتباط با مخاطب ایرانی بود اما از سویی به سمت داستانی رفتم که مخاطب جهانی هم بتواند آن را بفهمد.
سینما باید به زبانی جهانی دست پیدا کند، وقتی به سراغ مضامینی همچون دروغ و پنهان کاری می رویم نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز با چنین مضامینی ارتباط برقرار می کنند.
میزان: سینمای ایران در سالیان مختلف تجربه چندانی در ژانر وحشت نداشته، تا چه اندازه سینمای ایران را دنبال کرده اید و آیا با آثار ژانر وحشت سینمای ایران آشنا هستید؟
آهاری: من فیلم هایی مانند «خوابگاه دختران» و «شب و بیست و نهم» را دیده ام، طی سالهای اخیر هم چندین فیلم در فضای سینمای ترس ساخته شده است که جسته گریخته آنها را دنبال کرده ام.
میزان: آیا مخاطب ایرانی با سینمای وحشت ارتباط برقرار می کند؟
آهاری: قطعا همین طور است، ما در ایران پتانسیل بالایی در مخاطب علاقمند به سینمای ژانر وحشت داریم، من طبق گفت و گو هایی که داشتم و همین طور تجربه حضورم در ایران دریافتم که تعداد بسیاری مخاطب سینمایی وحشت وجود دارد که می تواند هدف خوبی برای ساخت چنین آثاری باشد.
میزان: با وجود این علاقه چرا سینمای ایران تعداد محدودی فیلم ترسناک در کارنامه خود می بیند؟
آهاری: شاید تا به حال تلاش خاصی در این ژانر نشده و از طرفی سازندگان به آن شکل که باید در آثارشان فضای وحشت آفرین مناسب با این آثار را ایجاد نکرده اند، شاید برخی کپی برداری ها در این ژانر از فیلم های هالیوودی باعث شده تا کارگردانان از فضاسازی مورد نیاز فیلم ترسناک غافل شوند.
میزان: پس فضاسازی مهمترین عامل در ساختن یک فیلم ترسناک خوب است؟
آهاری: طبیعتا همین طور است، سینمای ژانر وحشت تماما به فضاسازی بر می گردد، در سینمای ژانر وحشت برخی ترفندها وجود دارند که من هم به طور مثال در فیلم «آن شب» از آنها استفاده کردم اما صرفا بهره گیری از ترفندها به فضاسازی منجر نمی شود.
حال و هوا و اتمسفر فیلم ژانر وحشت بسیار مهم است، مخاطب باید از همان ابتدای فیلم همراه شود و در لحظه به لحظه فیلم با ایجاد فضاسازی مناسب در موقعیت قرار گرفته و بترسد. اتمسفر و حال و هوای یک فیلم ترسناک است که مخاطب را روی صندلی سینما میخکوب می کند و اگر نه استفاده صرف از جلوه های ویژه و بصری بعد از چند دقیقه جذابیت خود را در فیلم ترسناک از دست می دهد.
میزان: سینمای وحشت ژابن و شرق آسیا بسیار موفق بوده است، شاید دلیل اول این موفقیت پرداختن به فرهنگ بومی آن کشورها است، به نظر شما پرداخت درست به فرهنگ و استفاده از فرهنگ های بومی تا چه حد در ساخت یک فیلم ترسناک کمک می کند؟
آهاری: قطعا مهمترین و مهمترین عامل در ساخت یک فیلم ژانر وحشت موفق این است که از فرهنگ های بومی استفاده کنیم، مثال درباره فیلم های ترسناک آسیای شرقی دقیقا نمونه همین قضیه است، به عنوان مثال نسخه آسیایی فیلم سینمایی «حلقه» بسیار موفق است اما نسخه آمریکایی آن موفق نمی شود، به نظر من فرهنگ و فرهنگ های بومی به خصوص، نقطه قوت سینمای وحشت است.
میزان: این دغدغه درباره ساخت فیلم ترسناک ایرانی با شما همراه بوده است؟
آهاری: بسیار زیاد، من تحقیقات و پژوهشهای بسیار درباره فرهنگ های بومی و قومیت های ایرانی داشته ام و اتفاقا فیلم بعدی من هم قرار است با تبعیت از همین تحلیل و پژوهش‌ها ساخته شود.
میزان: پس قرار است فیلمی در ژانر وحشت و داخل کشور بسازید؟
آهاری: بله فیلمنامه اولیه آماده است، در حال تکمیل داستان هستیم و قرار است در اقلیم بوشهر این فیلم ترسناک را بسازیم، من واقعا بر این باور هستم که داستان های بومی به شدت می توانند کلیت سینما و در کنار آن ژانر وحشت را ارتقا دهند، داستانهای بومی ایرانی پتانسیل بالایی برای تبدیل به فیلمنامه دارند و صرفا باید به خوبی روی آنها تحقیق شده و پرداخت شوند.
از نظر من داستانهای بومی ایرانی تا حدی می توانند منبعی برای ساخت آثار سینمای وحشت باشند که حتی در سینمای هالیوود هم نمونه آن را ندیده باشیم. بدون شک در ادامه راه کارگردانی خود در سینما از ظرفیت های بالای داستان های ایرانی استفاده خواهم کرد.
میزان: پس چرا در اولین فیلم خود «آن شب» از داستانهای ایرانی بهره‌گیری نکردید؟
آهاری: این اتفاق به چندین دلیل رخ داد، دلیل اول این بود که ژانر وحشت هنوز در سینمای کشور جا نیفتاده است، به همین دلیل در ابتدای راه باید سراغ داستانی می رفتم که به نوعی بیشتر با مخاطب ارتباط برقرار کند و به نوعی ریسک کمتری داشته باشد، باید برای اول راه به سراغ نوعی از سینمای وحشت می رفتم که با تمام اقشار جامعه ارتباط برقرار کند.
احساس کردم اگر برای فیلم اول به سراغ داستانهای بومی و برخی خرافات بروم برخی ارتباط خوبی با فیلم برقرار نکنند، پس سراغ ترسی درونی در فیلم سینمایی «آن شب» رفتیم، فضایی که در هر انسان وجود دارد و گاها هر فرد در زندگی بارها و بارها با آن برخورد می کند.
میزان: ترس اصلی در فیلم سینمایی «آن شب» در چیست؟
آهاری: این فیلم ترسی کاملا انسانی را مطرح کرده و به سراغ متافیزیک و علوم غریبه نرفته است، این فیلم درباره ترس برملا شدن واقعیت ها و افشاشدن دروغ‌ها است، ترسی که همه ما در برهه ای از زمان طبیعتا با آن دست و پنجه نرم کرده ایم.
به عنوان مثال فیلم سینمایی «آن شب» پیش از جشنواره فیلم فجر در جشنواره فیلم سنتاباربارا اکران شد و به شدت با تماشاگر خود ارتباط برقرار کرد، این نقطه هدف من در این فیلم بود که بتوانم در داستانی این چنین بازیگری ایرانی با مخاطب جهانی ارتباط برقرار کنم که خوشبختانه تا حدودی هم موفق شدم.
میزان: پس به زعم شما اکران جهانی «آن شب» موفق خواهد بود؟
آهاری: فیلم سینمایی «آن شب» در اکران های بین المللی تا حدی موفق بوده که بسیاری از مخاطبان از تماشای آن بیش از فیلم های هالیوودی ترسیده بوده که همین اتفاق برای من بسیار جذاب بود.
میزان: آیا حضور در جشنواره فیلم فجر برای شما یک نقطه عطف محسوب می شود؟
آهاری: قطعا همین طور است، شخصا تجربیات زیادی از جشنواره فیلم فجر به دست آوردم، اینکه در یک زمان خاص تعداد زیادی سینما فیلمم را برای اهالی رسانه و مخاطب عموم اکران کردند برای من جذاب بود، اتفاقی که شاید در این ابعاد در هیچ چای دنیا اتفاق نمی افتد.
میزان: چه چیز در برگزاری جشنواره فیلم فجر بیش از همه برای شما جذاب بود؟
آهاری: علاوه بر تماشای فیلم کنار فارسی زبانان، نشست های خبری جشنواره را دوست داشتم، برگزاری نشست های خبری فیلم‌ها برای من خیلی جالب بود، زیرا این نشست ها به یک جنگ تمام عیار تبدیل می شد، من پیشتر خارج از کشور نشست خبری رفته بودم اما این شور و هیجان در یک نشست خبری را تاکنون تجربه نکرده بودم.
میزان: اکثر آثار بین المللی نیز نشست خبری دارند، چرا تا این نشست های جشنواره فیلم فجر مورد پسند شما واقع شده است؟
آهاری: شاید در بیشتر نشست های خبری در سراسر جهان تنها در مورد کیفیت فیلم حرف زده می شود، اما اینجا بحث حواشی نشستها و سوالات حاشیه ای بسیار جذاب تر پیش می رود، اکثر اهالی رسانه علاقمند هستند تا طی مصاحبه اختصاصی سوالات تخصصی بپرسند و نشستها بیشتر به سوالات در مورد حواشی اثر می پردازند.
میزان: شهاب حسینی یکی از بهترین بازیگران ایران و از معدود بازیگرانی است که نخل طلای کن را گرفته است، نظر شما درباره حضور وی در فیلم «آن شب» چیست؟
آهاری: شهاب حسینی بازیگر بسیار توانمندی است، شاید بهترین گزینه برای ایفای نقش در فیلم «آن شب» شهاب حسینی بود، به نظر من تلاش وی در این فیلم به خوبی در اکران عمومی دیده می شود. در کل خوشحالم که به ایران آمده و فیلمم را در اینجا اکران کردم زیرا خودم را فیلمساز ایرانی می دانم و نه هالیوودی.
میزان: آیا علاقمند به ساخت فیلم در ایران هم هستید؟
آهاری: با کمال میل، ساخت فیلم در کشورهای خارجی قوانین فراوانی دارد که ما را محدود می کند، به عنوان مثال در فیلم «آن شب» یک نوزاد حضور داشت که تنها دو ساعت می توانست سر صحنه باشد. حتی پسر شهاب حسینی هم تنها شش ساعت می توانست سر کار باشد.
میزان: تا چه حد در فیلم خود از فیلم های هالیوودی ژانر وحشت الهام گرفته اید؟
آهاری: نمی توانم بگویم که الهام نگرفته‌ام، قطعا هر کارگردانی از سینمای مورد علاقه اش الهام می گیرد، اما به صورت مستقیم برداشتی از فیلمی مثل درخشش نیست. ما این فیلم را در بیست و یک روز در یک لوکیشن فعال کار کردیم که آن هم نمی توانست همواره در اختیار ما باشد.