مجلس پانزدهم؛ از تاسیس مجلس «مؤسسان و سنا» تا تاثیرگذاری حزب «فداییان اسلام» بر مجلس

مقدمه
با به وجود آمدن فضای نسبتا باز سیاسی، آزادی احزاب و مطبوعات و از طرفی فقدان تجربه و جوان بودن شاه در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ از عواملی بودند که موجب شد محمدرضا پهلوی نتواند آشکارا بر مجلس شورای ملی فشار آورد.اما بعد از واقعه ترور ناموفق شاه در دانشگاه تهران سال ۱۳۲۷ این حادثه سیر مجلس شورای ملی را تغییر داد و در تاریخ مجلس پانزدهم مقام مهمی پیدا کرد. تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب مجلس سنا و اعطای اختیار انحلال مجلس شورای ملی به شاه عملا نقش مجلس شورای ملی را کم رنگ نموده، کاری که رضا خان با حکومت استبدادی خود نتوانست انجام دهد در حالی محمدرضا پهلوی آنقدر قدرت پیدا کرده بود که توانست با همکاری نمایندگان مجلس شورای ملی، مجلس مؤسسان را تشکیل دهد و سپس مجلس سنا را تاسیس کند.

انتخابات
به دنبال پایان یافتن حوادث آذربایجان و خروج نیرو‌های شوروی از ایران (اواخر شهریور ۱۳۲۵ شمسی) و پس از برقراری نظم و امنیت در آذربایجان انتخابات دوره پانزدهم بعد از چند ماه فترت در سراسر کشور آغاز شد.علت فترت ۱۶ ماهه میان مجلس چهاردهم و پانزدهم را توقف ارتش متفقین در خاک ایران، زمان جنگ جهانی دوم بیان کرده‌اند.

یونس مروارید در این زمینه به نقل از سردار فاخر حکمت، رئیس مجلس چهاردهم می‌نویسد:
در شش ماه آخر مجلس چهاردهم برای جلوگیری از فترت، تمدید مجلس مطرح شد؛ اما تمدید مدت دوره تقنینیه برخلاف اصل ۵ قانون اساسی بود که در آن اصل مدت نمایندگی دو سال تعیین شده بود، در این موقع به علت توقف ارتش متفقین در ایران فکر تاخیر انتخابات پیش آمد و بر اساس ماده واحده مقرر گردید انتخابات دوره پانزدهم مجلس یک ماه پس از تخلیه ایران از قوای بیگانه به عمل آید.

در جریان انتخابات پانزدهم حزب دموکرات ایران که همان حزب دولتی قوام بود اعمال نفوذ می‌کرد و موجب اعتراض و تظاهرات گروه‌های مختلف شده بود.

قوام در تهران، خراسان، اصفهان و مازندران قدرت داشت وی به خصوص بر انجمن نظارت بر انتخابات تهران تسلط زیادی داشت، به طوی که ۲۳ نفر با نظرات سیاسی مختلف به همراه مصدق دور هم جمع شدند تا برای اعتراض علنی بر ضد قوام در دربار تحصن کنند.

بست نشینان با پیام شاه بر مبنای این که رسیدگی به شکایات مربوط به انتخابات از وظایف دولت است و دربار در جریان امور مداخله‌ای ندارد به تحصن خود پایان دادند.

قوام برای پایان دادن به اعتراض‌ها قول داد انتخابات آزاد برگزار کند با این حال در انتخابات تقلب شد و دموکرات‌ها همه ۱۲ کرسی تهران را اشغال کردند، ضمن آنکه فقط ۳۰ درصد رای دهندگان تهران به پای صندوق‌های رای رفتند.

تحصیلات نمایندگان
۱۴ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد مدرسی بودند.
۱۶ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد سطحی بودند.
۱۱ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید در حد دکتری بودند.
۲۰ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید دارای لیسانس و مهندسی بودند.
۱۵ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید دارای دیپلم و فوق دیپلم بودند.
۲۴ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید در حد متعارف و ابتدایی بودند.

احزاب و فراکسیون‌ها
الف) در این دوران که هیات حاکمه ایران دچار بحران وتزلزل شده بود به هر نحوی می‌خواست موقعیت خود را تثبیت کند و از طرفی مردم ایران برای جلوگیری از تجدید دیکتاتوری و تامین حقوق خود به سوی احزابی روی می‌آوردند که خواسته‌هایشان را عملی سازد در این میان کشور‌هایی مانند: آمریکا، شوروی از این موقعیت به سود خود بهره برداری می‌کردند برای مثال حزب توده، حزب دموکرات آذربایجان، حزب دموکرات کردستان به وسیله شوروی و حزب اراده ملی به رهبری سید ضیاء با حمایت انگلیس یا حزب دموکرات ایران که به رهبری قوام به وسیله آمریکا حمایت می‌شد.

در این قسمت احزاب مهم و عمده‌ای که در این دوران فعالیت می‌کردند تازه تاسیس بودند یا در دوره فترت به وجود آمده بودند بیان می‌شود و جبهه ملی که در پایان مجلس پانزدهم تشکیل شده بود در انتهای این بخش خواهد آمد.

در اینجا به اختصار احزاب مربوط به این دوران بیان می‌شود:
۱. فداییان اسلام: در کتاب احزاب سیاسی مهمترین حزب، دوره پانزدهم مجلس فداییان اسلام بیان شده است.
فداییان اسلام در سال ۱۳۲۴ به رهبری سید مجتبی میر لوحی (نواب صفوی) تاسیس شد این جمعیت در آغاز تشکیل جبهه ملی بکی از گروه‌های تشکیل دهنده این جبهه بود. از مهمترین فعالیت‌های این جمعیت قتل احمد کسروی در اسفند ۱۳۲۴، تظاهرات علیه دستگیری آیت الله کاشانی در سال ۱۳۲۵ و قتل هژیر، وزیر دربار در آبان ۱۳۲۸ و ترور رزم آرا در اسفند ۱۳۲۹ است اوج فعالیت این گروه در سال ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ است.

۲. حزب پان ایرانیست: این حزب به رهبری پزشکپور در سال ۱۳۲۶ تاسیس شد و روزنامه خاک و خون ارگان آن بود این روزنامه در دهه‌های بعدی نیز فعالیت داشت.

۳. حزب انتقام: این حزب از سال ۱۳۲۸ به حزب ایران امروز تغییر نام داد و روزنامه ایران امروز ارگان رسمی آن شد.