جزئیات ۵ گام کاهش تعهدات برجامی ایران/ دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی نداریم

گروه سیاسی ؛ ایران با ۵ گامی که در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشته است، دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی هسته‌ای (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به جزئیات و کم‌وکیف این ۵ گام که واکنشی بود از سوی تهران به نقض برجام توسط آمریکا و اروپا.

گام اول

جمهوری اسلامی ایران، روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد.

 صبح روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ ابتدا خبر رسید که سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت و نامه حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آنان تسلیم شد. در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید.

سپس، شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشور‌های عضو برجام اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

در بیانیه ۱۸ اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی تصریح شده بود که ایران دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های «نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخائر آب سنگین» نمی‌داند و به کشور‌های باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد.

پس از آن، حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» طی سخنانی در جلسه روز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ هیئت دولت اظهار کرد: ما از امروز به بعد دو اقدام برجامی حود که ناظر بر دو فروش است را متوقف می‌کنیم؛ یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به ۳۰۰ کیلوگرم می‌رسید ما در عوضِ کیک زرد این مواد غنی شده را به کشور دیگری می‌دادیم[ارائه مواد غنی شده در ازای دریافت کیک زرد]، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از ۱۳۰ تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.

گام دوم
ایران روز دوشنبه ۱۶ تیر ۹۸، گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپا، برداشت.

طبق بند ۵ برجام، ایران باید تا ۱۵ سال، غلظت اورانیوم غنی شده خود را در سطح ۳.۶۷ درصد نگه دارد. اما حالا که برجام از سوی آمریکا نقض شده و اروپا پس از ۱۴ ماه، اقدامی در راستای تامین و تضمیمن منافع برجامی ایران انجام نداده است، تهران وفق بندهای ۲۶ و ۳۶ توافق هسته‌ای، مجاز به تعلیق تعهد خود در بند ۵ برجام، است.

از همین‌ رو،  ایران از یکشنبه ۱۶ تیر ۹۸ در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، درصد یا خلوص غنی‌سازی اورانیوم را از سقف ۳.۶۷ بالاتر برد. اقدامی که به گفته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک روز و به صورت دفعی انجام گرفت.

کمالوندی همچنین به این موضوع نیز اشاره کرد که فعلا به سوخت رآکتور تهران نیازی نداریم، اما این اجازه را داریم که در صورت نیاز به سمت آن حرکت کنیم. این بخش از اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان بدین معنا بود که ایران حتی می‌تواند و مجاز است که غنای اورانیوم خود را به سطح ۲۰ درصد هم برساند چرا که سوخت مورد نیاز نیروگاه تهران، سوخت ۲۰ درصد است.

اما در این میان نکته‌ حائز اهمیت، سخنان عراقچی در پایان نشست خبری روز ۱۶ تیر ۹۸ است؛ آنجایی که معاون سیاسی وزیر امور خارجه گفت: در بحث عدول ایران از سقف عنی‌سازی ۳.۶۷ درصد، موضوع و موضع سیاسی ایران بر موضوع و موضع فنی ما، غلبه دارد.

این سخن عراقچی بدان معنا بود که اگر چهار رکن تعهدی برای ایران در برجام قائل باشیم، تهران تعهد به دو رکن را کنار گذاشته است. آن چهار رکن تعهد برجامی ایران عبارت است از:
نگه داشتن سقف دخیره اورانیوم در سطح ۳۰۰ کیلوگرم
نگه داشتن غنای اورانیوم در سطح ۳.۶۷ درصد
نگه داشتن تعداد سانتریفیوژهای «آی آر یک» در سطح ۵۰۶۰ 
عدم تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی اورانیوم  

بنابراین به گفته عراقچی، اینکه سطح ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، ۳۰۰ کیلوگرم یا ۴۰۰ کیلوگرم باشد و یا غلظت اورانیوم غنی شده ایران  ۳.۶۷ درصد یا ۵ درصد یا ۲۰ درصد باشد، چندان مهم نیست و مته به خشخاش گذاشتن است؛ آنچه مهم است آنکه ایران دیگر به دو رکن تعهدی خود در برجام یعنی سطح ذخیره اورانیوم و سطح غلظت اورانیوم تعهدی ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضاء کند بر حجم ذخایر و غنای اورانیوم خود خواهد افزود.

گام سوم
طبق سخنان روحانی در پایان نشست سران قوا در چهارشنبه شب ۱۳ شهریور ۹۸، برداشته شدن تمامی محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژ‌های جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم از موارد گام سوم خواهد بود.