۵ مرحله برجامی؛ از سازوکار حل اختلاف تا مکانیسم ماشه/ گزینه خروج ایران از برجام جدی است

عابد اکبری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سیاسی ، با اشاره به استفاده از سازوکار حل اختلاف از سوی سه کشور اروپایی در برجام گفت: در حال‌ حاضر اروپا سازوکار حل اختلاف را به جریان انداخته است. این سازوکار حل اختلاف و مکانیسم ماشه مربوط به بند‌های ۳۶ و ۳۷ متن برجام است که در آن ذکر شده است درصورت اختلاف بین تمامی طرف‌های امضاکنندگان برجام، برای آن‌ها حق اعتراض به وضعیت موجود لحاظ شده است.

 

وی ادامه داد: بر اساس این سازوکار اگر اروپا از ایران شکایت کند (یعنی مورد فعلی)، به‌طور کلی باید به‌معنای آخرین مرحله از اعتماد امضاکنندگان برجام به ایران و چکاندن ماشه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران درنظر گرفته شود.

 

کارشناس مسائل اروپا خاطرنشان کرد: با این‌حال، مسیر این سازوکار به‌طور صددرصد، منجر به بازگشت تحریم‌ها نمی‌شود و چند نتیجه مختلف ازاین سازوکار از جمله: نخست حل اختلافات، دوم ارجاع پرونده به شورای امنیت، سوم  ارجاع پرونده و تعلیق تحریم‌ها و چهارم، ارجاع پرونده به شورای امنیت و بازگشت تحریم‌ها محتمل است.

 

انگیزه اصلی اروپا از بکارگیری سازوکار حل اختلاف
اکبری با بیان اینکه نکته مهم کنونی انگیزه اصلی اروپا از بکارگیری سازوکار حل اختلاف است، اضافه کرد: توجه به رفتار اروپا نشان می‌دهد آن‌ها هنوز مایل هستند برجام حفظ شود و تحریم‌های علیه ایران در حالت تعلیق باقی بمانند.

 

 اسنپ‌بک (Snapback)چیست؟ 
مدیر مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران تاکید کرد: آنچه ایران مایل است مانع وقوع آن شود، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و صدور قطعنامه علیه ایران است که از آن با اصطلاح اسنپ‌بک (Snapback) یاد می‌شود و همه تحریم‌های بین‌المللی را علیه ایران برمی‌گرداند. بنابراین، باید راهکاری برای حل اختلافات با اروپا و ادعای آن‌ها بیابد و در مدت سی روزه پیش رو از کشور ثالث، برای انجام  مذاکرات و دیپلماسی استفاده کند.

 

 بلاتکلیفی برجام
اکبری گفت: البته ایران مایل به رفع حل اختلاف با شاکی پرونده، یعنی سه کشور اروپایی  است. شاکی در مورد عدم پایبندی ایران به مفاد برجام شکایت خود را طرح کرده است. اگر معلوم شود ایران پایبند بوده و کلیه ادعا‌های شاکی غلط است، شورای امنیت قطعنامه‌ای علیه ایران صادر نخواهد کرد. علاوه‌ بر این، ایران باید شرایط ادامه پایبندی خود به مفاد برجام با توجه به تحریم‌های سنگین یکجانبه آمریکایی علیه این کشور را نیز در جریان این سازوکار طرح کند.

وی با اشاره به انگیزه‌های اتحادیه اروپا از طرح سازوکار حل اختلاف و فرصت‌های ایران در این رابطه گفت: یکی از مهم‌ترین دلایل اروپا برای طرح سازوکار حل اختلاف در شرایط کنونی، بلاتکلیفی موجود بر سر برجام بوده است. با کاهش تعهدات ایران درقبال برجام و افزایش تنش بین ایران و آمریکا که در موازات فشار‌های آمریکایی علیه اروپا برای خروج از برجام وجود دارد، اروپا مایل است حضور ایران در برجام و پایبندی به مفاد آن را مورد بررسی قرار دهد.

کارشناس مسائل اروپا حاطرنشان کرد: اروپا امیدوار است در جریان سازوکار حل اختلاف بار دیگر ایران را به پایبندی به تعهداتش تشویق کند و خواهان مذاکره‌ جدی با ایران است. از دید آنها، فرصت سازوکار حل اختلاف را نباید به چشم مکانیسم ماشه که درنهایت به بازگشت تحریم‌های علیه ایران ختم می‌شود درنظر گرفت، بلکه می‌توان با حل اختلافات، همچنان تعلیق تحریم‌ها را ادامه داد.

 

آمریکا به‌لحاظ قانونی هیچ‌گونه حق دخالتی در مذاکرات حل اختلاف ندارد
وی افزود: از دید اروپا سازوکار حل اختلاف فرصتی برای طرح مسائل به‌صورت جدی با ایران است که در یک‌سال گذشته فراهم نشده است. به احتمال زیاد، سه کشور اروپایی خواهان طرح مذاکره ایران با آمریکا نیز هستند. با این‌ حال، در این مذاکرات حل اختلاف، آمریکا به‌لحاظ قانونی هیچ‌گونه حق دخالتی ندارد. اگرچه خود را از طرق دیگر به مذاکرات تحمیل خواهد کرد.

اکبری یادآور شد: نگاه به روند قانونی سازوکار حل اختلاف نشان می‌دهد ایران فرصت‌هایی را در این بازه زمانی برای حفظ برجام و تبیین خواسته‌های خود در اختیار دارد که مرحله اول،  ارجاع به کمیسیون مشترک است، اگر هریک از طرفین احساس کند طرف دیگر به تعهدات خود عمل نمی‌کند، می‌تواند موضوع را به کمیته‌ای مشترک ارجاع دهد. کمیسیون مشترک ۱۵ روز (مدت قابل تمدید) برای بررسی ادعای شاکی و حل مسئله فرصت دارد.

مدیر مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران بیان داشت: در مرحله دوم نیز فرصت ارجاع به وزرای امور خارجه برای ایران مهیاست، اگر هریک از طرفین حل مسئله را نپذیرند، این موضوع به وزرای امور خارجه طرف‌های توافق ارجاع داده می‌شود. وزرا ۱۵ روز (قابل تمدید با اجماع وزرا) فرصت دارند مسئله را حل کنند.

 

وی اضافه کرد: در موازات نشست‌های مشترک وزرا، طرف‌های شاکی و متهم می‌توانند شورای مشورتی سه عضوی را طلب کنند که ترتیب انتخاب این سه عضو، یک نفر ازطرف شاکی، یکی ازطرف متهم و دیگری بی‌طرف خواهد بود. این شورای مشورتی باید ظرف ۱۵ روز نظر خود را عنوان کند ( فرصت بسیار مهمی برای ایران است).

اکبری تاکید کرد: در مرحله سوم نیز امکان بررسی کمیسیون مشترک وجود دارد، اگر موضوع ظرف سی روز حل نشد، کمیسیون مشترک پنج روز فرصت خواهد داشت تا هر نظری که شورای مشورتی داشته است برای رفع موضوع اعمال کند و در مرحله چهارم، اقدام شاکی تعریف شده است؛ اگر طرف شاکی بازهم راضی نشد، می‌تواند با اعلام «عدم اجرای آشکار» توافق، بخشی از تعهدات خود را درقبال توافق یا به‌طور کل تعهداتش را لغو کند. شاکی می‌تواند این عدم اجرای آشکار را به ۱۵ عضو شورای امنیت اعلام کند.

کارشناس مسائل اروپا یادآور شد: در مرحله پنجم نیز رأی شورای امنیت مطرح است، با اعلام عدم اجرای آشکار به شورای امنیت، طی سی روز فرصت برای صدور قطعنامه وجود دارد. برای قطعنامه ۹ رأی لازم است که البته آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، و فرانسه نمی‌توانند به آن رأی دهند. در این مرحله ممکن است رأی به تعلیق تحریم‌ها همچنان بماند یا رأی به بازگشت تحریم‌ها و اسنپ‌بک داده شود.

وی در پاسخ به این سوال که بهترین راه مواجهه با تحریم‌های یکجانبه آمریکا چیست، بیان داشت: سازوکار حل اختلاف هم برای ایران و هم برای کشورهای اروپایی فرصتی برای تبیین دقیق و قانونی تخلفاتی است که از برجام صورت گرفته است.

 

اکبری خاطرنشان کرد: تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران ناقض روح برجام بوده‌اند و اروپا از این مسئله آگاه است. درطرف‌مقابل ایران می‌داند برجام برای اتحادیه اروپا اهمیتی حیاتی دارد و امنیت قاره اروپا با امنیت ملی ایران و منطقه غرب آسیا گره خورده است. درنتیجه، هر دو طرف باید راهی عملی برای برون‌رفت از شرایط موجود بیابند.

 

ایران و اروپا، در تقابل با یکجانبه‌گرایی ترامپ هستند
مدیر مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران افزود: هر دو طرف ایران و اروپا، در تقابل با یکجانبه‌گرایی ترامپ هستند و تمایل دارند از راه‌های حقوقی و قانونی و همچنین صلح‌آمیز اختلافات رفع شود. درعین‌حال که ایران تلاش‌های اروپا در یکسال گذشته برای مقاومت دربرابر تحریم‌های یکجانبه آمریکایی علیه ایران را نادیده نگرفته است، اما عینیت نداشتن و عدم تحقق آن‌ها دلیل اصلی کاهش سطح تعهدات ایران در برجام بوده است.

وی گفت: درحال‌رحاضر که ایران در خروج از برجام جدیت دارد و هم سازوکار حل اختلاف یا مکانیسم ماشه نشانگر آخرین تلاش اروپا برای زنده نگاه داشتن برجام است، نه اروپا تمایل دارد قدم اول برای خروج را بردارد و نه ایران، اما درنهایت هر دو طرف می‌دانند تحریم‌های آمریکایی برجام را از بین برده و تلاش‌هایی که تاکنون برای زنده نگاه داشتن آن صورت گرفته است، بی‌فایده بوده‌اند.

 

اکبری اضافه کرد: مسلماً ایران مایل است با حفظ برجام مانع بازگشت تحریم‌های سازمان ملل شود، اما اروپا نیز برای ممانعت از افزایش ناخواسته هزینه‌های امنیتی اروپا، با تلاش برای تأمین رضایت ایران خواهان حفظ برجام است.

 

گزینه خروج از برجام برای ایران جدی است
کارشناس مسائل اروپا بیان داشت: اروپا باید بپذیرد در یکسال گذشته تمامی پیشنهاد‌های ایران مانند پرداخت هزینه امنیت اروپا یعنی تقبل تحریم‌های آمریکایی علیه شرکت‌های اروپایی و دیگر موارد، نادیده گرفته شده‌اند و اکنون برای ایران خروج از برجام جدی است.

 

مدیر مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران در پایان گفت: حضور ایران در سازوکار حل اختلاف، فقط برای نشان دادن حسن نیت این کشور درمورد برجام بوده و تهدید ایران برای خروج از این پیمانِ یک‌طرفه جدی است. تفاوت چندانی نیز بین تحریم‌های فعلی و تحریم‌های بین‌المللی وجود ندارد. درنتیجه، توپ در زمین اروپا است و راه‌حل مواجهه با تحریم‌های یکجانبه آمریکایی نیز در دست اروپاست. اروپا باید برای هزینه امنیتی خود تدبیری بیندیشد.